Dzieci z grupy ryzyka dysleksji

Dzieci z grupy ryzyka dysleksji mogą być identyfikowane przez rodziców, nauczycieli, logopedów na podstawie charakterystycznych symptomów, które pojawiają się już w okresie niemowlęcym. Na przykład każde opóźnienie wycofywania się pierwotnych odruchów wrodzonych (odruch: Moro, Babińskiego, toniczno-szyjny i automatycznego marszu) może być objawem niedojrzałego układu nerwowego. Również wszelkie dysharmonie w rozwoju ruchowym niemowlęcia (unoszenie główki, siadanie, raczkowanie, sprawność manipulacyjna, obniżony tonus mięśniowy) wskazują m.in. na przyszłe trudności w nabywaniu umiejętności szkolnych.

PRAWDOPODOBIEŃSTWO RYZYKA DYSLEKSJI

Ryzyko dysleksji jest najbardziej prawdopodobne u dzieci [M.Bogdanowicz, A.Adryjanek, 2005]:
- pochodzących z nieprawidłowo przebiegającej ciąży i skomplikowanego porodu - są to dzieci urodzone przedwcześnie, w zamartwicy, z niską wagą urodzeniową, w złym stanie fizycznym (w skali Apgar poniżej 6 pkt),
- obciążonych genetycznie - w rodzinie występuje dysleksja, opóźnienia w rozwoju mowy, leworęczność,
- u których można zaobserwować dysharmonie w rozwoju psychomotorycznym.
Objawy ryzyka dysleksji są możliwe do rozpoznania na podstawie uważnej obserwacji, obejmującej takie aspekty rozwoju psychoruchowego dziecka jak: rozwój motoryki (dużej i małej), funkcje wzrokowe, koordynację wzrokowo-ruchową, funkcje językowe, lateralizację (dominację stronną ciała), orientację w schemacie ciała i przestrzeni, orientację w czasie, czytanie i pisanie (w okresie szkolnym).

OBSERWACJA OBJAWÓW RYZYKA DYSLEKSJI

W wieku poniemowlęcym (2-3 lata) u dzieci z grupy ryzyka dysleksji można zaobserwować trudności z utrzymaniem równowagi, automatyzacją chodu, opóźnienie w nauce chodzenia i biegania. Na ogół dziecko jest mało zręczne manualnie, nieporadne w samoobsłudze (nie radzi sobie w czynnościach takich jak: mycie rąk, ubieranie się, jedzenie łyżką, zapinanie guzików), a także mało sprawne w zabawach manipulacyjnych (np. budowanie z klocków). Właśnie w tym okresie czujni rodzice mogą zauważyć brak zainteresowania rysowaniem, problemy z naśladowaniem kreślenia linii i koła. Zazwyczaj obserwuje się również opóźniony rozwój mowy. Pierwsze wyrazy i zdania, które powinny pojawić się przed 18 m-cem życia, dziecko wypowiada dopiero po ukończeniu 2 lat lub później.

Wiek przedszkolny (3-5 lat) to dalsze problemy z rozwojem ruchowym. Dziecko z ryzyka dysleksji słabo biega, ma kłopoty z utrzymaniem równowagi, np. podczas chodzenia po linii krawężnika, z trudem uczy się jeździć na rowerku trzykołowym, hulajnodze, jest niezdarne w ruchach, źle funkcjonuje w zabawach ruchowych, z powodu trudności niechętnie wykonuje czynności samoobsługowe, np. zapinanie małych guzików, sznurowanie butów. Dziecko zazwyczaj nie lubi zabaw manipulacyjnych, takich jak nawlekanie korali, ma trudności w budowaniu z klocków. Do 4 roku życia nie potrafi narysować koła, kwadratu i krzyża, a w wieku 5 lat nadal brakuje umiejętności rysowania trójkąta i kwadratu. Rysunki są bogate treściowo lecz ubogie w formie. Można zaobserwować również trudności w składaniu według wzoru obrazków pociętych na części, puzzli, wykonywaniu układanek, mozaiki. Zjawiskiem charakterystycznym jest opóźniony rozwój mowy oraz nieprawidłowa wymowa wielu głosek, a także trudności z wypowiadaniem złożonych wyrazów oraz wydłużony jest okres posługiwania się neologizmami.
Zauważyć można również trudności z rozpoznawaniem i tworzeniem rymów, problemy z zapamiętaniem i przypominaniem nazw (szczególnie sekwencji nazw, takich jak pory dnia, nazwy posiłków), krótkich wierszyków czy piosenek, kłopoty z budowaniem wypowiedzi (używanie głównie równoważników zdań prostych, mały zasób słownictwa). W tym przedziale wiekowym zaobserowować można także opóźniony rozwój lateralizacji przejawiający się brakiem preferencji jednej ręki.

