Analiza przypadku - Eliminowanie nieśmiałości u dziecka 4-letniego w grupie przedszkolnej

Opis i analiza przypadku: "Eliminowanie nieśmiałości u dziecka 4-letniego w grupie przedszkolnej"

Opracowała: Iwona Patroniak

1. Identyfikacja problemu

A. Nazwa problemu

Przedmiotem opisywanego przeze mnie problemu jest występowanie wielu zachowań nietypowych, upośledzających umiejętności wchodzenia w interakcje społeczne oraz zaburzeń w zakresie komunikowania pojawiających się u chłopca z grupy przedszkolnej. Przypadek chłopca zainteresował mnie z uwagi na trudności, z jakimi dziecko musi się zmagać funkcjonując w społeczeństwie.

B. Informacja na temat dziecka

Jakub ma 4 lata i uczęszcza od września 2007 roku do przedszkola. U dziecka nie przeprowadzano wcześniej żadnych badań u pedagoga, czy psychologa dziecięcego.

C. Główne objawy problemu

U Jakuba zaobserwowano:
. Niezdolność do nawiązywania kontaktów społecznych;
• Nie sygnalizowanie potrzeby zaspokojenia pragnienia, lub głodu;
• Paniczne obawy przed wyjściem na boisko przedszkolne lub dalszą wycieczkę;
• Nie uczestniczenie w zabawach i zajęciach dydaktycznych z grupą;
• Niechęć do rozmów indywidualnych;
. Nie sygnalizowanie potrzeb fizjologicznych;
. Nieumiejętność spożywania posiłków – przynoszonych z domu;
. Niespożywanie przy wspólnym stole posiłków przedszkolnych;
. Trudności adaptacyjne w nowym miejscu (płacze).

D. Uzasadnienie zajęcia się problemem

Zwróciłam na ten problem uwagę, ponieważ zachowania Jakuba są nie tylko kłopotliwe dla otoczenia, utrudniają kontakt i komunikację z dzieckiem, ale również są szkodliwe dla niego, blokują jego rozwój i edukację. Pracę z dzieckiem utrudnia przekora i zamykanie się w sobie. Mimo, iż rozumie polecenia, nie chce się im podporządkować .

2. Geneza i dynamika zjawiska

A. Historia powstania problemu

Jakub jest dzieckiem urodzonym o czasie , z trzeciej ciąży. Ma dwoje starszego rodzeństwa – siostrę 18 lat, i brata – 8 lat. Każde z dzieci ma innego ojca. Wychowaniem dzieci zajmuje się mama, która obecnie przebywa za granicą w celach zarobkowych. Opiekę nad Jakubem i bratem sprawuje na ten czas siostra Ania z pomocą babci. Sytuacja materialna rodziny jest zła. Mama nie mogąc podjąć pracy za godziwe wynagrodzenie na miejscu w kraju była zmuszona wyjechać do pracy do Holandii, natomiast ojciec nie płaci alimentów i nie interesuje się dzieckiem. Mama niechętnie udzielała informacji na temat ojca dziecka, z rozmowy z babcią uzyskałam informację, że bił on i mamę i dzieci. Duża pomoc jest ze strony babci, która pomaga wychowawczo i materialnie. Mama Jakuba jest młodą, znerwicowaną osobą, nie do końca radzącą sobie z obecną sytuacją. Bardzo kocha syna i otacza go szczególną troską. Jednak wychowywanie przez mamę ma charakter zakazowo – nakazowy. Dziecku nie wolno rozmawiać z nieznajomymi, nie wolno mu przyjmować poczęstunków od innych itp. Matka obecnie chętnie współpracuje z nauczycielkami. Do czwartego roku życia Jakub przebywał z mamą w domu. Od września zaczął uczęszczać do przedszkola. Z relacji mamy wynika, że do tej pory nie chciał opuszczać swojego domu. Każde wyjście poza teren budynku mieszkalnego wiązało się z płaczem, krzykiem. Stąd wielkie opory ze strony mamy, w zapisaniu dziecka do przedszkola.
Jakub jest chłopcem bardzo odizolowanym od rówieśników i dorosłych. Jest nieufny, nie odpowiada na zadane pytania osobom, których nie zna, nie przyjmuje nagród, prezentów, nie reaguje na zachęty do wspólnej zabawy.
Jakub jest dzieckiem mało samodzielnym w realizacji podstawowych czynności życiowych. Nie sygnalizuje potrzeb fizjologicznych. Nie zjada posiłków w przedszkolu. Ze względu na trudności związane z przyjmowaniem posiłków i przeszkody adaptacyjne w początkowym okresie na czas posiłków przychodziła mama i karmiła Jakuba. Czas przebywania w przedszkolu ograniczałyśmy do minimum, aby później stopniowo go wydłużać.
Chłopiec rozpoznaje przedmioty na obrazku, piętrzy i szereguje klocki, układa puzzle 12 elementowe, próbuje rysować zachęcony przez koleżanki (ale tylko wtedy, gdy myśli, że nikt tego nie widzi), dobiera przedmioty parami, orientuje się w schemacie własnego ciała.
Mowa na poziomie prawidłowym. Nawet nie uczestnicząc w zajęciach, obserwując je z boku szybko zapamiętuje teksty piosenek, wierszyków.

