Małe dziecko z niedosłuchem - jak się bawić?

Spis treści
1. Pojęcie niedosłuchu i uwarunkowania.
2. Rehabilitacja dzieci z uszkodzonym słuchem.(zasady i wskazówki do pracy z dzieckiem).
3. Zasady podczas zabaw w domu.
4. Przykłady zabaw i ćwiczeń dla małych dzieci.
5. Bibliografia.

1. Pojęcie niedosłuchu i uwarunkowania.
Rodzaje zaburzeń słuchu zależą od tego, która część narządu słuchu została uszkodzona i gdzie występują przeszkody w jego funkcjonowaniu. Można wyróżnić więc kilka rodzajów zaburzeń, a mianowicie:
a) Zaburzenia przewodzeniowe - dotyczą tych elementów narządu słuchu, które przewodzą drgania akustyczne. Znajdują się one w uchu zewnętrznym lub środkowym. Spowodowane mogą być: zaczopowaniem drogi słuchowej, stanem zapalnym kosteczek słuchowych, uszkodzeniem błony bębenkowej, nieprawidłowym działaniem trąbki słuchowej, deformacjami w obrębie ucha zewnętrznego i środkowego. Niedosłuch tego typu określa się jako zaburzenia ilościowe (dziecko źle słyszy tony ciche i niskie, gorzej odbiera akcent, dynamikę i melodię mowy). Poprawę możliwości słyszenia dziecka uzyskuje się poprzez leczenie farmakologiczne lub stosowanie odpowiednich zabiegów.
b) Zaburzenia odbiorcze – dotyczy uszkodzenia części odbierającej dźwięki, a więc ucha wewnętrznego ( w tym: ślimaka, nerwu słuchowego lub dalszych odcinków drogi słuchowe w mózgu). Określa się je mianem niedosłuchu lub głuchoty typu zmysłowo – nerwowego. Ma charakter trwały i jest zaburzeniem charakterze jakościowym. Dziecko nie ma możliwości akustycznego różnicowania poszczególnych dźwięków (m. in. w zakresie tonów wysokich). Obecnie stosuje się w tych przypadkach protezę słuchową – wszczep ślimakowy.
c) Zaburzenia mieszane – wynikają z jednoczesnego uszkodzenia aparatu przewodzącego i odbierającego dźwięki. Dziecko słyszy zarówno mniej, jak i mniej wyraźnie (zmiany mają charakter ilościowy i jakościowy).
d) Centralne zaburzenia słuchu – powodowane są uszkodzeniami w ośrodku słuchu w mózgu, zlokalizowanym obustronnie w okolicach płata skroniowego, do którego prowadzą drogi słuchowe od każdego ucha. Dziecko nie jest w stanie rozpoznawać i różnicować zjawisk dźwiękowych (w szczególności dźwięków mowy).
Przyczyny uszkodzenia słuchu u dziecka mogą być bardzo złożone. Wśród nich wymienia się: przyczyny o charakterze dziedzicznym, powstałe we wczesnym okresie życia płodowego (np. wskutek zachorowania przez matkę na różyczkę), okołoporodowe (związane z niedotlenieniem płodu), związane z infekcjami wczesnego wieku dziecięcego, ciężkie urazy czaszki oraz czynniki toksyczne.
Należy pamiętać, iż dzieci ze stwierdzonym niedosłuchem (bez względu na przyczynę, rodzaj i głębokość) powinny być jak najwcześniej poddane rehabilitacji i terapii.

