Propozycja zajęć terapeutycznych dla dzieci agresywnych

Przemoc stała się wszechobecna w codziennym życiu, jeszcze nigdy nie była tak blisko przeciętnego człowieka. Agresja dotyka dzieci w rodzinnym domu, w przedszkolu, szkole i na ulicy.
Wszyscy rodzice i nauczyciele zdają sobie sprawę z narastającej agresji wśród dzieci i to już w wieku najmłodszym. Wiedząc o tym, powinni temu jak najwcześniej zapobiegać stosując różne terapie. Terapia staje się coraz częściej zabiegiem wykorzystywanym w stosunku do dzieci z pewnymi zaburzeniami. Każdy kto podejmuje się terapii, czy to będzie rodzic czy nauczyciel, musi przede wszystkim dostrzec problem dziecka i znaleźć przyczynę takiego zachowania.
Dzieci agresywne często pochodzą z rodzin konfliktowych, które pozbawione były miłości, są lękliwe.
Terapeuta powinien całkowicie zintegrować się z dzieckiem, tak aby miało do niego pełne zaufanie. Nauczyciel lub rodzić wcielający się w rolę terapeuty winien zrezygnować z funkcji kierowniczej.
Dzieci mają również różne osobowości, a także różne są przyczyny ich niewłaściwego zachowania, toteż trudno jest opracować wzorce postępowania terapeutycznego.
Zastanawiałam się, jakie rodzaje terapii byłyby najlepsze dla dzieci o zachowaniach agresywnych w wieku przedszkolnym. Doszłam do wniosku, że najlepiej byłoby wykorzystać wszystko to co dzieci najbardziej lubią tzn. muzykę, zabawę i rysunek.
U dzieci upodabnianie do muzyki jest czymś zupełnie naturalnym. Chętnie śpiewają, słuchają muzyki. Muzyka wpływa na spontaniczność wyrażania swoich uczuć.
Przypuszcza się, że dziecko „... dlatego jest tak bardzo uwrażliwione na różnorodne elementy muzyki, gdyż są one podobne do sygnałów odbieranych przez nie w życiu prenatalnym”.
Muzykoterapia jest dziś najbardziej rozpowszechnionym na świecie sposobem terapii.
E. Galińska stwierdziła, że muzyka w kontekście terapeutycznym jest „wentylem” dla spiętrzonych emocji negatywnych”.
Muzyka pomaga przezwyciężyć agresję, nieśmiałość, stres i ból.
Terapia może być prowadzona indywidualnie i grupowo. Terapia indywidualna ma tą zaletę, że jest możliwość dostosowania działań terapeuty do potrzeb dziecka. Dostosowanie tych działań może prowadzić do zmiany zachowań, wyciszenia.
Terapia grupowa natomiast umożliwia przystosowanie do bycia członkiem grupy wspólne przeżywanie efektów muzycznych i ruchowych, zdobywanie doświadczeń interpersonalnych. Stwarza również szansę indywidualnego zaprezentowania się przed grupą. Jeżeli w terapii z muzyką zastosuje się jakiekolwiek rekwizyty, wówczas zabawa staje się dla dziecka jeszcze bardziej atrakcyjna, koncentruje uwagę, a także aktywizuje ruchowo.
Istnieje wiele zabaw z udziałem muzyki, jedną z nich przedstawiam poniżej.
„ Balony” jest to zabawa, najpierw przy muzyce płynnej, powolnej, potem przy skocznej nieco szybszej. W tej zabawie rekwizytami są balony. Lekkie, kolorowe, wymykające się z ręki balony wyzwalają w dziecku delikatność, beztroskę i niezależność. Lot balonów symbolizuje wyzwolenie. Terapie przy użyciu balonów można zastosować indywidualnie i grupowo.
Terapia indywidualna polega na tym, że każde dziecko przy muzyce odbija swój balon.
W terapii grupowej, każde dziecko ma również swój balon, ale gdy zostaje włączona muzyka dzieci wyrzucają balony w górę i odbijają ten, który jest najbliżej. W przerwach w muzyce każde dziecko łapie najbliższy balon i bawi się nim dowolnie.
Zastosowanie muzykoterapii połączonej z ruchem ma podwójne oddziaływanie na psychikę dziecka.
Przykładem może być zestaw zabaw ruchowo-muzycznych dla dzieci nadpobudliwych.

1.„Dzieci dobierają się w trójki i próbują scenkę (zachowanie) w czasie pogody deszczowej, w czasie pogody słonecznej. Następnie każde z dzieci na instrumencie odgrywa nastrój towarzyszący tym pogodom.
2.Wysłuchanie przez dzieci nagrania: „Wiosny” Vivaldiego. W czasie słuchania muzyki dzieci wyobrażają sobie zjawiska atmosferyczne.
3.Zabawa w naśladowanie zjawisk atmosferycznych występujących w czasie pogody – muzyka w tle. Słońce świeci. Deszcz pada. Wieje wiatr (silny). Wieje wietrzyk. Kwiatek rozwija się. Kwiatek więdnie.

