Warunki społeczno - ekonomiczne rodziny, a osiągnięcia dzieci w wieku przedszkolnym

Sytuacja rodzinna ma duży wpływ na osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze dziecka. Poprzez liczne warunki materialne, psychologiczne, kulturalne i społeczne dzieci osiągają lepsze lub gorsze wyniki w nauce. Bowiem ze względu na sytuację społeczno-wychowawczą środowiska rodzinne są różnorodne.
Czynnikiem dominującym, określającym wiele cech środowiska rodzinnego jest poziom wykształcenia rodziców, który warunkuje sytuację materialną i mieszkaniową rodziny, jej dochody i strukturę wydatków, w tym wydatki na wyposażenie mieszkań i tzw. "kulturę.
Okazuje się, że w rodzinach o wyższej pozycji społecznej - rodzinach inteligenckich - preferowane są takie wartości rodzicielskie, które mają charakter rozwojowy. Metody wychowawcze stosowane w tych rodzinach opierają się na werbalnym przekonywaniu oraz stosowaniu wobec dziecka określonych zadań. Rodzice chcieliby zatem, by ich dzieci były samodzielne, potrafiły kierować sobą, rozumiały otaczającą rzeczywistość i co za tym idzie by odznaczały się dociekliwością świata. Natomiast w rodzinach robotniczych celem wychowawczym są wartości tradycyjne takie jak: posłuszeństwo wobec rodziców i przełożonych, poszanowanie starszych, pilność, schludność, porządek, dostosowanie się do obowiązujących i powszechnie akceptowanych norm i standardów. Ponadto w rodzinach robotniczych częściej spotykane są tendencje do instruktażu oraz stosowania kar cielesnych. Jak widać w warunkach polskich rodzin procesy wychowawcze są określane w dużej mierze przez samorealizację
matki, a nie ojca. Kobieta zdominowała proces wychowawczy w rodzinie.
Wykształcenie rodziców jest jednym z ważniejszych stymulatorów rozwoju dziecka. Dzięki niemu rodzice tworzą w rodzinie odpowiedni poziom kulturalny, mają wpływ na wszechstronny rozwój dzieci oraz aspirują dzieci do wykształcenia. Występuje w tych rodzinach również atmosfera mobilizująca dzieci do dalszego pogłębiania swojej wiedzy.
Dla prawidłowego rozwoju dziecka również duże znaczenie ma aktywność zawodowa rodziców, a zwłaszcza matki. Praca zawodowa matki znacznie ogranicza czas, który może ona poświęcić rodzinie i dzieciom. Dzieci pozostające w domu bez nadzoru pedagogicznego i opiekuńczego dorosłych (szczególnie matki) mają trudności w nauce szkolnej, a także sprawiają trudności wychowawcze. Pracująca matka stara się być dobrym pracownikiem, dobrą matką , dobra żoną i dobrą organizatorką życia rodzinnego. Jeżeli matka stara się wszystko to czynić, to brak jej czasu na odpoczynek, rozrywkę, kontakty towarzyskie, zaspakajanie własnych potrzeb. Toteż kobiety pracujące zawodowo przeżywają często stany napięcia wynikające z poczucia, że nie spełniają własnych oczekiwań z mężem i dziećmi. W pośpiechu matki wykonują różne zabiegi pielęgnacyjne, wobec dzieci są niecierpliwe, a nawet niegrzeczne.
Przemęczone są również i matki niepracujące zawodowo, a wychowujące kilkoro dzieci. Stan przewlekłego zmęczenia fizycznego i psychicznego rzutuje w konsekwencji na stosunki interpersonalne w rodzinie. Taka sytuacja ma wpływ na zaniedbanie dziecka, brak zainteresowania jego postępami w nauce. Niezaspokojenie potrzeby kontaktów w rodzinie może wyrażać się negatywizmem dziecka, błazenadą i rywalizacją a w ostateczności zaburzeniami psychicznymi. Za główne źródło tych zaburzeń uchodzi właśnie środowisko rodzinne, a dokładniej - niezaspokojone podstawowe wymagania, negatywne wzory postępowania najbliższych osób czy system wartości rodziców wyraźnie sprzeczny z systemem ogólnie przyjętym. Problemy społeczno - ekonomiczne takie jak: bezrobocie, ciągła frustracja, napięcie związane ze zmianami, jakie zachodzą w społeczeństwie wywierają niekorzystny wpływ na życie rodzin co sprzyja powstawaniu zjawiska nieprzystosowania społecznego. Problem taki zauważa się nie tylko w ro
dzinach borykających się z trudnościami zawodowymi, ale zauważany jest także w rodzinach z wyższym wykształceniem, w rodzinach z jednym dzieckiem, w których - wydawałoby się - problemy materialne i trudności wychowawcze nie powinny mieć miejsca. Rodzice tych dzieci poświęcają jednak zbyt dużo czasu własnemu kształceniu, podnoszeniu własnych kwalifikacji, zaspokajaniu swoich ambicji , ewidentnie zaniedbując własne dzieci.
