Konstruktywistyczny model nauczania

Konstruktywistyczny model nauczania określa rolę ucznia i nauczyciela w procesie nabywania kompetencji poznawczych. Uczeń powinien być aktywny i umieć podejmować różnorodne działania aby budować własną wiedzę i rozumienie otaczającego go świata. Uczniowie sami są odpowiedzialni za proces zdobywania wiedzy.
Przebieg procesu nauczania wg teorii konstruktywistycznej przebiega w pięciu fazach, które mają ściśle określoną kolejność.
Pierwsza faza to orientacja i rozpoznawanie wiedzy. Polega ona na wprowadzeniu ucznia w zagadnienie i wywołanie jego zainteresowania i ciekawości, a w konsekwencji motywacji wewnętrznej do uczenia się. Czynnikami zewnętrznymi w tej fazie mogą być pytania nauczyciela, sytuacje i wydarzenia niecodzienne dla ucznia jak i niecodzienne obiekty w klasie. To właśnie te strategie mają pobudzić do rozwoju poznawczych struktur ucznia. Siła napędową do rozwoju jest tu zaangażowanie własne i aktywność własna dziecka.
Druga faza modelu nauczania konstruktywistycznego to ujawnienie wstępnych idei czyli wiedzy, pomysłów i doświadczeń ucznia, czyli tego co uczeń już wie i potrafi w związku z nową sytuacją, przedmiotem poznania. Takiego rozpoznania potrzebuje nie tylko nauczyciel, ale przede wszystkim uczeń. Nauczyciel powinien wiedzieć, od jakiego momentu startuje uczeń. Według konstruktywistów jest to etap, w którym uczniowie dostrajają konflikt między tym, co już wie, a tym, co do niego dopływa. Od tego jaka jest znajomość danego tematu przez ucznia nauczyciel planuje dalszą pracę z uczniem. Zadania przygotowania przez nauczyciela musza być dostosowane do konkretnych dzieci. Na tym etapie formy aktywności uczniów są bardzo zróżnicowane (burza mózgów, dyskusje grupowe, gry dydaktyczne, wypełnianie kart pracy).
Trzecim etapem jest restrukturyzacja czyli rekonstrukcja wiedzy i tu następuje włączanie do wiedzy już posiadanej nowych wiadomości i tworzenie zupełnie nowej struktury wiedzy. W nowe doświadczenie ucznia wprowadza tutaj nauczyciel za pomocą działań badawczych, prostych eksperymentów, wyszukiwaniu informacji w różnych mediach. Ta faza nauczania inaczej określana jest jako zdobycie, osiągnięcie sfery najbliższego rozwoju kompetencji określonych przez dziecko.
Kolejny, czwarty etap to umiejętność zastosowania nowej wiedzy, nowych informacji, umiejętności i stosowanie ich w różnych sytuacjach i kontekstach. Na tym etapie uczeń rozwija u siebie odpowiedzialność za własne uczenie się i otoczenie najbliższe.
Z rzeczywistych potrzeb i doświadczeń ucznia wpływa tutaj autentyczna aktywność jego samego. To właśnie prawdziwe i autentyczne zadania problemowe zachęcają uczniów do sprawdzania własnych pomysłów i sposobów rozumowania. Na tym etapie najważniejsze jest, aby sam uczeń stosował nową, zdobytą wiedzę w rozwiązywaniu różnorodnych zadań.
Ostatnim etapem jest samodzielne zauważenie przez ucznia zmian w jego dotychczasowej wiedzy i porównanie jej z wiedzą uprzednią. Zachodzi tu sprzężenie zwrotne między wiedzą wyjściową a nową.
