Program psychoedukacyjny "Jestem OK"

Program psychoedukacyjny „Jestem OK”
CZĘŚĆ TEORETYCZNA

WPROWADZENIE

Źródłem inspiracji do opracowania programu psychoedukacyjnego dla dzieci o zaniżonej samoocenie była obserwacja zachowań uczniów w różnego rodzajach kontaktach społecznych, rozmowy z nimi o tym, jak widzą siebie, co jest dla nich ważne, co je rani oraz książki z nurtu psychologii poznawczo-behawioralnej Martina E.P. Seligmana „Optymistyczne dziecko” i Paula Stallarda „Czujesz, tak jak myślisz”.
Dzieci i młodzież zmagają się z wieloma problemami osobistymi i rodzinnymi, często czują się smutne, zagubione, bez wiary we własne siły i możliwości. Najczęściej wśród dzieci i młodzieży występują następujące sądy poznawcze, dotyczące ich samych, stosunku do dorosłych, rówieśników i sytuacji zadaniowych: „Jestem do niczego”, „Jestem głupi”, „Nikt mnie nie lubi”, „Jestem mało interesujący”, „Moje zdanie się nie liczy”, „Jestem nieatrakcyjny”, „Moje zdanie się nie liczy”, „Nikt mnie nie kocha”, „Nie jestem nic wart”, „Jestem niepotrzebny nikomu”, „Nie można liczyć na dorosłych”. Częściej skupiają się na negatywach danej sytuacji niż na pozytywnych aspektach. Nie są to przekonania dotyczące tylko dzieci nieśmiałych, ale także tych, które na zewnątrz prezentują postawę otwartą, nie mają większych problemów w relacjach interpersonalnych. Nie należy zapominać o dzieciach z zachowaniami agresywnymi, które w większości przypadków mają zaniżoną samoocenę.
Program przeznaczony jest dla młodzieży, gdyż podejście poznawczo-behawioralne wymaga dojrzałości poznawczej oraz zdolności do zajmowania się zadaniami abstrakcyjnymi, takimi jak analizowanie wydarzeń z różnych perspektyw albo dokonywanie alternatywnych atrybucji. Okres dorastania jest trudny dla stosowania terapii ze względu na to, że nastolatki są nadmiernie skupione na sobie oraz nadkrytyczne, a także mają trudności z dostrzeżeniem i zaakceptowaniem punktu widzenia innych osób. Wskazane jest uznawanie w terapii egocentryzmu młodych ludzi.
Zniekształcenia sądów poznawczych, ukształtowanie się niskiej samooceny i pesymistycznej postawy może prowadzić do wielu niebezpiecznych zaburzeń: od braku motywacji, niepokoju, zmęczenia, przygnębienia, bierności, bezradności wobec nieszczęść i problemów , jakie niesie życie do stanu depresji czy zaburzeń jedzenia, które należy leczyć już farmakologicznie i psychoterapeutycznie.
Drugim źródłem inspiracji były prace amerykańskich psychologów z nurtu terapii poznawczo-behawioralnej – Seligmana i Stallarda. Ogólnym założeniem terapii poznawczo-behawioralnej jest wzmacnianie samoświadomości, ułatwienie lepszego samopoznania, doskonalenie samokontroli dzięki odpowiedniejszym umiejętnościom poznawczym i behawioralnym. Terapia poznawczo-behawioralna pomaga rozpoznawać myśli i przekonania dysfunkcjonalne, które są w przeważającej mierze negatywne i oparte na uprzedzeniach i samokrytyce (P. Stallard, 2006).
Profesor Martin Seligman jest przeciwnikiem „potęgi pozytywnego myślenia” i podtrzymywania dobrego samopoczucia i dobrego mniemania o sobie za wszelką cenę. Uważa, że podstawowym celem jest nauczenie dzieci skutecznego działania i odnoszenia sukcesów, natomiast dobre samopoczucie jest tylko miłym produktem ubocznym.
Seligman twierdzi, że niskie poczucie własnej wartości nie jest przyczyną, lecz skutkiem niepowodzeń szkolnych, narkomanii, życia z zasiłku i innych plag społecznych. „Jeśli twoje dziecko uważa, że jest do niczego, nienawidzi siebie albo nie ma wiary w siebie, to jest to odbicie jego przekonania, że źle radzi sobie z rzeczywistością. Kiedy poprawią się jego stosunki z otaczającym światem, kiedy zacznie odnosić sukcesy i zda sobie z tego sprawę, z miejsca odzyska dobre samopoczucie (M. Seligman, 1997, s.54).
Z poczuciem własnej wartości wiąże się cecha osobowości, nazwana przez Seligmana „stylem wyjaśniania” - jest to wykształcony w dzieciństwie, sposób myślenia o przyczynach tego, co nam się przydarza.
Celem prezentowanego tu programu jest, podobnie jak u Seligmana i Stallarda, zmiana struktur poznawczych: sposobu myślenia osobie, o innych ludziach, o zadaniach, o przyczynach własnych porażek.

