Rodzaje dziecięcej aktywności twórczej

Twórczość dzieci jest ściśle powiązana z ich działalnością a tworzenie jest wyższą formą działalności dziecka. Kształtuje ono poczucie własnej wartości, wytrwałość, aktywność, oprócz tego: myślenie dziecka, pamięć, utrwala wiedzę o otaczającym świecie, o ludziach i ich życiu. Według K. Przybylskiej twórczość i działalność twórcza stwarza wizerunek człowieka myślącego i aktywnego. Ważnym elementem jest doprowadzenie do rozwoju twórczości poprzez samodzielność działania i tworzenia. Aby taka twórczość mogła zaistnieć dziecko musi mieć zapewniony klimat serdecznego zainteresowania swoją działalnością oraz życzliwość wobec wszystkich prób jego samodzielności w działaniu.
Jednym z wielu przejawów aktywności dziecięcej jest zabawa twórcza, która jest cechą wrodzoną dziecka i jest nastawiona na ekspresję osobowości i uzyskanie satysfakcji ( Krauze – Sikorska H. 2006, s. 60).Zabawy te mogą być inspirowane jak i kierowane przez nauczycielkę. Według Marii Przetacznikowej zabawa to przejaw własnej aktywności dziecka jako wyznacznika rozwoju i jest jednocześnie podstawową formą działalności dziecka aż do czasu podjęcia nauki w szkole ( Przetacznik M. 1975, s. 419). Według Wincentego Okonia zabawa jest działaniem wykonywanym dla przyjemności, opartym na udziale wyobraźni, która tworzy nową rzeczywistość. Zabawa ma charakter twórczy i prowadzi do samodzielnego przekształcania i poznania rzeczywistości. Zabawa to każda czynność dziecka, która jest podjęta dla samej przyjemności, bez względu na rezultat końcowy. W czasie zabawy dziecko działa, werbalizuje, manipuluje materiałem przestrzennym, wytwarza nowe słowa, werbalizuje owe treści, przyjmuje nowe role. Stopniowo oddziela fikcję od rzeczywistości, dzieli zjawiska na przykre i przyjemne. Przede wszystkim jednak, w trakcie zabaw dziecko kształtuje swoje zainteresowania.
Obok zabawy twórczość plastyczna jest kolejnym przejawem spontanicznej działalności dziecka. Sama w sobie działalność plastyczna jest ogromnym źródłem wiedzy psychologicznej. Ponadto to jedna z potrzeb rozwojowych każdego dziecka jak i regulator równowagi emocjonalnej. Specyfik twórczości dziecięcej polega na tym, że rysuje ono zgodnie z własnym postrzeganiem świata, nigdy nie kopiuje w sposób mechaniczny, ale twórczo przekształca i przetwarza zapożyczony wzór. Dziecięca twórczość jest związana nierozerwalnie z rozwojem w rożnych sferach psychofizycznych ( Krauze – Sikorska H. 2006, s. 60).
Na podstawie wytworów plastycznych można zbadać wiek psychiczny i rozwojowy. Dziecko spontaniczne łatwiej podejmie ryzyko, ekspresję plastyczną, Zajęcia plastyczne organizowane w ciszy, bez pośpiechu i w spokoju pozwalają uzyskać jak najlepsze wyniki rozwijania twórczości plastycznej dziecka. Podczas pracy dziecko powinno mieć pełną swobodę pracy, dostęp do różnorodnych materiałów plastycznych. Praca nie powinna być wymuszona, nie należy narzucać swej woli dziecku (Przetacznik M. 1975, s. 433). Twórczy wysiłek dziecka tylko wtedy będzie efektywny, kiedy będzie powstawał z głębokiej wewnętrznej potrzeby wypowiadania się ( Krauze – Sikorska H. 2006, s. 63).