2. Rehabilitacja dzieci z uszkodzonym słuchem.
Wynikiem uszkodzenia słuchu u dziecka jest zahamowanie lub poważnie opóźniony rozwój mowy. Głównym celem podjętych działań rehabilitacyjnych jest więc stworzenie dzieciom szansy na językowe (bądź alternatywne – pozawerbalne) komunikowanie się. Rehabilitacja dziecka z niedosłuchem powinna realizować tzw. wychowanie słuchowe, którego celem jest rozbudzenie zainteresowania światem dźwięków, poprzez dostarczanie dziecku różnego rodzaju bodźców słuchowych. Źródłem dźwięków mogą być: zwierzęta, sprzęt domowego użytku, pojazdy, czynności, instrumenty, dźwięki ludzkie, przyroda. Wychowanie słuchowe powinno obejmować różnorodne grupy ćwiczeń, w tym:
a) Ćwiczenia słuchu werbalnego – zgodnie z zasadą, iż zanim zacznie się mówić do dziecka należy zwrócić na siebie jego uwagę. Zdania powinny być proste, powiązane z konkretną sytuacją, a tempo mówienia nieco wolniejsze. Wypowiedzi należy wzmacniać gestem.
b) Ćwiczenia z instrumentami – służą temu różnorodne zabawy na sygnał, których podstawą jest warunkowanie. W początkowych ćwiczeniach najlepiej wykorzystać bębenek, który jest słyszany nawet przez dzieci z głębszym stopniem niedosłuchu. W początkowym etapie wrażenia słuchowe należy łączyć ze wzrokowymi (dziecko czeka na sygnał, który widzi i słyszy, a następnie np. wrzuca klocek w celu poinformowania o tym, iż słyszało sygnał). Dopiero, gdy mamy pewność, iż dziecko rozumie na czym zabawa polega, możemy wykonywać ćwiczenie uderzając w instrument poza zasięgiem wzroku. Stopniowo wprowadza się nowe instrumenty i komplikuje zabawę.
c) Ćwiczenia słuchowe logorytmiczne – związane są z ruchem muzyką. Usprawniają ruchy całego ciała oraz pośrednio mikroruchy. Schemat zajęć logorytmicznych uwzględnia: program ćwiczeń słuchowych, program ćwiczeń techniki ruchu, ćwiczenia muzyczno – słowno – ruchowe.
d) Celowe ćwiczenia dotyczące wybranego zakresu pojęć – zabawy typu: dokładanie obrazków do takich samych przedmiotów, dokładanka obrazkowa (np. memory, loteryjki, domina obrazkowe).

3. Zasady podczas zabaw w domu.
Zasady jakie powinny obowiązywać podczas zabaw z dzieckiem z niedosłuchem są następujące:
a) Obecność życzliwego świadka – dotyczy uważności oraz życzliwej uwagi poświęconej dziecku, jest skoncentrowaniem się w pełni na małym człowieku.
b) Dostarczanie drugiej osobie tzw. aktów potwierdzających – dotyczą potwierdzania tych zachowań, które stanowią potwierdzenie autonomii dziecka, jego odrębności i niezależności. Należy tu wykorzystać wszelkie wzmocnienia niewerbalne (gesty i mimikę).
c) Zasada naprzemienności „Raz Ty raz ja” - tworzymy wtedy warunki, by raz dziecko inicjowało aktywność, a raz dorosły. Wzmacniamy umiejętności współpracy.
d) Pozycja ciała dziecka podczas zabaw – dziecko powinno siedzieć naprzeciw osoby dorosłej prowadzącej zabawę. Nasze usta powinny być na podobnym poziomie, co twarz dziecka (zwłaszcza oczy). Dodatkowo gdy mamy okazję mówimy wprost do ucha dziecka.