I.ZAŁOŻENIA TEORETYCZNE I CELE PROGRAMU.

1. Problematyka obrazu własnej osoby.
Chcąc zilustrować problematykę zaniżonej samooceny należy wspomnieć o podjęciu bardziej ogólnym, mianowicie poczuciu własnej wartości.
Poczucie własnej wartości zależy od tego, jaką przyjmujemy postawę wobec samego siebie. W płaszczyźnie intelektualnej wyraża się ona w samoocenie, a więc poprzez wartościowanie różnych aspektów obrazu siebie (wyglądu zewnętrznego, zdolności i umiejętności, cech charakteru, postaw i potrzeb, pozycji wśród innych ludzi itp.). Ocenianie dokonuje się poprzez porównanie: - siebie, własnych możliwości z ideałem samego siebie i z osiągnięciami innych ludzi oraz własnych sądów o sobie z sądami i opiniami wyrażanymi na nasz temat przez innych. W płaszczyźnie emocjonalnej postawa wobec siebie może wyrażać się w samoakceptacji lub samoodtrąceniu (M. Chomczyńska-Miliszkiewicz, D. Pawłowska, 1998).

1.1. Definicja i podział.
Zaniżona samoocena – jest to sposób przeżywania własnej osoby, całokształt psychicznych przeżyć, które sprowadzają się do poczucia niezadowolenia, niespełnienia, powstającego na skutek rozdźwięku pomiędzy oczekiwaniami a postrzeganiem własnej osoby (L. Niebrzydowski, 1976).
Zaniżone poczucie własnej wartości obejmuje zaburzenia motywacyjne, emocjonalne, a tym samym utrudnia rozwój społeczny. Dotyczy to zarówno osób, u których niedowartościowanie przejawia się biernością, wycofaniem, nieśmiałością, spotęgowanym lękiem przed otaczającym światem, jak i tych, które niską samoocenę ukrywają pod płaszczykiem ciągłej aktywności, głośnych i nierzadko prowokacyjnych zachowań.
Samoocena może być rozpatrywana według dwóch kontinuów: wysoka – niska oraz adekwatna – nieadekwatna. Zaniżona samoocena to stan, w którym człowiek przypisuje sobie niższe możliwości niż ma w rzeczywistości. Główną konsekwencją zaniżonej samooceny jest zmniejszenie własnej aktywności i ekspansywności, unikanie trudnych zadań, osiąganie mniej niż jednostka jest w stanie osiągnąć. Zawyżona samoocena polega na przypisywaniu sobie wyższych możliwości niż w istocie ma. Łączy się z tym bezkrytyczna gotowość do podejmowania trudnych zadań, nieodpowiedzialność, a także mała odporność na naciski sytuacji zagrożenia (Reykowski, 1970). Samoocena, niezależnie od tego, czy wysoka czy niska, może być adekwatna – gdy jednostka ocenia siebie zgodnie z tym, jak jest rzeczywiście, lub nieadekwatna – za wysoka, gdy przecenia siebie, bądź za niska, gdy nie docenia własnej wartości (Tyszkowa, 1972).
Ze względu na kryterium trwałości można jeszcze wyróżnić samoocenę stabilną – jest to względnie stały system opinii i sądów jednostki, który nie ulega zbyt gwałtownym i nieoczekiwanym zmianom oraz samoocenę niestabilną – jest to częsta zmian opinii o sobie, przejawia się też w dużych wahaniach w zakresie poziomu aspiracji.
1.2. Jak kształtuje się samoocena.
Obraz własnej osoby formuje się na podstawowych danych pochodzących z dwóch źródeł: jednym są własne doświadczenia jednostki, na podstawie których przekonuje się ona, na co ją stać, jakie jest jej miejsce w grupie społecznej, jakich reakcji otoczenia może się w stosunku do siebie spodziewać itp. Drugim źródłem przeświadczeń i opinii na temat własnej osoby są opinie innych ludzi, z którymi jednostka się zetknęła. Szczególnie duże znaczenie mają opinie osób dla niej ważnych, a także opinie środowiska, w których jednostka żyje (Reykowski, 1970). Rodzice pierwsi wpływają na rozwój funkcji poznawczych dziecka, na kształtowanie jego dojrzałości społeczno-emocjonalnej, na formowanie obrazu samego siebie i stosunku do siebie i innych. Obraz własnej osoby ukształtowany w rodzinie ulega poza nią różnorodnym modyfikacjom. Do najważniejszych źródeł zmian w obrazie samego siebie E. Hurlock (1961) zalicza postawy innych ludzi wobec dziecka, opinie i oceny wyrażone o nim, pozycję dziecka w grupie rówieśniczej.