Zatem powodzeniu w postępach dziecka sprzyja miłość rodziców do dziecka, postawa akceptująca je, ale bez nadmiernej koncentracji na jego osiągnięciach, bez wymagania bycia dzieckiem zawsze najlepszym. Powodzeniu sprzyja też wiara w dziecko i akceptowanie błędów jakie może ono od czasu do czasu popełniać. Jeżeli każde dziecko w rodzinie bez względu na to jakim jest dzieckiem i ile oprócz niego jest w domu rodzeństwa, a on sam czuje się ukochanym dzieckiem swoich rodziców osiągnie powodzenie szkolne.
Rodzina jest najlepszym i najbardziej znaczącym dla jednostki środowiskiem społecznym, rozwija jej osobowość, a także wprowadza w świat wartości kulturalnych.
Warunki materialno-kulturalne środowiska rodzinnego, w którym żyje dziecko mają duży wpływ na jego postępy w nauce. Niekorzystne elementy wpływające na sytuację dziecka to: bezrobocie, niskie renty i emerytury, uciążliwość pracy na zmiany, niskie wynagrodzenia, wyjazdy ojców rodziny do pracy za granicą kraju. Te sytuacje są źródłem różnorodnych stresów rodziców. Uciążliwości i trudności w rozwiązywaniu spraw rodzinnych, kłopoty, zmartwienia, wobec których rodzice są często bezsilni, łatwo prowadzą do błędów w sferze porozumiewania się (ojciec - matka, ojciec - dziecko, matka - dziecko) rodzice często złoszczą się, gniewają, krzyczą, są niecierpliwi, karzą, zabraniają, nakazują lub bagatelizują sprawy dziecka. Często obserwuje się brak ufności, zahamowanie i bezwzględne zmuszanie do zachowań przyjętych jako formy obowiązujące w rodzinie.
Równie ważnym elementem kulturalnym w życiu dziecka jest czas wolny reprezentowany przez zabawy, gry, spacery, a także zajęcia ruchowe. Czynności te mają wpływ na samopoczucie dziecka, podnoszą jego siły witalne oraz zwiększają poziom energii, pozytywnie wpływają na osiągnięcia dydaktyczno - wychowawcze dziecka.
Nierozerwalnie z warunkami kulturalnymi o których pisałam wcześniej wiąże się kultura środowiskowa w którym żyją rodzice i reszta rodzeństwa, a także całe otoczenie: dom, szkoła, przedszkole, różne instytucje itp. Dzieci już od urodzenia obracają się w otoczeniu, którym naturalnym jest używanie w mowie gwary lun żargonu. Rodzice powinni starać się porozumiewać ze sobą i dziećmi poprawnym językiem bez wtrąceń gwarowych. Ich uwaga powinna być skierowana na stałe rozwijanie poprawnego słownictwa. Najlepszym sposobem nauki języka jest zwrócenie uwagi na literaturę. Dzięki niej dziecko rozwija w sobie elementy poznawcze, rozbudza wyobraźnię, poszerza horyzonty myślowe. Dziecko korzystające z publikacji w języku polskim zastępuje gwarę poprawnymi zwrotami. Najlepszym sposobem wzbogacania słownictwa jest czytanie książek. Już od najmłodszych lat rodzice powinni zapewnić dziecku kontakt z literaturą dziecięcą, czytając mu codziennie odpowiednie publikacje. Treści zawarte w książkach
, a także w czasopismach dostarczają nowych nieznanych do tej pory wiadomości, rozwijają wyobraźnię, wrażliwość, zmuszają do myślenia. Dziecko dzięki temu z upływem czasu staje się samodzielniejsze. Zaczyna interesować się słowem pisanym, co daje osiąganie coraz lepszych wyników w nauce czytania. Bogatszy zasób słów, szybsze czytanie ze zrozumieniem, a co za tym idzie bezbłędna gramatyka i ortografia są przesłankami do odnoszenia później sukcesów w szkole.