Techniki plastyczne stosowne w przedszkolu powinny być różnorodne, a same zajęcia powinny być zabawą. Nie każda praca plastyczna jest wytworem artystycznym, ale jej tworzenie jest procesem twórczym. Wytwory plastyczne to najbardziej typowa forma ekspresji dziecka od najmłodszych lat. W twórczości plastycznej dziecko przede wszystkim wyraża chęć ukazania samego siebie czy swoich bliskich, wyrażając uczucia niepokoju, lęku, nienawiści, miłości ( Gloton R., Clero C. 1976, s. 131).Wypowiedź dziecka w wieku przedszkolnym ma postać spontaniczną i ekspresyjną, jednocześnie jest zależna od klimatu pracy twórczej, sugestii nauczyciela i sposobu działania innych dzieci. Dzieci w żaden sposób nie wolno hamować w działaniu, ale należy czasami podpowiedzieć coś dziecku. Każdą twórczość plastyczną dziecka należy oceniać według psychiki dziecka oraz jego możliwości. Rysunki dziecka są wielką księgą wiedzy o dziecku, o jego przeżyciach, uczuciach, relacjach z innymi ludźmi. Według prac plastycznych można ocenić na jakim etapie myślenia jest dziecko a myślenie jest głównym podmiotem twórczości dziecięcej, to tutaj zachodzi analiza i synteza. Rysunek dziecka pomaga mu w nawiązaniu kontaktu ze światem zewnętrznym, ze społeczeństwem ( Gloton R., Clero C. 1976, s. 157).
Działalność plastyczna bardzo często powiązana jest z twórczością muzyczną. Kształtowanie dziecięcej inwencji twórczej może odbywać się również poprzez muzykę i taniec. Upodobanie dzieci do muzyki jest czymś naturalnym. Lubią one śpiewać, słuchać muzyki, podobnie jak lubią słuchać szmeru płynącej wody czy śpiewu ptaków. Dziecko powinno przede wszystkim śpiewać ( Krauze – Sikorska H. 2006, s. 74). Zajęcia z umuzykalnienia w przedszkolu czy szkole są bardzo lubianą formą zajęć. Metodą rozwoju twórczych dyspozycji dziecięcych jest tworzenie muzyki. Jan Wierszyłowski twierdzi, że muzyka daje największe możliwości twórczego działania i kształtowania takich cech osobowości jak funkcje poznawcze, emocjonalno- motywacyjne, rozwija pomysłowość twórczą, kontaktowość społeczną, pozytywne cechy charakteru ( Popek S.1988, s. 133). Muzyka jest sprzymierzeńcem poszukiwań i odkryć. Podstawowymi formami umuzykalnienia w przedszkolu jest śpiewanie piosenek, gra na instrumentach, ruch przy muzyce, próby rozwijania inwencji twórczej. E. Gordon wyróżnił 3 etapy w rozwoju muzyki i języka: 1 – osłuchanie z mową i gaworzenie, osłuchanie z muzyką, 2 – etap improwizowanie, próby posługiwania się przyswojonymi słowami muzycznymi, 3- etap pełne opanowanie języka muzyki ( Krauze – Sikorska H. 2006, s. 74).
Trudno określić gotową receptę na to, aby pobudzić dzieci do działania twórczego. Próba tworzenia to nie proces przyswajania sobie wiadomości, lecz proces, który wymaga indywidualnego podejścia do każdego dziecka i intuicyjnego wczucia się w jego psychikę.
Dziecko w sposób spontaniczny wymyśla wyliczanki, wyszukuje rymy, komponuje melodie do znanych słów. Każde dziecko ma potrzebę muzycznej zabawy, śpiewu, tańca, gry, tworzenia własnych śpiewanek. Na początku aktywności muzycznej jest fantazja, a formą aktywności jest improwizacja. Muzyka to język uniwersalny, intuicyjny, to sposób wyrażania spontaniczności. W miarę jak świat dziecka uzyskuje umiejętność wyrażania się w formie zrozumiałej dla innych, staje się on coraz bardziej uporządkowany. Aktywna twórczość muzyczna ujawnia się najlepiej w metodzie Carla Orffa, wychodzącej od rytmu i intonacji. Twórczość muzyczna dzięki dużej swobodzie jest chętnie realizowana przez dzieci i stosowana, traktowana jako zabawa a nie trudne zdanie ( Krauze – Sikorska H. 2006, s. 77).