Obraz własnej osoby może ulec zmianie, nie tylko pod wpływem ciągłych negatywnych czynników, ale także gdy człowiek doświadczy jednorazowo wielkiej porażki. Takie zdarzenie (np. wykorzystanie seksualne) może sprawić, że osoba całkowicie straci wiarę w siebie, zostanie pozbawiona sił i chęci do dalszego działania.
Dodatkowym czynnikiem w kształtowaniu zaniżonej samooceny może być niski status społeczny oraz ubóstwo materialne rodziny.
Zjawisko zaniżonej samooceny wśród uczniów nie należy do rzadkości. Jego przyczyn upatrujemy zarówno w uwarunkowaniach społecznych i ekonomicznych, jak również w coraz częstszym nie radzeniu sobie z poczuciem lęku, odrzucenia oraz innymi nieprzyjemnymi i trudnymi emocjami odczuwanymi przez dzieci.
Co obniża poczucie wartości (wg G. Lindenfield):
niezaspokojenie jego podstawowych potrzeb
ignorowanie bądź odrzucanie uczuć dziecka
karcenie, ośmieszanie, poniżanie
żądanie, aby dziecko udawało kogoś innego niż jest w istocie po to, by zrobić odpowiednie wrażenie na innych lub otrzymać to, czego pragnie
zmuszanie do zajęć, które mu nie odpowiadają z racji braku predyspozycji
niekorzystne dla dziecka porównywanie go z innymi
nieliczenie się z jego poglądami, opiniami
odmawianie mu racjonalnego uzasadnienia decyzji
przypinanie etykietki niszczącej jego indywidualność
nadopiekuńczość
zbyt częste, surowe karanie, zwłaszcza, gdy daje się dziecku odczuć, iż jest ono z gruntu złe, niedobre
przekazywanie dziecku zbyt małej ilości zasad i wskazówek, zwłaszcza jeśli ich brak przyczynia się do popełniania przez nie błędów, których mogło uniknąć
niekonsekwentne postępowanie wobec dziecka
straszenie bądź stosowanie przemocy (także seksualnej)
oskarżanie
dostarczanie dziecku zbyt wielu nieosiągalnych wzorów prze środki masowego przekazu, zwłaszcza gdy jest ono nieatrakcyjne fizycznie lub warunki, w których żyje dają niewielkie szanse na ich osiągnięcie (Nowak, Tomiak, 2004, s.69)
1.3. Przejawy zaniżonej samooceny.
Osoba z zaniżoną samooceną nie zna kryteriów dokonywanej podświadomie samooceny (nie potrafi określić punktów odniesienia), która jest w rzeczywistości źródłem jej złego samopoczucia i nieprzyjemnych napięć wewnętrznych. To jak o sobie myśli, wpływa na to, że czuje się tym, kim nie chce być. Zamyka to drogę do poznania własnych potrzeb, zrozumienia siebie samego (tego, że potrzebuje od siebie wsparcia, akceptacji, wyrozumiałości ...).
Zespół objawów:
niedocenianie własnych osiągnięć (nieumiejętność przeżywania satysfakcji)
trudności w wyznaczaniu celów i doboru zadań służących ich realizacji
nieznajomość własnych możliwości, mocnych stron (niewykorzystywanie ich)
poczucie niespełnienia
mała efektywność działań wynikająca z obawy przed niepowodzeniami (destrukcyjne działanie stresu)
brak zaufania do siebie (wiary we własne możliwości)
rezygnacja z podejmowania prób i brak inicjatywy
nadmierny krytycyzm
niskie poczucie sprawstwa
nie realizowanie własnych potrzeb
brak pewności siebie
poszukiwanie dowodów własnej wartości na zewnątrz (uzależnienie od opinii innych, lęk przed oceną)
brak poczucia bezpieczeństwa (nieprzewidywalność siebie)
wycofywanie się z kontaktów (zaburzone relacje, trudności w komunikowaniu się)
poczucie bycia gorszym
zaniżanie własnych aspiracji
problemy z podejmowaniem decyzji
koncentrowanie się na niepowodzeniach
mała wytrwałość w dążeniach
niedawanie sobie prawa do błędów
mała wyrozumiałość dla pojawiających się trudności
nieakceptowanie (wypieranie) negatywnych emocji
brak obiektywności uniemożliwiający uczenie się na błędach (brak konstruktywnego podejścia do niepowodzeń, racjonalnego oglądu sytuacji)
poczucie osamotnienia
autoprezentacja defensywna zorientowana na ochronę przed porażką, wstydem, odrzuceniem i upokorzeniem.
Wszystkie te objawy tworzą pewną konstelację, zazębiają się wzajemnie i przenikają się tak, że przyczyna staje się skutkiem. Warunkują się wzajemnie, co wzmacnia działanie istniejącego mechanizmu i tworzy zamknięte koło, z którego trudno jest wybrnąć (Skupińska, Kierzek, 2004, s.97-98).

