Scenariusze zajęć wychowawczych dotyczące profilaktyki agresji w klasach IV-VI szkoły podstawowej

Zajęcia 1

Temat: Co to jest agresja?

Cele: uczeń odróżnia zachowanie agresywne od nieagresywnego,
uczeń zna definicję agresji.
Metody: praca z tekstem, dyskusja, rozmowa dydaktyczna.
Formy: praca indywidualna, zbiorowa, praca w grupach.
Środki: kartki samoprzylepne, papier, karteczki ze zdaniami z arkusza
„Co to jest agresja?", mazaki.


Przebieg:

1. Prowadzący wita się z grupą, zapoznaje ją z tematem zajęć. Uczestnicy siedzą w kręgu.
2. Każdy uczeń na samoprzylepnej kartce pisze słowo kojarzące mu się ze słowem agresja. W środku kręgu znajduje się karton z napisem AGRESJA, wokół którego uczestnicy przyklejają swoje karteczki. Prowadzący głośno odczytuje skojarzenia i inicjuje na ich podstawie rozmowę o rodzajach agresji.
3. Uczniowie zostają podzieleni na 3-4 osobowe grupy. Każda grupa otrzymuje pocięte ponumerowane kartki ze zdaniami z arkusza „Co nazywamy agresją?". Zadaniem członków grupy jest ułożenie kartek pod hasłem „Agresja" lub „Brak agresji". W sytuacji, gdy opinia grupy jest trudna do ustalenia kartka może być położona między hasłami. Po rozmieszczeniu kartek prowadzący odczytuje zdania z arkusza i prosi członków grup o zakwalifikowanie hasła oraz o uzasadnienie wyboru. Po ustaleniu stanowisk wszystkich grup następują wspólne ustalenia po dyskusji dotyczącej tematów spornych.
4. Uczniowie w tych samych grupach ustalają definicję zachowania agresywnego, następnie prezentują swoje definicje i porównują z definicją ze „ Słownika psychologicznego"
5. Na zakończenie prowadzący pyta uczniów czy podobały im się zajęcia i czego nowego się podczas nich dowiedzieli.
Preferowany model absolwenta zajęć

Po zajęciach ich uczestnik potrafi:

• samodzielnie zdefiniować pojęcie agresji,
• określić zachowanie agresywne biorąc pod uwagę następujące informacje - czy jest to działanie wymierzone przeciwko komuś, czy jest to działanie umyślne i czy w jego wyniku osoba lub grupa cierpi fizycznie bądź psychicznie,
• odróżnić zachowanie agresywne od zachowania stanowiącego jedynie sposób wyrażenia złości.

ARKUSZ

Co to jest agresja?

1. Janek zbił siostrę, bo przeszkadzała oglądać film.
2. Zosia powtórzyła plotki o Hani trzem koleżankom.
3. Jacek napisał na murze - „Jasiek jest głupi".
4. Martyna zabiła mrówkę idącą po ścieżce.
5. Mariusz rzucał kamieniami w błoto.
6. Babcia zabiła kurę i ugotowała z niej rosół.
7. Monika na treningu dżudo rzuciła Roberta na matę.
8. Wojtek złamał swoją rakietę tenisową po przegranej z Jurkiem.
9. Asia ze złością waliła ręką w poduszkę, gdy mama zabroniła jej iść na dyskotekę.
10. Kuba niechcący popchnął kolegę, który ścigał się na rolkach.
11. Wilk zagryzł owcę pasącą się na hali.
12. Ilona zabrała Kasi list od przyjaciółki i podarła go.
13. Pielęgniarka zrobiła zastrzyk dziecku, które krzyczało i wyrywało się.
14. Mama zabiła komara, który siedział jej na ręce.
15. Tomek krzyczał głośno ze złości, gdy nikt go nie słyszał.
16. Basia wyjęła z plecaka Joli jej pamiętnik i czytając głośno śmiała się.
17. Andrzej powiedział do brata - „Ty idioto!"
18. Michał zaniósł chorego psa do weterynarza, aby ten go uśpił.