W konstruktywistycznym modelu nauczania nauczyciel musi stwarzać uczniom sytuacje, w których będą oni odwoływać się do własnej wiedzy i doświadczeń. W tym modelu nauczania wyróżniamy (za Brunerem J.) trzy równoczesne procesy, które zachodzą w czasie uczenia się: nabywanie nowych wiadomości, transformacje, uczenie się. Przez nabywanie nowych wiadomości rozumiemy przyswajanie informacji sprzecznych z tym, co uczeń już wie. Transformacja to manipulowanie wiedzą tak, aby stała się użyteczna. Ocena to sprawdzenie tego, czy podczas wykonywania zadania operacje są właściwe, uogólnienie prawidłowe a posługiwanie się wiadomościami jest adekwatne do zadania wykonywanego.
Według tego modelu nauczania uczeń znajduje się w centrum i tworzy aktywnie swoją wiedzę, nauczyciel natomiast organizuje i planuje środowisko uczenia się, proponuje uczniom zadania, w których wykorzystują swoją wiedzę tak, aby wszystko było zgodne z celami lekcji.
W kolejnych fazach konstruktywistycznego modelu nauczania nauczyciel ma swoje określone zadania. W fazie pierwszej jest partnerem pobudzającym ucznia do działania. Druga faza to doprowadzenie ucznia przez nauczyciela do konfliktu poznawczego. W trzecim etapie nauczyciel diagnozuje aktualny poziom wiedzy ucznia. W etapie czwartym nauczyciel uświadamia sobie zróżnicowanie uczniów pod względem gotowości i stopie zaawansowania kompetencji uczniów i organizuje aktywność wychowanków. W fazie piątej nauczyciel symuluje sytuacje różne i różne kontakty, aby uczeń mógł zastosować wiedzę zdobytą i tym samym ocenić, o ile jego wiedza zyskała nowych wiadomości.
Według konstruktywistów ten model nauczania odznacza się wysoką efektywnością. Tutaj wychodzi się z założenia, że tam gdzie jest uczeń ze swoją wiedzą o świecie, tam zaczyna się nauczanie. Nauczyciele robią wszystko, aby cele nauczyciela stały się celami ucznia i angażują całą wiedzę uprzednią uczniów w procesie zdobywania nowej wiedzy. Wiedza szkolna jest samodzielnie konstruowana przez uczniów i nauczycieli, a cały program nauczania to zbiór doświadczeń do przeżycia i wykonywania.
W tym systemie, gdzie uczeń zajmuje miejsce centralne akcentowane jest samodzielnie przechodzenie od informacji do wiedzy, odchodzi się od sztywnego systemu lekcyjno-klasowego do bloków tematycznych, ścieżek przedmiotowych. Nauczyciel natomiast jest aktywny i pracuje w małych grupach, co pozwala łatwiej przejść od informacji do zrozumienia osobistego. Nauczyciel stosuje różnorodne środki dydaktyczne, aby pobudzać uczniów do pracy w relacjach uczeń-uczeń, uczeń-grupa, nauczyciel-uczeń. Ponadto nauczyciel cały czas monitoruje postępy ucznia i rejestruje jego postępy.
W tym modelu sposób komunikowania się na zajęciach zupełnie inny i nie może być to komunikowanie tylko ze strony nauczyciela. Samo uczenie zaś ma charakter społeczny i zachodzi poprzez wymianę doświadczeń w małych zespołach.
Zalety konstruktywistycznego modelu uczenia się to przede wszystkim: aktywizacja myślenia uczniów, zachęcanie uczniów do twórczych i samodzielnych zachowań, ułatwia uczniom poznawanie świata i działania w nim poprzez nabyte umiejętności poznawcze i praktyczne. Ponieważ uczenie to ma charakter społeczny i zachodzi głównie przez wymianę doświadczenia w małych zespołach, daje to uczniom poczucie bezpieczeństwa i pozwala na bardziej ekonomiczne wykorzystanie czasu przeznaczonego na naukę. Uczeń ma nabywać nową wiedzę w wyniku twórczego i samodzielnego dochodzenia do niej, ma poszukiwać i odkrywać z jednoczesnym zaangażowaniem osobistym. Nauczyciel ma przejść na miejsce dalsze, a uczeń znaleźć się w centrum.