Innym rodzajem twórczości dziecięcej jest ekspresja werbalna, która kształci, rozwija, pielęgnuje wyobraźnię, pobudza do aktywności, do urzeczywistniania marzeń, pozwala zdobyć nowe doświadczenia i zainteresowania. Rozkwit twórczości dziecięcej przypada na 2 – 6 rok życia i dziecko wtedy staje się genialnym lingwistą. Dziecięce utwory rzadko posiadają tytuły, a ich tematyka jest związana z aktualną sytuacją, z przeżyciami zgodnymi z rozwojem psychofizycznym w sferze myślenia, mowy, uczuć i wyobraźni( Krauze – Sikorska H. 2006, s. 71).
Ekspresja werbalna rozwija dzieci pod względem emocjonalnym, intelektualnym i społecznym. Dziecko lepiej poznaje świat, łatwiej nawiązuje kontakty z rówieśnikami i dorosłymi ( Kuźnicka G. 2006, s.24). ,, Zaufajcie dzieciom, bo to one są twórcami przyszłości” to słowa Celestyna Freineta. Systematyczne stosowanie swobodnych tekstów Freineta, twórcy nowoczesnej szkoły francuskiej, to naturalna droga do ekspresji werbalnej. Twórczość werbalną rozwija się poprzez układanie rymowanek, wyliczanek, układanie swobodnych tekstów, tworzenie opowiadań, wymyślanie nowych zakończeń tradycyjnych bajek, przenoszenie bajek w czasie, tworzenie historyjek tak długich jak wybrane słowo, tworzenie wierszyków ( Kuźnicka G. 2006, s. 24). Aktywność werbalną od początku u dziecka kształtują rodzice i inspirują swoje dziecko do ekspresji słownej pod postacią zabawy. Zdolność twórczej wyobraźni to zdolność człowieka, wokół której rozwija się jego osobowość. Dziecko w wieku przedszkolnym odkrywa, że materiałem zabaw mogą być słowa i coraz chętniej tych słów używa. Jego ekspresja werbalna jest bardzo bogata, często przybiera postać neologizmów, kalamburów, zagadek, śpiewanek, bajek, pytań. Dziecko w akcie tworzenia równe jest twórczemu aktowi poety dzięki emocjom i szczerości wypowiedzi, małe dziecko nie układa poezję, ale ,, poezjuje”, wyraża coś w czasie przeżywania ( Krauze – Sikorska H. 2006, s. 68).
Od samego początku dziecko przejawia twórczą postawę w odniesieniu do aktywności werbalnej. Dziecko nie przejmuje od dorosłych informacji o języku, ale wykrywa je samo w toku własnej aktywności badawczej. Język służy dziecku do zabawy, przekazywania informacji, używając języka dostosowuje ono swój sposób mówienia do rodzaju słuchacza i sytuacji ( Popek S.1988, s. 72). Ekspresja werbalna pozwala na rozładowanie napięcia, agresji, łagodzi niepowodzenia. Poza tym ekspresja werbalna to odbicie rzeczywistości obrazów środowiska, w którym przyszło mu żyć.
Okres przedszkolny jest okresem najbardziej pomyślnym dla prawidłowego rozwoju i kształtowania cech somatycznych i motorycznych dziecka. Głównym czynnikiem biologicznym stymulującym rozwój i sprawność fizyczną dziecka jest ruch, ponieważ pociąga on za sobą doskonalenie czynności i funkcji pracujących narządów. Zabawa, muzyka, śpiew, taniec, ruch to podstawowe rodzaje działalności dziecka w wieku przedszkolnym. Nauczyciele powinni tak prowadzić zajęcia, aby każde dziecko mogło w pełni rozwijać swoją inwencję twórczą i pomysłowość.

Bibliografia

1.H. Krauze- Sikorska - ,,Edukacja przez sztukę", UAM Poznań, 2006
2.Maria Przetacznikowa - ,,Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży", PWN Warszawa, 1975
3.R.Glotton, C. Clero - ,,Twórcza aktywność dziecka", WSiP Warszawa, 1976
4.S. Popek- ,,Aktywność twórcza dzieci i młodzieży" ,WSiP Warszawa, 1988
5.G. Kuźnicka -,,Koncepcja Celestyna Freineta inspiracją w kształceniu twórczej postawy dziecka", Bliżej przedszkola 7-8/ 2006