Zajęcia 2

Temat: Dlaczego ludzie zachowują się agresywnie?
Cele: uczeń uświadamia sobie różne przyczyny zachowań
agresywnych,
uczeń szuka sposobów zapobiegania zachowaniom agresywnym.
Metody: praca z tekstem, psychodrama, uzupełnianie zdań, dyskusja.
Formy: praca indywidualna, zbiorowa, praca w grupach.
Środki: arkusze z opisem poszczególnych sytuacji i zdaniami do uzupełnienia.

Przebieg:

1. Prowadzący wita się z grupą, przedstawia temat spotkania. Uczestnicy siedzą w kręgu.
2. Uczniowie zostają podzieleni na 6 grup. Każda grupa otrzymuje opis jednej sytuacji, którą ma przeanalizować. Następnie członkowie grupy uzupełniają zdania zamieszczone pod opisem sytuacji i prezentują je na forum klasy. Prowadzący stara się naprowadzić uczniów na odkrycie następujących mechanizmów zachowań agresywnych:

• pragnienie zdobycia atrakcyjnych dóbr,
• zachowanie związane z przynależnością do określonej grupy,
• frustracja, niezaspokojenie potrzeb,
• niska samoocena,
• roszczenie sobie prawa do agresji w związku z opieką nad innymi osobami,
• zyskanie poczucia siły.

3. W tych samych grupach uczniowie przygotowują scenkę przedstawiającą prezentowaną wcześniej sytuację, jednak z takim zakończeniem, w którym nie dochodzi do zachowania agresywnego. Grupy prezentują swoje scenki, jeśli wystarczy czasu mogą odegrać więcej niż jedną scenkę.
4. Uczniowie siedząc w kręgu kończą kolejno zdanie: „Ludzie zachowują się agresywnie, ponieważ..." i „Aby nie zachowywać się agresywnie, mogę..." co stanowi podsumowanie spotkania.

Preferowany model absolwenta zajęć

Po zajęciach ich uczestnik potrafi:
• wyjaśnić zachowanie agresywne jako skutek niezaspokojenia potrzeb, chęć zdobycia atrakcyjnych dóbr, normę związaną z przynależnością do danej grupy, efekt niskiej samooceny, sposób opieki czy wychowania i powód uzyskania poczucia siły,
• zmodyfikować zachowanie tak, by nie było ono agresywne,
• zaprezentować zachowania nieagresywne sytuacjach będących potencjalnymi przyczynami zachowań agresywnych.

Arkusz z sytuacjami.

Sytuacja I

Kasia przynosi do szkoły nową kasetę ulubionego zespołu Ewy. Ewa chce ją pożyczyć i przesłuchać w domu. Kasia kategorycznie odmawia. Podczas przerwy Ewa wyjmuje ukradkiem kasetę z plecaka Kasi i zabiera.

1. Ewa zachowała się agresywnie, ponieważ ........................................

2. Aby nie zachować się agresywnie, Ewa mogłaby ........................................


Sytuacja II

Przyjaciele Wojtka dokuczają Michałowi. Mają pretensje do Wojtka, że on nie robi tego samego co oni. Następnego dnia Wojtek przypina na plecach Michała kartkę z napisem „Jestem głupi".

1. Wojtek zachował się agresywnie, ponieważ ........................................

2. Aby nie zachować się agresywnie, Wojtek mógłby ....................................


Sytuacja III

Nauczyciel przy całej klasie skrzyczał Darka. Na przerwie do Darka podszedł kolega z innej klasy i chciał się umówić na mecz. Darek powiedział „ odczep się" i popchnął go na ścianę.

1. Darek zachował się agresywnie, ponieważ ........................................

2. Aby nie zachować się agresywnie, Darek mógłby ........................................


Sytuacja IV

Adam jest bardzo słabym uczniem, jest też najmniejszy i najsłabszy w klasie. Na swoim podwórku zmusza młodsze dzieci, aby go słuchały i często jest wobec nich agresywny.

1. Adam zachowuje się agresywnie, ponieważ ........................................

2. Aby nie zachowywać się agresywnie, Adam mógłby .......................................


Sytuacja V

Rodzice zostawili w domu trzynastoletnią Ule i jej trzyletnią siostrę Asię i polecili, aby Ula zaopiekowała się siostrą. Kiedy Asia potłukła ulubiony wazon mamy, Ula zaczęła krzyczeć i dała jej kilka mocnych klapsów.