Chcąc przedstawić wpływ warunków kulturalnych rodziny na rozwój dzieci nie można zapominać o zasobach kulturalnych rodziny. Są nimi wszystkie te przedmioty, którymi dysponując w domach rodzinnych rozwijamy się społecznie i kulturalnie. Umiejętne używanie takich dóbr kulturalnych jak instrumenty muzyczne, kasety, płyty, literatura itp. ma niebagatelny wpływ na rozwój i postawy dzieci w wieku przedszkolnym oraz sprzyja opanowywaniu przez nich wiedzy. Cały zasób kulturalny rodziny jest bezcennym źródłem dla możliwości rozwoju umysłowego i artystycznego dziecka.
Rodzina stanowi wzorzec postępowania, to dorośli są wzorem do naśladowania, a ich styl bycia, zainteresowania, język wypowiedzi, ich umiejętności są bez przerwy poddawane ocenie dzieci. Zapewne atmosferą sprzyjającą rozwojowi zainteresowań dzieci jest fakt uczestnictwa rodziców w różnych imprezach kulturalnych, np. teatr, kino, opera, wystawy sztuki, spotkania z pisarzami.
Prawidłowy rozwój dziecka a także właściwy przebieg jego edukacji zależy w dużym stopniu od warunków materialnych rodziny.
Rodzina powinna dysponować środkami niezbędnymi dla utrzymania dzieci, dla ich nauki, dla organizacji czasu wolnego. Podręczniki i przybory szkolne to niezbędne wyposażenie ucznia. Braki w tym zakresie mogą mieć wpływ na jego postępy w nauce. Oczywiście nie wystarczy wyposażenie dziecka w potrzebne przedmioty do nauki, ale konieczny jest wgląd wychowawczy rodziców oraz kształtowanie dobrych nawyków i przyzwyczajeń. U dzieci którym brakuje przyborów szkolnych, które są gorzej ubrane, nie wyjeżdżają na wczasy, nie posiadają w domu dóbr związanych z życiem kulturalnym, (np. radia, telewizora, książek, czasopism, itp.) wytwarza się poczucie niższości, które dezorganizuje samopoczucie dziecka i obniża wydajność jego pracy szkolnej.
Ważnym czynnikiem sytuacji rodzinnej jest wielkość mieszkania, jego wyposażenie oraz wykorzystanie. Najdotkliwiej trudności mieszkaniowe odczuwają rodziny wielodzietne. Często w tych rodzinach dzieci nie mają własnego "kąta" do nauki. A zjawiskiem dość powszechnym jest spanie w jednym pokoju dorosłych i dzieci, nawet po dwie osoby w jednym łóżku.
Mieszkanie ciasne, nie zapewniające wygody dzieciom i rodzicom często jest źródłem konfliktów i nieporozumień w rodzinie. Taka sytuacja jest dla dziecka niekorzystna, stwarza zatem gorsze warunki rozwoju jego różnych zainteresowań i ogranicza możliwość jego pracy w domu.
Stałe miejsce w domu, czyli potrzeba własnego kąta jest naturalną potrzebą psychiczną człowieka. W takim miejscu dziecko czuje się bezpieczne i ma możliwość swobodnego działania, która jest mu potrzebna do prawidłowego rozwoju. Dziecko w swoim kąciku powinno mieć meble dostosowane do jego wymiarów ciała (stolik, półeczki, lub regał, na którym może układać książki, zabawki i zeszyty), a także odpowiednie oświetlenie, ład i porządek, oraz ciszę i spokój. Bowiem odpowiednie warunki materialne i mieszkaniowe sprzyjają osiąganiu powodzenia w nauce szkolnej.


Bibliografia:
1. K. Cynkowska: Na marginesie książki Kazimierza M Słomczyńskiego i Melvina L. Kohna: Sytuacja pracy i jej psychologiczne konsekwencje, " Wychowanie Przedszkolne" 1989,
2. I. Kowalska: Demograficzno - społeczne i ekonomiczne uwarunkowania wychowania w rodzinach wielodzietnych, "Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze" 1987,
3. H. Filipczuk: Rodzina a rozwój psychiczny dziecka, Warszawa 1981,
4. H. Filipczuk: Zapobiegamy trudnościom i niepowodzeniom szkolnym, Warszawa 1985,
5. J. Osiecka: Kącik dziecka, Warszawa 1975,
6. M. Grochociński: Rodzina a czas wolny dziecka, Gdańsk 1980.