B. Rozwój zjawiska w ostatnim okresie

Zmiana środowiska domowego na przedszkolne, rozłąka z mamą, nowe sytuacje nasiliły niepożądane zachowania Jakuba. Po 3 miesiącach pobytu w placówce chłopiec usiadł z dziećmi przy stoliku, ale jadł pokarm przyniesiony z domu. Po 4 miesiącach zaczął przyjmować przedszkolne picie, ale tylko we własnej butelce. W grudniu po powrocie mamy na dwutygodniowy urlop, Jakub powrócił do poprzedniego zachowania, zaprzestał przyjmowania jakichkolwiek pokarmów, ani przedszkolnych, ani przynoszonych z domu. W chwili obecnej Jakub uczęszcza do przedszkola już 8 miesięcy, zaczyna komunikować swoje potrzeby, ale tylko dwóm paniom z przedszkola, zabiera jedzenie przedszkolne do domu, gdzie zjada je z apetytem, zaczął chętnie wychodzić z grupą, nawiązał przyjaźń z jedną dziewczynką, z którą bawi się cały czas. Nadal jednak nie siedzi przy stoliku podczas posiłków, nie uczestniczy w zajęciach dydaktycznych w grupie, ani zajęciach dodatkowych, choć jest ich bardzo ciekaw.

3. Wnioski dotyczące powstania problemu

Wnioski dotyczące powstania opisywanego problemu można ująć w następujących punktach:
. chłopiec jest trzecim – najmłodszym dzieckiem w rodzinie;
. niekorzystna sytuacja rodzinna (chłopiec wychowywany tylko przez mamę, brak ojca);
. zła sytuacja materialna;
. brak konsekwencji w dotychczasowym wychowaniu syna

4. Źródła informacji

W celu dokładnego poznania problemu korzystałam z następujących źródeł informacji:
. analiza akt osobowych dziecka (wywiad);
. wywiad środowiskowy z mamą;
. bieżąca obserwacja;
. ocena postępu w rozwoju społecznym;
. rozmowy ze specjalistami: logopedą, psychologiem z PPP.