1.4. Co sprzyja kształtowaniu adekwatnej samooceny.
Samoocena podlega przekształceniom m.in. pod wpływem doświadczeń wynoszonych z własnej aktywności, jak również pod wpływem opinii innych osób. Interakcje pozytywne oparte na życzliwości i przyjaznym nastawieniu mogą w znacznym stopniu poprawić samoocenę. Słuchanie drugiego człowieka z empatią i zrozumieniem, zdaniem Carla Rogersa (2002), jest jedną z najpotężniejszych sił przyczyniających się do zmiany. Osoba, która jest z troską słuchana, ma skłonność do rozwijania większej troski o samą siebie.
Korzystne jest także przekazywanie prawdziwych, pozytywnych informacji zwrotnych dotyczących np. podejmowanych przez dziecko działań, nawet jeśli same działania nie są pozytywne. Informacja zwrotna powinna wskazywać na konkretne i zmienne przyczyny zachowania dziecka, nie zaś na przyczyny tkwiące w jego cechach charakteru czy zdolnościach (optymistyczny styl wyjaśniania).
Samoocena ulega poprawie, jeśli rozwijamy świadomość swoich mocnych stron. Tę świadomość kształtuje oprócz dawania informacji zwrotnych branie pod uwagę pomysłów dzieci i rozpatrywanie ich.
Również tworzenie dzieciom okazji do poznawania i rozumienia siebie może sprzyjać wyższej samoocenie.
Inną ważną umiejętnością jest szukanie optymistycznych wyjaśnień przeżywanych trudności. Dzieci przekonują się, że porażka nie musi wynikać z braku kompetencji czy odznaczania się szczególnymi cechami oraz że nie ponoszą całkowitej odpowiedzialności za doświadczane niepowodzenia.
Zmiany w zakresie samooceny mogą też mieć związek ze wzrostem kompetencji społecznych i poczucia kompetencji. Dziecko, które wciąż myśli osobie, porównuje się z innymi, łatwo poddaje się poczuciu niższości (lub wyższości), przyswaja sobie postawy lękowe, a przede wszystkim nie odczuwa dystansu w stosunku do siebie. Zdolność spojrzenia na siebie z boku, oczami innych ludzi, z dystansu jest, zdaniem M. Tyszkowej (1972), konieczna, aby móc ujmować własne sprawy, kłopoty, trudności i niepowodzenia bardziej obiektywnie, z zaangażowaniem emocjonalnym nie większym, niż na to zasługują (M. Zabłocka 2008).
Podsumowując można stwierdzić, że dla korygowania zaniżonej samooceny ważne jest kształtowanie u dziecka odporności psychicznej, do której zalicza się się aktywne podejście do problemów życiowych i ich rozwiązywania, optymistyczną skłonność do postrzegania przykrych doświadczeń oraz wysokie kompetencje społeczne. Cechy te pełnią funkcję „tarczy ochronnej”. Dzięki nim dziecko unika szkodliwych czynników zewnętrznych oraz rozwojowych, modyfikuje je lub radzi sobie z nimi (M. Zabłocka 2008).