W klasie „0” (6-7 lat) dziecko słabo biega, ma trudności z wykonywaniem ćwiczeń równoważnych, takich jak chodzenie po linii, stanie na jednej nodze. Problemy pojawiają się w trakcie nauki jazdy na nartach, łyżwach, rowerze, hulajnodze. Dziecko nie radzi sobie również z wykonywaniem precyzyjnych ruchów w zakresie samoobsługi, np. podczas zawiązywania sznurowadeł na kokardkę, używania widelca, nożyczek. Ma trudności z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki i problemy z odróżnianiem kształtów podobnych (np. figur geometrycznych, liter m-n, l-t-ł) lub identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. liter p-g-b-d). Bardzo często w tym okresie dziecko nadal jest oburęczne, ma wady wymowy, przekręca trudne wyrazy (przestawia głoski i sylaby, asymilacje głosek, np. sosa lub szosza), robi błędy w budowaniu wypowiedzi. 6-latek z grupy ryzyka dysleksji myli nazwy zbliżone fonetycznie, ma trudności z dokonywaniem operacji (analizy, syntezy, opuszczania, dodawania, zastępowania, przestawiania) na cząstkach fonologicznych (sylabach, głoskach), składaniem wyrazów z głosek i sylab, analizowaniem struktury fonologicznej słów. Występują trudności z zapamiętywaniem materiału uszeregowanego w sekwencje, jak nazwy dni tygodnia, pór roku, kolejnych posiłków, sekwencji czasowej: wczoraj - dziś - jutro i sekwencji cyfr: szeregów 4-cyfrowych. Dziecko ma problem ze wskazywaniem na sobie części ciała, gdy określa terminami: prawe - lewe (np. prawa i lewa ręka, noga, ucho), nie umie określić kierunku na prawo i na lewo od siebie (np. droga na prawo, drzwi na lewo). Występują nasilone trudności w nauce czytania, np. dziecko czyta bardzo wolno, głównie głoskuje i nie zawsze dokonuje poprawnej wtórnej syntezy, przekręca wyrazy, nie rozumie przeczytanego zdania. Dziecko często pisze litery i cyfry zwierciadlanie, odwzorowuje wyrazy, zapisując je od strony prawej do lewej.

Objawy ryzyka dysleksji w wieku wczesnoszkolnym (klasy I-III) obserwujemy poprzez trudności z opanowaniem jazdy np. na rowerze. Utrzymują się problemy z rysowaniem szlaczków w liniaturze zeszytu, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych. Dziecko „brzydko” rysuje (poziom wykonania - nieadekwatny do wieku życia) i niestarannie pisze. Używa sformułowań niepoprawnych pod względem gramatycznym, ma trudności z właściwym stosowaniem zdań wyrażających stosunki przestrzenne (nad-pod, za-przed, wewnątrz, na zewnątrz), czasowe (wczoraj - dziś – jutro) i sekwencje cyfr (szeregów 4-cyfrowych, wierszy, piosenek). Występują problemy z nazywaniem i zapamiętywaniem liter alfabetu, cyfr, powtarzaniem z pamięci szeregu słów, zapamiętaniem tabliczki mnożenia, jednoczesnym wskazywaniem na sobie części ciała i określaniem ich terminami: prawe-lewe, np. odróżnianiem prawej i lewej ręki, strony ciała. Nadal utrzymuje się oburęczność. Może utrzymywać się zwierciadlane pismo. Występują nasilone trudności w nauce czytania. Uczeń czyta bardzo wolno, posługując się najczęściej głoskowaniem, co oznacza trudności ze zrozumieniem tekstu.

WCZESNA DIAGNOZA

Bardzo często specjaliści diagnozujący dzieci - rehabilitanci, pedagodzy, logopedzi, psycholodzy - nie informują rodziców o objawach ryzyka dysleksji, by nie wzbudzać w nich niepokoju (M.Korendo, „Dysleksja - problem wciąż nieznany”, www.konferencje-logopedyczne.pl). Bywa, że objawy ryzyka są traktowane jako zachowania, z których dziecko wyrośnie. Nie ma bardziej błędnej drogi - szczególnie teraz, gdy wiemy tak dużo o istocie wczesnej interwencji terapeutycznej.
Diagnoza o ryzyku dysleksji powinna być orzekana w okresie edukacji przedszkolnej i zawierać dokładny opis przyczyn trudności w nabywaniu systemu językowego oraz nauce czytania i pisania. Tylko taka opinia jest wartościową wskazówką zarówno dla pedagoga terapeuty jak i nauczyciela w szkole.


Tekst opracowany na podstawie literatury:
Bogdanowicz M. (2003). Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie, Gdańsk.
Bogdanowicz M., Adryjanek A. (2005). Uczeń z dysleksja w szkole, Gdańsk.
Cieszyńska J., Korendo M. (2008) . Wczesna interwencja terapeutyczna, Kraków.
Korendo M., „Dysleksja - problem wciąż nieznany”, www.konferencje-logopedyczne.pl
Krasowicz-Kupis G. (2008). Psychologia dysleksji, Warszawa.