Zagadnienia metodyczne w odniesieniu do usuwania dyslalii

Zagadnienia metodyczne w odniesieniu do usuwania dyslalii.
( jak ćwiczyć z dzieckiem prawidłową wymowę)

Ważna jest postawa aktorska, szczery podziw to zachęta w pracy logopedy.Ważne strony to: fonetyczna-artykulacyjna, leksykalna-słownikowa, gramatyczna-formy gramatyczne.
(na podstawie „Terapia zaburzeń artykulacyjnych” w Logopeda 1999 rok).

Dyslalia – największa grupa wad artykulacyjnych, jest to nieprawidłowość w wymawianiu jednej głoski, wielu głosek, wszystkich lub niemal wszystkich od razu. Jednocześnie w czasie wypowiedzi zostaje zachowany rytm, melodia, akcent, jednak sama wymowa jest mało lub zupełnie niezrozumiała.

Do dyslalii zaliczamy:
- wszelkiego rodzaju seplenienia
- reranie
- nieprawidłową wymowę głosek k, g
- bezdźwięczność
- nosowanie
- odchylenia od normalnej sytuacji

Terapia zaburzeń artykulacyjnych to najczęstsze przypadki w pracy logopedy.
Aby praca logopedy była widoczna i przyniosła efekty powinno przestrzegać się kilku zasad:
- na ćwiczeniach razem dzieckiem jest przynajmniej jedno z rodziców, aby mógł zobaczyć jak ćwiczyć z dzieckiem w domu (jedna wizyta u logopedy raz w tygodniu to za mało),
- częstotliwość ćwiczeń, również w domu podnosi efektywność terapii (bez ćwiczeń w domu nie ma mowy o szybkim usunięciu wad wymowy)
- pacjent od logopedy przynosi zawsze zeszyt:
· Logopeda wpisuje tu zalecenia i materiał ćwiczeń.
· Dorosły notuje sam.
· Pomoc w utrwalaniu materiału.
· Małe dzieci (nie piszące) rysują obrazki ćwiczonych wyrazów.
· Starsi stosują zeszyt do synchronizacji artykulacji prawidłowej głoski w wyrazie w czasie pisania wyrazu.
- zeszyt jest zachętą do systematycznej pracy poprzez stawianie w nim kwiatków, szóstek i innych znaczków (to wzmocnienia),
- atmosfera w czasie ćwiczeń winna być przyjazna, aby pacjent chętnie przychodził na nie , czuł się dobrze, ciepły stosunek logopedy do pacjenta, szacunek dla jego problemów i osoby.

Ważna w pracy logopedy jest ilość dzieci na ćwiczeniach. Z większą liczbą dzieci (4-5 osób) można ćwiczyć uczulanie miejsca artykulacji (najlepiej 2 osoby) lub różnicowanie głosek słuchem w formie zgadywanek lub ćwiczeń praksji oralnej.

Inna bardzo ważna sprawa to zapoznanie rodziców z lalometrem i uświadomienie im kolejnych etapów terapii.
Metody:
- lingwinistyczne
- filologiczne
- psychologiczne
- pedagogiczne
- rysunkowe
- taneczno-muzyczne
- motoryczno-kinestatyczne
- wzrokowo-słuchowo-dotykowe

Na podstawie badania lalometrem, zaburzenia artykulacyjne i ich leczenie odbywa się w skali van Ripera, która została tak nazwana przez profesora Leona Kaczmarka.
A oto uproszczone elementy terapii prof. Kaczmarka: 7 etapów terapii (etapizacja mowy):
1 – Wiem, jak brzmi dany dźwięk.
2 – Umiem wymówić dźwięki w izolacji.
3 – Umiem wymówić dźwięki w sylabie.
4 – Umiem wymówić dźwięki w wyrazie.
5 – Umiem wymówić dźwięki w zdaniu.
6 – Umiem wymówić dźwięki na ćwiczeniach.
7 – Umiem wymówić dźwięki zawsze.

1 etap - Wiem, jak brzmi dany dźwięk:

- żeby podjąć próbę wywołania u pacjenta prawidłowej artykulacji zaburzonego fonemu pacjent musi umieć słuchowo odróżnić właściwe brzmienie tego fonemu od zaburzonego.
Terapię najlepiej rozpocząć od prostych zgadywanek (należy je dobrać do rodzaju i zakresu zaburzeń):
Zaburzona może być:
a – artykulacja głosek 3 szeregowych
b – rotacyzm
c – substytucja (k→t, g→d i odwrotnie)
d – zaburzona artykulacja samogłosek

a)przy zaburzonej artykulacji głosek 3 szeregów ćwiczymy:
Matka Dziecko odpowiada
Sss wąż
Sz sz sz drzewo
Śśś woda
Zzz mucha
Żżż motor
Źźź samolot
Ccc zegarek
Cz cz cz pociąg
ĆĆĆ wołamy kota
b) rotacyzm:
Matka Dziecko
ra ra ra zapuszczamy motor
la la la dzieci śpiewają
ya ya ya konik się śmieje
hra hra hra chrapanie

c) przy substytucji k→t, t→k, g→d, d→g:
Matka Dziecko
ko ko ko gdacze kura
to to to pokazuje paluszkiem
gu gu gu indyk
du du du trąbka

d) przy zaburzeniach artykulacji samogłosek:
Matka Dziecko
aaa kołysanie
eee zdziwienie
ooo dziadzio się cieszy
yyy nie wiem co powiedzieć