2.Terapia poznawczo – behawioralna.
2.1.Model poznawczy.
Przedmiotem terapii poznawczo-behawioralnej jest zrozumienie, w jaki sposób interpretowane są wydarzenia i doświadczenia oraz rozpoznanie i zmiana zniekształceń lub deficytów, które pojawiają się podczas przetwarzania poznawczego.
Jak powstaje dysfunkcjonalny model poznawczy?
Zakłada się, że wczesne doświadczenia i wychowanie są czynnikiem prowadzącym do rozwoju dość mocno ugruntowanych i sztywnych sposobów myślenia (pierwotnych przekonań). Nowe informacje i doświadczenia są oceniane w kontekście owych pierwotnych przekonań (np. Musi mi się udać), a informacja, która je wzmacnia i podtrzymuje, zostaje odpowiednio dobrana i przefiltrowana. Pierwotne przekonania są uruchamiane czy ożywiane przez ważne wydarzenia (np. zdawanie egzaminu), co prowadzi z kolei do wielu założeń (np. Zdobędę dobrą ocenę, jeśli tylko będę się uczyć cały dzień). Te natomiast wywołują strumień automatycznych myśli, które odnoszą się do osoby (np. Chyba jestem głupi), tego, co robi (np. Nie pracuję wystarczająco ciężko), oraz przyszłości (np. Nigdy nie zdam tych egzaminów i nie dostanę się na studia) – ten podział nazywany jest triadą poznawczą (P. Stallard 2006, s.16). Te automatyczne myśli z kolei mogą doprowadzić do zmian emocjonalnych (np. niepokój, smutek), behawioralnych (np. zostawanie w domu, ciągła praca) i somatycznych (np. utrata apetytu, trudności ze spaniem). Ten model terapii przedstawia skuteczny sposób wspierania ludzi, którzy chcą się uporać ze swoimi problemami i analizuje związek pomiędzy tym co myślimy, a tym jak się czujemy i jak się w efekcie zachowujemy.
2.2.Optymistyczny styl wyjaśniania.
Każdy z nas ma pewne sposoby myślenia o przyczynach swoich sukcesów i niepowodzeń. Martin Seligman – amerykański psycholog nazywa tę cechę osobowości „stylem wyjaśniania”. Styl wyjaśniania nie ogranicza się tylko do słów, które wypowiadamy, kiedy spotyka nas niepowodzenie, ale jest to pewien sposób myślenia, nawyk wykształcony w dzieciństwie bądź w okresie dojrzewania. A wywodzi się z opinii jaką mamy o nas samych i o naszym miejscu w świecie. Zależy od tego czy uważamy się za osoby wartościowe i zasługujące na wiele, czy tak mierne, ze nic nam się nie należy. Styl wyjaśniania należy rozpatrywać w trzech wymiarach: stałość, zasięg , personalizacja.
Stałość
Ludzie, którzy poddają się rezygnacji, uważają, że ich niepowodzenia mają charakter trwały. O niepomyślnych sytuacjach i wydarzeniach myślą w kategoriach zawsze i nigdy, a ich przyczyny traktują jako czynniki stałe, wynikające m.in. z ich wad osobowości, słabych zdolności. Natomiast wydarzenia pomyślne traktują jako wynik chwilowych przyczyn, wynikających np. ze szczęśliwego trafu. Odmienny styl traktowania różnych wydarzeń w życiu mają osoby prezentujące optymistyczną postawę. Uważają one, że wydarzenia niepomyślne są chwilowe i myślą w kategoriach czasami lub ostatnio. Wydarzenia optymistyczne wyjaśniają sobie jako skutki działania trwałych przyczyn. Wskazują na cechy i zdolności, które zawsze będą posiadały, tj. ciężka praca, bycie lubianym itp.
Zasięg
Ludzie o nastawieniu pesymistycznym tłumaczą sobie niepomyślne wydarzenia zjawiskami o zasięgu uniwersalnym – ogólnym. Przeżywszy niepowodzenie w jednej dziedzinie poddają się we wszystkich innych. Optymista tworzy sobie wyjaśnienia o ograniczonym zasięgu – może wprawdzie stać się bezradnym w jednej dziedzinie, ale w innych kroczy śmiało do przodu.
Personalizacja – wnioskowanie o tym, kto ponosi winę za niepowodzenia.
Osoby, które siebie obwiniają za niepowodzenia, w konsekwencji mają niskie mniemanie o sobie i odczuwają wstyd, że coś im się nie udało. Ta postawa sprowadza się do: „jestem głupi, wszystko przeze mnie”. Ludzie skłonni do pesymizmu są „przeżuwaczami” swoich negatywnych myśli i wyobrażeń. Potrafią na okrągło rozmawiać i analizować sytuacje, które sprawiły im przykrość, z czego wiele na przyszłość nie wynika. Natomiast ludzie z optymistycznym nastawieniem składają winę za niepowodzenia na czynniki zewnętrzne i tym samym nie tracą dobrego mniemania o sobie.
Nie chodzi jednak o to, aby nie brać żadnej odpowiedzialności za to, co się zrobiło źle. Należy czuć się odpowiedzialnym za to, co się zrobiło, potrafić przyznać się i postarać się naprawić to, o się zepsuło. Ważne jest jednak, żeby nie brać całej winy na siebie, tylko umieć właściwie i poprawnie postrzegać siebie i swój wkład w niepowodzenia.
Istnieją cztery podstawowe umiejętności dla kształtowania optymistycznego stylu wyjaśniania przyczyn zdarzeń, wykorzystywane w terapii kognitywnej i prezentowane w pracy Seligmana w ramach programu Zapobiegania Depresji:
wychwytywanie myśli automatycznych: polega na rozpoznawaniu myśli, które przebiegają nam przez głowę w chwilach, kiedy czujemy się najgorzej; choć są ledwie uchwytne, wywierają głęboki wpływ na nasz nastrój i zachowanie
ocena myśli automatycznych: opanowanie tej umiejętności daje świadomość, że nie wszystko, co sobie wmawiamy, musi być prawdziwe
tworzenie bardziej przystających do rzeczywistości wyjaśnień: wykorzystywane jest do przerywania ciągu negatywnych wyjaśnień i wymyślania korzystniejszych alternatyw
dekatastrofizacja: bardziej realistyczne ocenianie skutków własnych niepowodzeń