5. Znaczenie problemu

Rozróżnia się psychologiczne i wychowawcze czynniki kształtowania się osobowości dzieci nieśmiałych. Nieśmiałość i jej psychologiczne uwarunkowanie można ująć w trzech aspektach: nieśmiałość w aspekcie behawioralnym, nieśmiałość jako lękliwość społeczna i nieśmiałość w aspekcie samoorientacyjnym. U Jakuba prawdopodobnie występuje nieśmiałość, jako lękliwość społeczna oraz w aspekcie samo orientacyjnym.
W przypadku nieśmiałości, jako lękliwości społecznej najważniejsza jest wrażliwość emocjonalna jednostki. Uwzględnia się tu punkt widzenia P. Hartenberg, gdzie wrażliwość emocjonalna powoduje wnikliwość, skrupuły, obawę przed śmiesznością, wysubtelnia odczuwanie negatywnych przeżyć np. smutku. Inaczej mówiąc nieśmiałość przejawia się w skłonnościach do odczuwania niepokoju w obecności innych ludzi. Jednostka nieśmiała przejawia z jednej strony tendencję do autoanalizy, z drugiej strony natomiast dąży ona do zatajenia niepokoju (emocji), które odczuwa w obecności innych osób, w czym dopatrzyć się można źródła nienaturalnego zachowania, występującego u osób nieśmiałych.
Kolejną kategorią jest nieśmiałość w aspekcie samoorientacyjnym. Przyczyny tego rodzaju nieśmiałości należy doszukiwać się w głębokiej naturze samoświadomości. Możemy powołać się na L. Dugas i Lacroix. Chodzi tutaj o samoświadomość przejaskrawioną. Powoduje ona, że jednostka nieśmiała zbyt wyolbrzymia opinię innych o sobie, stając się świadomością niższą; brakuje jej pewności siebie w stosunkach z innymi. Zapobieganie nieśmiałości wymaga odpowiedniego kształtowania osobowości Jakuba, a w szczególności dbałość o to, aby wpajane mu ideały osobowe były możliwe do doścignięcia, a zadania były wykonalne.

6. Prognoza

Nauczyciel pracujący z dziećmi musi liczyć się z tym, że każde dziecko ma inne tempo i rytm rozwoju. Dlatego wymagania muszą być dostosowane do indywidualnych możliwości psychofizycznych dziecka. Ważne jest w pracy z Jakubem stworzenie życzliwej atmosfery wokół niego. Równolegle z poznawaniem dziecka i pracą nad jego wszechstronnym rozwojem powinno odbywać się poznanie jego środowiska rodzinnego i kontynuowanie współpracy z nim. Oddziaływania prowadzone w przedszkolu muszą być kontynuowane w domu. Wychowanie należy ukierunkować na likwidację lub zminimalizowanie zachowań niepożądanych, na opanowanie podstawowych czynności życiowych, a przede wszystkim na wszechstronny rozwój Jakuba.

Prognoza pozytywna
Należy pamiętać, że przy konsekwentnej i odpowiedniej współpracy wszystkich specjalistów, jak również rodziny można uzyskać dobre rezultaty zarówno w pracy indywidualnej i grupowej.

Prognoza negatywna
Zaniechanie zamierzonych oddziaływań profilaktyczno-terapeutycznych doprowadzi do pogłębiania się istniejącego zjawiska i może przyczynić się do powstania nowych, niepożądanych zachowań.

7. Propozycje rozwiązań problemu

W wyniku analizy informacji o dziecku, jak i własnych doświadczeń opracowałam indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny dla Jakuba, który umożliwiłby chłopcu:
. wiarę we własne siły;
. nawiązanie kontaktu z nauczycielem i dziećmi;
. uczestniczenie w zajęciach proponowanych przez nauczyciela;
. uczestniczenie w życiu grupy i przedszkola;
. wykonywanie poleceń nauczyciela, reagowanie na komunikaty;
. opanowanie podstawowych czynności życiowych.
Założenia indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego:
. należy wzmacniać wszystkie pozytywne zachowania dziecka i zwracać na nie uwagę, nagradzać je gestem, rozmową, pochwałą;
. dorośli z najbliższego kręgu dziecka zachowują się w podobny sposób, reagując na zachowania pozytywne i destrukcyjne;
. zachowanie nietypowe nie może być w żaden sposób nagradzane;
. środowisko musi być stabilne, bezpieczne, przewidywalne.