Dzieci mają do dyspozycji chusteczkę higieniczną. Naśladują zjawiska atmosferyczne za jej pomocą. Na hasło „słońce świeci” dzieci dmuchają chusteczkę do góry, na hasło
„ deszcz pada” opuszczają ją w dół ręką w rytm spadających kropel. Następnie udają szum silnego wiatru wykonując szybkie ruchy chusteczką trzymaną w dłoni. Potem naśladują rozwijający się kwiatek, ponownie dmuchają chusteczkę do góry. Zginają chusteczkę, gdy kwiatek więdnie”.
Inną formą muzykoterapii jest słuchanie muzyki relaksacyjnej, która wpływa kojąco, uspokajająco i wyciszająco, oraz śpiew. Więź z muzyką dziecka w wieku przedszkolnym wpływa korzystnie na rozwój emocji i uczuć, a odpowiedni jej dobór może stać się ważną formą dziecięcej terapii.
Zabawa już w starożytności skupiała uwagę wielu filozofów, a współcześnie wybitnych psychologów. Do najbardziej znanych należą S. Szuman, W. Okoń, Wł. Dyner, M. Przetacznik-Gierowska, którzy podkreślają związek zabawy z rzeczywistością.
Podobny punkt widzenia prezentują uczestnicy konferencji zorganizowanej w Katedrze Pedagogiki Przedszkolnej i wczesnoszkolnej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie.
Zdaniem Kiryka, gdyby w pedagogice znajdowało się więcej elementów zabawy byłoby to ogromne osiągnięcie, ponieważ zabawa stymuluje i oddziaływuje terapeutycznie. J. Szmyd ujął funkcje zabawy jako najważniejszą formę aktywności i nieodłączny element kultury.
R. Więckowski wskazał, że zabawa jest nieodłącznym elementem terapeutycznym w pedagogice. Jest potrzebna dziecku jak jedzenie, ubranie i sen. Dobra zabawa oprócz sprawiania radości jednocześnie uczy i rozwija.
Działalność terapeutyczna sprowadza się do stwarzania takich warunków dzieciom aby mogły w sposób nieskrępowany wyrazić swoje doświadczenia. Dziecko w zabawie wyraża siebie i rozładowuje napięcia emocjonalne. Zabawa ma więc walory terapeutyczne i jest podstawowa techniką pracy terapeutycznej z dziećmi.
W przedszkolu ważnym elementem pracy terapeutycznej jest rozmowa indywidualna z dzieckiem. W rozmowie nauczyciel w warunkach wzajemnego zaufania może poznać przyczyny określonych zachowań, co pozwoli mu zorganizować odpowiednia zabawę.
Innym ważnym sposobem pracy terapeutycznej jest organizowane zabawy lub inscenizacji na podstawie tekstu literackiego. Dziecko słuchając tekstu przenosi się w inny świat, inne sytuacje i zapomina o chwilowych niepowodzeniach, braku spełnienia własnych potrzeb. Walory terapeutyczne zwiększają się, gdy dzieci podejmują się zorganizowania inscenizacji. Będą wówczas odczuwały radość ze wspólnego organizowania własnej aktywności zabawowej. Terapeutyczna funkcja zabawy polega nie tylko na odreagowaniu dzieci z niepożądanych emocji, ale na nauczeniu opanowania ich.
R. Portman chcąc pomóc pedagogom w realizowaniu zadań terapeutycznych z dziećmi agresywnymi napisała książkę, w której zawarła zabawy i gry dla dzieci agresywnych. Przykład jednej z takich zabaw podaję niżej.

„Kiedy jestem wściekły”

Grupa siedzi w kole. Dzieci wypowiadają po kolei swoje imię i pokazują, co robią, kiedy są wściekłe, na przykład:

•Nazywam się Karolina. Kiedy jestem wściekła, robię tak lewą ręką wykonuję ona takich ruch, jakby chciała uderzyć.
•Nazywam się Tomek. Kiedy jestem wściekły robię tak nogą wykonuje on taki ruch, jakby chciał kopnąć.
•Nazywam się Jakub. Kiedy jestem wściekły, robię tak uderza ściśniętymi w pięści dłońmi w obie skronie. Itd.

Ćwiczenie to może zostać dołączone do zabaw na zapoznanie lub jako wprowadzenie do tematu „złość i agresja”.
Będzie ono nieco trudniejsze, gdy przeprowadzimy je na sposób „pakowania walizki”, to znaczy każde dziecko musi powtórzyć wszystkie imiona i wyrażenie złości swoich poprzedników, zanim powie, jak się samo nazywa i doda jak przebiegają u niego napady złości.