Samoocena decyduje o całym naszym funkcjonowaniu, o tym jak wartościujemy zjawiska, a zaniżona samoocena często jest podłożem wielu problemów osobistych, zaburzeń emocjonalnych. Dlatego tak ważne jest podejmowanie prób korygowania tego rodzaju postaw.

II. CELE PROGRAMU
Podstawą programu jest podejście poznawcze. Teorie poznawcze, podobnie jak humanistyczne podkreślają fakt uczestnictwa jednostek w tworzeniu własnych osobowości.
Ideą przewodnią programu jest pomoc dzieciom z zaniżoną samooceną w odnalezieniu się w otaczającej rzeczywistości, tak aby potrafiły one radzić sobie w trudnych sytuacjach, w jakich niejednokrotnie będą się znajdywać w ciągu swojego życia.

Celem głównym jest ukształtowanie prawidłowej i adekwatnej samooceny oraz wykształcenie prawidłowego sposobu wyjaśniania negatywnych sytuacji i wydarzeń.

Cele szczegółowe:
wzmacnianie więzi grupowych, współpracy, budowanie przynależności i bezpieczeństwa (w atmosferze akceptacji dla przejawianych uczuć, wyrażanych myśli)
kształtowanie umiejętności określania własnych emocji, rozpoznawania ich przyczyn
dostrzeganie przyczyn ludzkich zachowań i uwzględnianie różnych punktów widzenia
wzmacnianie poczucia zrozumienia i szacunku dla uczuć, potrzeb i poglądów innych osób
kształtowanie umiejętności docierania do własnych potrzeb, motywów, oczekiwań względem siebie
konfrontowanie wyobrażeń o sobie poprzez uzyskiwanie informacji zwrotnych
kształtowanie umiejętności dostrzegania pozytywnych cech u drugiej osoby
rozwijanie świadomości swoich mocnych stron
uczenie się informowania innych o swoich własnych myślach, uczuciach, oczekiwaniach
uczenie radzenia sobie z negatywnymi emocjami (strategie kontrolowania uczuć według Stallarda)
odreagowywanie napięć
praca z krytykiem wewnętrznym (element terapii ericksonowskiej)
kształtowanie umiejętności interpersonalnych (aktywne słuchanie, komunikat Ja, komunikacja niewerbalna)
budowanie umiejętności pozytywnego mówienia o sobie
pobudzanie wieloaspektowego myślenia (umiejętność odkrywania nowych rozwiązań)
ćwiczenie umiejętności dostrzegania związku między myślami i uczuciami (model TPS)
uczenie się optymistycznego stylu wyjaśniania przyczyn niepowodzeń
ćwiczenie stawiania sobie celów i ich realizowania
ćwiczenie radzenia sobie w trudnych sytuacjach – konflikty, sytuacje towarzyskie (trening autoinstruktażowy wg Stallarda)

III. STRUKTURA PROGRAMU
Program przewidziany jest dla 6 – 10 osobowej grupy dzieci w wieku 12 – 15 lat, przeżywających trudności o charakterze emocjonalnym, interpersonalnym, którego podłożem jest w głównej mierze zaniżona samoocena.
Spotkania będą odbywać się w ciągu 10 miesięcy (od września do czerwca), w rytmie cotygodniowym. Każde spotkanie przewidziane jest na 60 minut.
Cele programu będą realizowane w 4 blokach tematycznych:
I.Integracja – Ja i inni.
II.Poznawanie i rozumienie siebie.
III.Komunikacja interpersonalna.
IV.Optymistyczny styl wyjaśniania zdarzeń.