Oprócz uczulania ucha dziecka na właściwie brzmiącą głoskę konieczna są ćwiczenia praksji oralnej czyli języka. Zalecane jako ćwiczenia wstępne są: zgadywanki, czyli ćwiczenia słuchu fonetycznego i ćwiczenia języka:
ryjek – świnka,
słoneczko – uśmiech,
spacerek języka po ząbkach, podniebieniu,
masaż ząbków 3 paluszkami, inne.

· Przy substytucji głosek szumiących przez syczące i przy braku „r” – zlizywanie czubkiem języka mleka w proszku z górnych dziąseł i podniebienia (usta otwarte szeroko).

· Przy braku syczących oblizywanie mleka z dziąseł dolnych i górnych
trzy razy dziennie po 40 razy masujemy szpatułką czubek języka przy niewłaściwym ,,r”.

· Zaburzona artykulacja ciszących i brak „a” lub „i” zalecane jest ssanie dropsów na środku języka.

· Szczękościsk (wpływa na wyrazistość mowy i może doprowadzić do większego wysiłku krtani i jej uszkodzenia, spowodować utratę głosu) – korek między zęby przednie, 30 minut głośno mówić lub czytać. Jest to częsta wada u młodych.

2 etap - Umiem wymówić dźwięki w izolacji:

· pacjent palcami uczula (masuje) miejsce narządu artykulacyjnego z wykorzystaniem przekrojów rentgenograficznych i palatogramów (lub zapałka z watą)
· zaburzenia głosek trzech szeregów:
* rysowanie w zeszycie 3 przekrojów rentgenograficznych dla głosek szumiących, syczących i ciszących
* rotacyzm – jeśli głoska ta występuje po „t” i „d” to szybciej ją wybrzmimy właściwie: tra, dra, tra tro, tre, tru, try lub dr, tr.
* bezdźwięczność – obserwowanie palcem na szyi pracy wiązadeł głosowych przy samogłoskach póżniej wywołuje dźwięczne szczelinowe z, ż, ź, u (od warg na „całusku”)
* przy „e” – najpierw substytucja e→y + zgadywanki (samogłoskowe).
Od tego momentu rozpoczynają się ćwiczenia w mówieniu. „Im lepiej wychodzi brzmienie ćwiczonej głoski, tym więcej należy ją ćwiczyć”.

Jeśli nie wychodzi, ćwiczyć nie wolno!
Cel: właściwe nawyki mówienia głoski.


3 etap – Umiem wymówić dźwięk w sylabie:
· ćwiczymy głoskę w sąsiedztwie bardziej sprzyjającym jej prawidłowemu brzmieniu sza, szo, szu, sze i następnie łączymy z pozostałymi głoskami.
· międzyzębowość – zaciskanie szczęki i otwieranie z jednoczesnym wymawianiem kolejno samogłosek a, e k o. (nawyk zwierania zębów → spółgłoska, brak szczękościsku).
4 etap – Umiem wymówić dźwięk w wyrazie:

Pacjent na ćwiczeniach powtarza wyrazy za logopedą (zasada stopniowania trudności):
- w domu – najmłodsi rysują obrazki do ćwiczonych wyrazów (lub wklejają obrazki),
- starsi – przepisują wyrazy i głośno je sobie dyktują,
- na podstawie obrazków lub napisanych wyrazów możemy wymagać od pacjenta samorzutnego prawidłowego mówienia ćwiczonych wyrazów.

5 etap – Umiem wymówić dźwięk w zdaniu:

Łączymy go z etapem poprzednim, pacjent ustnie układa zdanie z ćwiczonymi wyrazami lub dostaje zadanie typu: „Powiedz coś o ...” (nie wolno się śpieszyć i wymagać od dziecka czegoś, co przekracza jego możliwości).

6 etap – Umiem wyróżnić dźwięk na ćwiczeniach:

Przedostatni etap terapii – uświadomienie pacjentowi, że umie dany dźwięk wymówić zawsze:
- wiersze na pamięć na utrwalenie głoski (opanowanie pamięciowe jest drugorzędne) ważne jest prawidłowe realizowanie głoski.
Od tej pory logopeda prosi rodziców o poprawienie mowy dziecka na co dzień, o żądanie prawidłowej wymowy. Samokontrola pacjenta (sam się poprawia).

7 etap – Umiem wymówić dźwięki zawsze:

Koniec terapii – jeśli rodzice mówią, że dziecko samo się poprawia bez zwracania uwagi to jest efekt.
Zdarzają się badania kontrolne za 2-3 miesiące.