1. Ula zachowała się agresywnie, ponieważ ........................................


2. Aby nie zachować się agresywnie, Ula mogłaby ........................................


Sytuacja VI

Grupa chłopców włóczyła się po osiedlu w sobotni wieczór. Byli znudzeni i nie mieli żadnych pomysłów na spędzenie czasu. W pewnej chwili jeden z nich zaczął rzucać kamieniami w uliczną latarnię, pozostali chłopcy wyraźnie się ożywili. Wywrócili kosz na śmieci i zaczęli niszczyć znak drogowy.

1. Chłopcy byli agresywni, ponieważ ........................................


2. Aby nie zachowywać się w ten sposób, mogliby ........................................


Zajęcia 3

Temat: Jak powstaje agresja, w jaki sposób można ją kontrolować?
Cele: uczeń zna mechanizm powstawania agresji jako reakcji na
frustrację, potrafi szukać sposobów kontrolowania napięcia, tak aby
nie dopuszczać do agresji.
Metody: praca z tekstem, dyskusja, burza mózgów.
Formy: praca w grupach, praca zbiorowa.
Środki: arkusze papieru z wypisanymi fragmentami opowiadania, kartki
papieru, mazaki.

Przebieg:

1. Prowadzący wita się z grupą, przedstawia temat spotkania. Dzieci siedzą w kręgu.
2. Uczniowie zostają podzieleni na 3-4 osobowe grupy. Prowadzący wiesza w widocznym miejscu kolejne fragmenty „Opowiadania o Damianie" i głośno je odczytuje. Po każdym fragmencie grupy odpowiadają na następujące pytania: „Co przeżywa Damian?" , "W jaki sposób zmieniły się jego odczucia i dlaczego?".
3. Uczniowie prezentują na forum klasy swoje odpowiedzi. Po omówieniu całego opowiadania prowadzący pyta dlaczego chłopiec zareagował agresją, stara się naprowadzić uczniów na wyodrębnienie następujących etapów powstawania takiego zachowania: pojawienie się celu, pobudzenie emocjonalne zwiększające chęć osiągnięcia celu, przeszkoda w osiągnięciu celu, złość.
4. Metodą burzy mózgów prowadzący tworzy listę sposobów kontrolowania własnej agresji. Następnie uczniowie wybierają trzy sposoby, które są wg nich najbardziej skuteczne.
5. Na zakończenie prowadzący prosi o podzielenie się własnymi doświadczeniami uczniów, którym udało się ostatnio zapanować nad agresją. Pyta jak się wtedy czuli i co dało im takie zachowanie.

Preferowany model absolwenta zajęć

Po zajęciach ich uczestnik potrafi:
• wyodrębnić etapy powstawania agresji jako reakcji na frustrację - pojawienie się celu, który ktoś chce osiągnąć, zaistnienie pobudzenia emocjonalnego, zwiększającego chęć osiągnięcia celu, pojawienie się przeszkody w osiągnięciu celu, powodującej frustrację, uwolnienie się złości, dającej energię do agresywnego zachowania,
• przedstawić listę efektywnych metod kontrolowania agresji,
• wybrać najskuteczniejszy dla siebie sposób nieagresywnego uwalniania napięcia.

Opowiadanie o Damianie

1. Damian został zaproszony na urodziny do kolegi. Cieszy się z tego, ponieważ bardzo mu zależy, żeby tam być.
2. Dowiedział się przed chwilą, że na urodzinach będzie koleżanka, która bardzo mu się podoba. Nie może się doczekać tego dnia
3. W dniu urodzin wrócił ze szkoły wprost do domu. Już miał zacząć przygotowania do wyjścia, gdy tata oświadczył, że potrzebuje jego pomocy przy naprawie samochodu i dopóki tego nie zrobią nie ma mowy o wyjściu. Damian jest zaskoczony, nie wie co robić.
4. Damian zirytowany wychodzi z domu. Coraz bardziej zdenerwowany, biegnie do garażu i przebija oponę samochodu.