IV. METODY I FORMY PRACY
Program łączy elementy psychoedukacji, pomocy psychologicznej i terapii. W głównej mierze ma jednak charakter psychoedukacyjny. Praca w grupach psychoedukacyjnych koncentruje się na zdobywaniu wiedzy, prowadzone w nich zajęcia mają wyraźną strukturę. Mimo, że grupa koncentruje się na nauce, to jednak praca w nich polega też na współdziałaniu. Dzieci dzielą się między sobą spostrzeżeniami i dyskutują o swoich opiniach, uczuciach, doświadczeniach, postawach, przekonaniach oraz wartościach. Zatem uczestnicząc w zajęciach grupy psychoedukacyjnej, jej członkowie – dzięki interakcjom z innymi dziećmi i przy wzajemnym wsparciu - zdobywają określoną wiedzę i nabywają potrzebnych umiejętności. Tego rodzaju grupy korzystają ze strategii i technik zaczerpniętych z metody edukacyjnej i poznawczo-behawioralnej.
W grupach pomocy psychologicznej dąży się do zmiany postaw i zachowań dzieci, wspomagając ich rozwój poprzez umożliwienie im dzielenia się własnymi doświadczeniami, analizowaniem ich problemów i pracę nad nimi. Grupy psychoedukacyjne przyczyniają się natomiast do zmiany postaw i zachowań poprzez dostarczanie dzieciom nowych informacji i uczenie ich nowych sposobów myslenia oraz zachowania. Dzięki temu dzieci zyskują większą pewność siebie i są zdolne właściwie odczytać sens otaczającego świata oraz bardziej odpowiednio na niego reagować. Cechą wspólną tych dwóch grup jest to, że wpływają na sposób myślenia dziecka, dzięki czemu następują zmiany w jego procesie poznawczym, pociągające w sobie zmianę zachowania (K. Geldard, D. Geldard 2005, s. 31-32).
Terapia poznawczo-behawioralna jest szczególnie użyteczna, kiedy pomagamy dzieciom zmieniać ich postawy, przekonania i sądy oraz określone zachowania. W tego rodzaju terapii podkreśla się rolę myślenia, stawiania pytań, podejmowania decyzji, działania oraz umiejętność zmiany decyzji. Metoda poznawczo-behawioralna ma charakter psychoedukacyjny, ponieważ sama terapia jest też rozumiana jako proces zdobywania wiedzy. Polega na przyswajaniu i praktykowaniu nowych umiejętności, uczeniu się nowego sposobu myślenia i poznaniu skuteczniejszych metod radzenia sobie z problemami. Relacja między klientem a terapeutą opiera się na współpracy. Terapeuta pomaga klientowi rozpoznać jego nieprawidłowe przekonania i odkryć alternatywne zasady, którymi mógłby się kierować w życiu. Rola terapeuty polega na zachęcaniu klienta do doświadczania takich sytuacji, które pozwolą mu skorygować jego dotychczasowe poglądy i nabyć nowe umiejętności (K. Geldard, D. Geldard 2005, s.26).
Program będzie uwzględniał także zadania domowe i kontrakt z samym sobą. Kontrakt z samym sobą ma na celu zwiększanie poczucia odpowiedzialności za zmiany, które mają się dokonać. Uświadomić uczestnikowi grupy, że od niego zależy to, czy będzie działać, czy nie. Zmiana jest możliwa jedynie wtedy, gdy on bardzo będzie jej chciał.
Zadania domowe polegają głównie na opisywaniu zdarzeń (także tych trudnych), które przytrafiają się dzieciom między spotkaniami oraz związanych z nimi myślami i uczuciami. Na zajęciach sytuacje te są wspólnie rozpatrywane. Zadanie może mieć formę Dzienniczka Dnia, w którym dziecko każdego wieczoru zapisuje co dobrego i co złego wydarzyło się danego dnia, jakie porażki poniosło, ile sukcesów i zwycięstw oraz w jakich dziedzinach.
Jak już wspominałam praca z nastolatkami jest trudna i należy uznać ich silną egocentryczną postawę poprzez m.in. zadawanie pytań, które mają na celu wyjaśnienie i zrozumienie ich poglądów. Przyjęcie takiej postawy terapeutycznej przekazuje młodym ludziom pozytywną wiadomość, ze ich poglądy zostały usłyszane i są szanowane, oni zaś są postrzegani jako interesujący ze swymi ciekawymi spostrzeżeniami, które terapeuta stara się zrozumieć ze wszystkich sił. Nieuznawanie egocentryzmu nastolatków może doprowadzić do rozwoju postawy opozycyjnej. Poczucie samostanowienia u nastolatków może być wzmacniane dzięki regularnemu przedstawianiu im wyborów i opcji podczas sesji, np. zadanie monitorowania myśli może wykonać używając arkusza zapisu, poprzez prowadzenie prywatnego dziennika myśli lub nagrywając się na taśmę magnetofonową (P.Stallard 2006).
Zajęcia będą prowadzone następującymi metodami aktywnymi: krąg uczuć, rundka, scenki, burza mózgów, dyskusje, historyjki obrazkowe, krótkie opowiadania i sytuacje, uzupełnianie zdań, rysunki, zabawy. W programie wykorzystany zostanie także miniwykład , trening autoinstruktażowy i wyobrażenia relaksacyjne.