4. Przykłady zabaw i ćwiczeń dla małych dzieci.
Zadanie 1: Zabawy w lokalizowanie, poszukiwanie źródła dźwięku – wołamy dziecko po imieniu, gdy nas nie widzi z różnych punktów w pokoju, najlepiej gdy 2 osoby się wtedy znajdują w tym samym pomieszczeniu w różnych jego punktach (woła tylko 1osoba, tak aby dziecko musiało się zorientować kto je wołał).
Zadanie 2: „Budzik” – pokazujemy budzik, nastawiamy żeby dzwonił głośno „przed oczami dziecka”. Gdy dzwoni mówimy „O jak głośno” – wykonujemy gest - zasłaniamy uszy. Powtarzamy to wiele razy. Dopiero gdy uważamy, że dziecko kojarzy dźwięk z budzikiem przechodzimy do etapu 2, a mianowicie: gdy dziecko nie widzi umieszczamy budzik w różnych miejscach w pokoju (na wysokości dziecka, w jego zasięgu wzroku) i włączamy. Początkowo z bliskiej odległości, stopniowo ją zwiększając.
Zadanie 3: Zabawy w wodzie typu –„Gdzie Twoja ręka” (polewanie wodą kolejno wskazanych i nazwanych części ciała), „Przelewanki” (napełnianie pojemnika na wodę i przelewanie wody z jednego naczynia do drugiego, przelewanie za pomocą łyżki wazowej), „Pływające przedmioty” (łowienie drobnych gumowych zabawek, zapałki pływającej w wodzie itp.), robienie śladów grubym mokrym pędzlem
Zadanie 4: Zabawy ciastem, ciastoliną, plasteliną typu - uderzanie, rozgniatanie, kruszenie, ściskanie, szczypanie, wałkowanie, dziurkowanie (wbijanie drobnych patyczków), wyciskanki (odciskanie kształtów z foremek), krojenie klusków (nożem zabawką).
Zadanie 5: Zabawy piłką / balonem typu - chwycenie balonu / piłki dwoma rękami, uniesienie, przeniesienie, bardzo wolne odstawienie go; schwycenie sznurka od balonu; pociąganie za sznurek; dziecko kładzie łokcie na stole, a osoba dorosła trzyma balon 20 cm od wyciągniętych rąk - dziecko uderza balon dwoma rękami – raz jedną, raz drugą; toczenie piłki dłońmi; uderzenie i klepanie piłki,; turlanie / rzucanie do osoby z niedużej odległości (ok. 1 m).
Zadanie 6: Drukowanie gąbką - gąbki różnych strukturach moczymy w farbach, a następnie odciskamy ślady na papierze, najlepiej przygotować bardzo dużą płaszczyznę (np. założyć kartonami całą podłogę w kuchni i zabezpieczyć dziecko i otoczenia folią ).
Zadanie 7: Wysypywanki - na kartce rysujemy kontur przedmiotu lub kształtu (np. koło, piłka); smarujemy klejem (np. w sztyfcie, biurowym za pomocą pędzla) drobnymi elementami (np. ryżem, makaronem, kaszą) wysypujemy przygotowany rysunek.
Zadanie 8: Dobieranie kolorów za zachowaniem zasady „taki sam – kolor” – np. z wykorzystaniem klocków: „Budujemy wieżę czerwoną – poszukaj tylko klocków w takim samym kolorze ja ten - pokazanie klocka itp.” WAŻNE: Używamy gestów wskazujemy palcem na przedmioty o których mówimy (np. po pokazaniu klocka wykonujemy gest wskazania na pozostałe klocki i komunikat „daj – taki sam”).
Zadanie 9: Zabawy w grupowanie „Tu kładziemy..., a tu ....” – np. dwa pojemniki, guziki i patyczki, „Na tej półce misie, na tej książeczki” itd.
Zadanie 10: Zabawy paluszkowe, wierszyki masażyki – wszelkie kolankowe śpiewanki i zabawy (typu: „Idzie rak”, „Sroczka”, Jedzie pan”, „Idzie baba z daleka”). Podczas zabaw wykorzystujemy mimikę i różny akcent i tempo mowy.
Zadanie 11: Szybko – wolno – wykorzystujemy np. bębenek i lalkę, którą można postawić. Początkowo uderzamy raz w bębenek i robimy jeden krok lalką. Potem uderzamy 3 razy, robiąc przerwę po każdym uderzeniu, aby osiągnąć wrażenie wolnego tempa. Robimy lalką trzy kroki do przodu, mówiąc „Lalka idzie wolno”. Cofamy lalką teraz dziecko ma nią poruszać wolno, wtedy gdy my gramy, mówiąc „Uderzałam wolno” (początkowo musimy kierować rękami dziecka). Można później urozmaicać zabawę wprowadzając do niej np. samochodziki, palce, zwierzątka.

5. Bibliografia.
• A. Löwe „Rozwijanie słuchu w zabawie” . PZWL, Warszawa 1983
• A. Löwe „Wychowanie słuchowe. Historia – metody – możliwości”. PWN, Warszawa 1995
• red. J. Kobosko „Moje dziecko nie słyszy”. Stowarzyszenie Przyjaciół Osób Niesłyszących i Niedosłyszących, Warszawa 1999
• T. Gałkowski, I. Stawowy – Wojnowska „Wychowanie dzieci głuchych w wieku przedszkolnym”. WSiP, Warszawa 1990