Zajęcia 4

Temat: Zachowania agresywne w szkole.
Cele: uczeń uświadamia sobie przyczyny zachowań agresywnych na
terenie szkoły, uczeń rozpoznaje najczęstsze formy agresji szkolnej.
Metody: rozmowa dydaktyczna, burza mózgów.
Formy: praca indywidualna, praca w grupach, praca zbiorowa.
Środki: papier, mazaki.

Przebieg:

1. Prowadzący wita się z dziećmi. Zapoznaje je z tematem zajęć. Uczestnicy siedzą w kręgu.
2. Prowadzący prosi o odpowiedź na pytanie „ Gdzie i w jakich sytuacjach uczniowie najczęściej spotykają się z agresją ?". Rundka - każdy uczeń podaje przykład zetknięcia się z jakąś formą agresji w różnych miejscach i sytuacjach.
3. Uczniowie zostają podzieleni na 3-4 osobowe grupy, które na kartkach zapisują formy agresji najczęściej występujące w szkole.
4. Grupy prezentują swoje wypowiedzi na forum klasy. Po wysłuchaniu wszystkich prowadzący zapisuje na arkuszu papieru wypowiedzi, które najczęściej się powtarzają.
5. Prowadzący metodą burzy mózgów tworzy listę przyczyn agresywnych zachowań wyłonionych uprzednio. Następnie uczniowie wybierają przyczyny, które są wg nich najważniejsze.
6. Na zakończenie zajęć uczniowie w kręgu kończą opowiadanie, które prowadzący zaczyna od słów: „Dziewczynka siedziała przed szkołą i płakała". Każdy uczeń dopowiada po jednym zdaniu.

Preferowany model absolwenta zajęć

Po zajęciach ich uczestnik potrafi:

• rozpoznać różne formy zachowań agresywnych najczęściej występujących w szkole, uzmysławiając sobie, że przezywanie, dokuczanie, obgadywanie to także zachowania agresywne,
• wyjaśnić przyczyny agresywnych zachowań na terenie szkoły,
• wymyślić logiczny ciąg zdarzeń, które mogą doprowadzić do tego, że dana osoba będzie czuła smutek.


Zajęcia 5

Temat: Jak sobie radzić z przemocą?
Cele: uczeń potrafi dokonać analizy sytuacji, kiedy stosowana jest przemoc,
uczeń szuka sposobów przeciwdziałania przemocy.
Metody: uzupełnianie zdań, praca z tekstem, psychodrama, dyskusja.
Formy: praca indywidualna, zbiorowa, praca w grupach.
Środki: kartki ze zdaniami do uzupełnienia, opis sytuacji Roberta.

Przebieg:

1. Prowadzący wita się z grupą i zapoznaje ją z tematem spotkania. Uczniowie siedzą w kręgu.
2. Prowadzący rozdaje dzieciom karteczki z następującymi niedokończonymi zdaniami: „ gdy ktoś mnie popycha czuję ...", „gdy ktoś wyrywa mi zeszyt czuję...", „ gdy ktoś wyśmiewa się ze mnie czuję", „ gdy widzę jak ktoś bije innych czuję", „ gdy ktoś kopie mój plecak czuję". Uczniowie po kolei uzupełniają zdania.
3. Prowadzący odczytuje opis następującej sytuacji: „Robert jest bardzo dobrym uczniem i fajnym kolegą. Lubią go prawie wszyscy. Jednak jest w klasie dwóch uczniów, których to denerwuje i nie lubią Roberta. Postanowili zadrwić sobie z niego. Zaczaili się w szkolnej ubikacji i usiłowali go zmusić do zapalenia papierosa, grożąc pobiciem". Uczniowie odpowiadają na pytania do analizy sytuacji:

• Jakie uczucia przeżywał Robert, a jakie chłopcy ?
• Jakie były powody postępowania chłopców?
• Jakie mogą być skutki tej sytuacji dla Roberta, a jakie dla chłopców?
• Jak Robert mógłby się obronić?
• Jak Robert mógłby uniknąć tej sytuacji?