V.EWALUACJA PROGRAMU
Stanem pożądanym po zrealizowaniu działań założonych w programie jest podniesienie samooceny u uczestników grupy. Powinno to przejawiać się w lepszym samopoznaniu, większej samodzielności, nabyciu umiejętności wykorzystywania swoich możliwości, bardziej realistycznego spojrzenia na rzeczywistość, osłabieniu samokrytycyzmu, wzrostem poziomu autorefleksji, a także nie zrażaniem się niepowodzeniami i podejmowaniu nowych prób, zaufaniu do siebie i wiary w pozytywne efekty działania. Stan po korekcji będzie przejawiał się także w większej plastyczności myślenia (znajdowanie nowych rozwiązań), wzroście poczucia kompetencji i sprawstwa oraz uzyskaniu większej akceptacji dla siebie i swoich wad.
Sposoby ewaluacji: rozmowy o spojrzeniu na świat, sposób mówienia osobie, obserwacja sposobu zachowania się, stosowanie poznanych technik w praktyce, sposób ponownego rozwiązania zadania (wyjaśnienie negatywnego zdarzenia), a także techniki ustrukturyzowne – ankiety, lista przymiotników dotycząca cech charakteru, skala – opinia dziecka o swoim funkcjonowaniu w rolach społecznych, ankieta socjometryczna (popularność w zespole klasowym), techniki projekcyjne (rysunek drzewa, człowieka, Wartegg).

Literatura:
Chomczyńska-Miliszkiewicz M., Pankowska D. (1998), Polubić szkołę, Warszawa, WSiP
Day J. (1997), Twórcza wyobraźnia dla dzieci, Poznań, Zysk i S-ka
Doliński A., Gajewska G., Rewińska E. (2004), Teoretyczno-metodyczne aspekty korekcji zachowań, Zielona Góra, PEKW „Gaja”
Frankfort L., Fanning P. (2008), Mistrz ciętej riposty, Gliwice, Wyd. Helion
Geldard K., Geldard D. (2005), Jak pracować dziecięcymi grupami terapeutycznymi, GWP
Jachimska M. (1997), Scenariusze lekcji wychowawczych wg programu autorskiego Żyć skuteczniej, Oficyna Wydawnicza UNUS
Portmann R. (2003), Gry i zabawy kształtujące pewność siebie, Kielce, Wyd. Jedność
Rembowski J. (1972), Więzi uczuciowe w rodzinie. Studium psychologiczne, PAN
Reykowski J. (1970), Obraz własnej osoby jako mechanizm regulujący postępowanie, Kwartalnik Pedagogiczny 3
(red.) Sawicka K. (1999), Socjoterapia, Warszawa, CMPPP
Seligman M.E.P. (1997), Optymistyczne dziecko, Wyd. Media Rodzina of Poznań
Stallard P. (2006), Czujesz, tak jak myślisz, Poznań, Zysk i S-ka
Tyszkowa M. (1972), Problemy psychicznej odporności dzieci i młodzieży, PAN
Vopel K.W. (1999), Gry i zabawy interakcyjne dla dzieci i młodzieży, Kielce, Wyd. Jedność
Zabłocka M. (2008), Przezwyciężanie nieśmiałości u dzieci, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe Scholar