Innym przykładem zabaw, które można wykorzystać w pracy terapeutycznej z dziećmi agresywnymi jest „Zestaw zabaw ruchowych dla dzieci nadpobudliwych

1.Indiańskie znaki – dzieci stoją w kręgu, każde wybiera dla siebie imię wzorowane na imionach indiańskich. Dzieci przedstawiają swoje imiona, a następnie wymyślają znak (ruch ciała), który może zaobserwować ich imię. W kolejnej rundzie przedstawiają swoje imię z ruchem je obrazującym, starając się zapamiętać imiona pozostałych dzieci. Zabawa polega na wywołaniu przez dzieci swoich imion wraz z pokazywaniem swojego znaku. Początkowo dzieci wymawiają swoje imię jednocześnie pokazując je oraz wymawiają imię wywoływane.
2.Baba Jaga – dzieci rozbiegają się po sali, jedno z niech jest Babą Jagą. Dotknięcie Baby Jagi powoduje, że dziecko nieruchomieje i tylko przez dotyk innego dziecka można je odczarować
3.Poruszam się jak .... – dzieci rozchodzą się po sali, a następnie otrzymają instrukcję, aby zaczęły się poruszać:
•stawiając najdłuższe kroki jak potrafią,
•podskakiwać na jednej nodze,
•chodząc na czworakach,
•skacząc na obu nogach razem,
•koziołkując (pod warunkiem, że mamy do dyspozycji materac),
•chodząc na piętach,
•chodząc krokiem tanecznym,
•chodząc jak najdziwniejszymi krokami,
•chodząc trzymając się z tyłu za jedną nogę,
•chodząc z dzbanem na głowie,
•chodząc niosą obiad na tacy,
•chodzą po wąskiej kładce
4.Strażnicy i przemytnicy – wybrana osoba jest strażnikiem i ma zawiązane oczy. Jej zadaniem jest nie dopuścić, aby przemytnicy przedostali się na drugą stronę. Przemytnicy muszą tak się poruszać, żeby nie byli usłyszani.
5.Wspólne stawanie – Dzieci dobierają się parami, odwracają się tyłem do siebie, kucają trzymając się tyłem pod ręce i na hasło razem wstają. Mogą to powtórzyć dwa lub trzy razy zmieniając parę.
6.Rozciąganie – rozluźnianie. Dzieci stają w dowolnym miejscu sali i starają się zgodnie z instrukcją rozciągnąć wszystkie części ciała: prostują się, rozciągając ręce do góry, na boki, nogi, palce kończyn i głowę, zaś tułów wyginają w różne strony. Następnie robią głęboki skłon, rozluźniają ciało, po czym kładą się na podłodze i ćwiczą napinanie i rozluźniając mięśni. Ćwiczenie powtarzamy.
7.Zabawy w punkty – Dzieci dzielimy na dwie grupy. Zabawa polega na zdobywaniu dwie drużyny punktów przez układanie sobie w przestrzeni tak, aby zdobyć przez zadaną przez prowadzącego liczbę punktów, np.: 47.
Punkty zdobywa się dotykając różnymi częściami ciała do podłogi (każda część ciała jest punktowana inaczej) z jednoczesnym pilnowaniem zasady, że wszyscy członkowie drużyny zdobywając punkty muszą dotykać się nawzajem. Plecy - 7 pkt., łokcie i kolana – po 2 pkt., palce rąk i nóg – 1 pkt.,
siedzenie – 4 pkt.”

Duże znaczenie w pracy terapeutycznej z dziećmi agresywnymi ma rysunek. Rysunek dziecka jest źródłem jego poznania i sposobem odreagowania tego, co powoduje napięcie emocjonalne. Dziecko poddane terapii poprzez rysunek ma szanse twórczo przedstawić swoje uczucia konflikty i pragnienia.
Rysunek w terapii ukazuje stany emocjonalne, które tkwią w nieświadomości a których często nie da się wyrazić słowami. Dzieci wolą rysować, ponieważ nie umieją posługiwać się wprawnie językiem i nie są jeszcze zdolne do autorefleksji.
Tematyka w rysunkach może być dowolna, ponieważ już przez samo rysowanie dziecko rozładuje emocje. Dziecko rysując nie ma żadnego celu, rysuje bo mu to sprawia przyjemność, gdyż to je bawi. Tematy rysunków, które można wykorzystać w pracy terapeutycznej z dzieckiem agresywnym mogą być następujące:

• „Narysuj jak wygląda złość”;
• „Narysuj siebie i swoją złość”;
• „Narysuj dlaczego się złościsz”;
• „Narysuj gniew”.