4. Grupki chętnych uczniów odgrywają przedstawioną scenkę opracowując różne zakończenia. Pozostali uczniowie wybierają rozwiązanie, które jest wg nich najbardziej pozytywne dla wszystkich uczestników tej sytuacji.
5. Prowadzący prosi o odpowiedź na pytanie jak można pomóc osobie, która jest ofiarą przemocy ze strony innych, co mogą w takich sytuacjach zrobić jej koleżanki i koledzy.
6. Na zakończenie prowadzący informuje dzieci do kogo mogą zwrócić się o pomoc będąc ofiarą przemocy.


Preferowany model absolwenta zajęć

Po zajęciach ich uczestnik potrafi:

• rozpoznawać uczucia towarzyszące ofiarom przemocy,
• ocenić skutki zachowania agresywnego dla agresora oraz jego ofiary,
• szukać sposobów obrony przed przemocą.

Temat: Cele:

Metody:
Formy:
Środki:

Zajęcia 6


Jak radzić sobie z przemocą w naszej klasie?
uczeń tworzy zasady życia społecznego w oparciu o niestosowanie przemocy.
praca z tekstem, dyskusja.
praca indywidualna, zbiorowa i praca w grupach, karteczki, arkusze papieru, mazaki.

Przebieg:

1. Prowadzący wita się z grupą, zapoznaje ją z tematem spotkania. Dzieci siedzą w kręgu.
2. Prowadzący rozdaje uczniom karteczki, na których mają napisać TAK, jeśli były obiektem zachowań agresywnych w klasie, bądź NIE, jeśli nigdy im się to nie przydarzyło. Następnie prowadzący zbiera karteczki, liczy głosy i prezentuje dzieciom wyniki.
3. Uczniowie dzielą się na 3-4 osobowe grupy i wypisują najczęstsze zachowania agresywne występujące w klasie. Po skończeniu pisania grupy głośno prezentują swoje przykłady.
4. Prowadzący prosi, aby w tych samych grupach dzieci opracowały klasowe zasady związane z niestosowaniem przemocy.
5. Uczniowie przedstawiają wyniki swojej pracy, następnie wybierają najlepsze rozwiązania i tworzą klasowy kodeks zasad postępowania, który zostaje zapisany na dużym arkuszu papieru.
6. Na zakończenie zajęć prowadzący proponuje, żeby uczniowie, którzy chcą przestrzegać kodeksu podpisali się pod nim.

Preferowany model absolwenta zajęć

Po zajęciach ich uczestnik potrafi:

• opracowywać normy zachowań pozwalających grupie dobrze funkcjonować,
• tworzyć zasady życia społecznego w oparciu o normę niestosowania przemocy,
• uświadomić sobie osobistą odpowiedzialność za zachowania mające miejsce w zespole klasowym.


Bibliografia

• Fraczek A. (red): Studia nad uwarunkowaniami i regulacją agresji
interpersonalnej, Wrocław 1985
• Ranschburg J.: Lęk, gniew, agresja, Warszawa 1993
• Fraczek A., Zumkley H. (red.): Socjalizacja a agresja, Warszawa 1993
• Grochulska J.: Agresja u dzieci, Warszawa 1993
• Mincakiewicz E.: Agresja dorastającej młodzieży jako skutek zaburzonej komunikacji w rodzinie [w:] Agresja i przemoc wśród dzieci i młodzieży oraz w instytucjach społeczno - opiekuńczych, Kraków 1998
• Nowakowska M.: Strategia działania Ministerstwa Edukacji Narodowej wobec agresji i przemocy w szkołach i placówkach oświatowych ( [w:] Agresja i przemoc w szkołach polskich i niemieckich, Warszawa 1988
• Hinde R.A.: Niektóre problemy agresywnego zachowania, [w:] Socjalizacja a agresja, Warszawa 1993
• Zagrodzka J.: Skąd w nas tyle zła ?, Wiedza i Życie 11)99
• Kołodziejczyk A., Czemierowska E., Kołodziejczyk T.: Spójrz inaczej na agresję, s.7,Starachowice 1998
• Pufal-Struzik I.: Agresja wśród dzieci i młodzieży, s. 103, Kielce 1996
• Raport Pełnomocnika Rządu ds. Rodziny o sytuacji polskich rodzin.