8. Wdrażanie oddziaływań

W związku z zaistniałym problemem-występowaniem zachowań nietypowych u Jakuba podjęłam następujące działania:
. nawiązałam ścisłą współprace z mamą, a obecnie z babcią chłopca (ustaliłyśmy sposób postępowania wobec dziecka, na bieżąco wyjaśniałyśmy wszelkie wątpliwości, poradziłam również wizytę i rozmowę z psychologiem dziecięcym w PPP, jednak babcia z braku czasu nie skorzystała jeszcze z tej formy pomocy);
. stosowałam wzmocnienia pozytywne w przypadku najdrobniejszych zadań wykonywanych poprawnie;
. konsultowałam się z całym zespołem pracującym bezpośrednio z dzieckiem w grupie;
. zapraszałam mamę na zajęcia, aby mogła przyjrzeć się jak funkcjonuje jej dziecko na tle grupy;
. zaproponowałam stopniowe wydłużanie czasu przebywania chłopca w przedszkolu;
. zaproponowałam zabieranie posiłków przedszkolnych do domu;
. wychodziłam poza teren grupy, włączałam Jakuba w życie całego przedszkola (mimo, że nie chciał w nich uczestniczyć)
. zaproponowałam Jakubowi odpowiedzialną funkcję „klasowego dyżurnego”, z czego bardzo się ucieszył stara wywiązywać jak najlepiej

9. Efekty działań

Po 8 miesiącach wdrożenia programu osiągnęłyśmy następujące efekty:
. Jakub chętnie przychodzi do przedszkola, sam wchodzi do grupy;
. reaguje na komunikaty werbalne i niewerbalne;
. coraz częściej podporządkowuje się poleceniom nauczyciela: potrafi sprzątnąć zabawki,
. zaczął sygnalizować potrzeby fizjologiczne;
. chętnie bierze udział w zabawach plastycznych (uwielbia rysowanie kredkami);
. zaczyna współdziałać z dziećmi(razem z koleżanką tańczy w rytm muzyki);
. coraz rzadziej obserwuje się występowanie zachowań nietypowych w grupie: nie płacze, przysuwa się ze swoim „Fotelikiem” do stołu, gdzie dzieci spożywają posiłki i zjada swoje pokarmy;
. chętnie współdziała z nauczycielem w pracy indywidualnej;
. wychodzi poza teren grupy, ale tylko z osobami, które zna.
Nie udało mi się jednak wyeliminować zachowań nietypowych poza grupą. Jakub nie chce uczestniczyć w przedstawieniach, imprezach, organizowanych na terenie placówki, jak i poza nią. Nowe sytuacje wywołują u niego zachowania destrukcyjne.

10. Wnioski

Założone cele programu po części zostały zrealizowane. Nadal jednak praca z Jakubem musi być ukierunkowana na eliminowanie zachowań nietypowych, szczególnie w miejscach nieznanych dla dziecka, jak również na opanowanie podstawowych czynności życiowych. Niwelowanie zachowań zakłócających komunikację ze środowiskiem, kształtowanie umiejętności samodzielnego funkcjonowania dotyczącego w szczególności podstawowych czynności życiowych.
Ogromną rolę w zapobieganiu nieśmiałości u Jakuba będą pełnić osoby dorosłe - rodzice, nauczyciele, gdyż mają ogromny wpływ na kształtowanie jego osobowości. Uznając indywidualność Jakuba pomożemy mu rozwijać poczucie własnej wartości. Jak mówi P. Zimbardo "(...)popieramy próby rozwijania się , zachęcamy do tego by stali się kimś szczególnym. Dzieci powinny być obdarzone bezwarunkową miłością, aby mogły zaakceptować siebie takimi, jakimi są próbując jednocześnie stać się kimś więcej"

Literatura:
1. Zimbardo Philip G. "Nieśmiałość, co to jest? Jak sobie z nią radzić" PWN, Warszawa, 2000
2. Harwas-Napierała Barbara, "Nieśmiałość dziecka", PWN, Poznań, 1982.
3. Tyszkowa Maria, "Osobowościowe podstawy syndromu nieśmiałości", Psychologia Wychowawcza 1978/3