Przysposobienie do pracy uczniów z upośledzeniem umyslowym w stopniu umiarkowamyn lub znacznym w szkole ponadgimnazjalnej

PRZYSPOSOBIENIE DO PRACY
UCZNIÓW Z UPOŚLEDZENIEM UMYSŁOWYM
W STOPNIU UMIARKOWANYM LUB ZNACZNYM
W SZKOLE PONADGIMNAZJALNEJ

Jestem nauczycielem w Centrum Kształcenia Praktycznego z 20- letnim doświadczeniem pedagogicznym. Obecnie prowadzę zajęcia praktyczne z uczniami z Ponadgimnazjalnej Szkoły Specjalnej Przysposabiającej do Pracy. Pragnę podzielić się kilkoma uwagami na temat uczniów niepełnosprawnych, które według mnie będą pomocne w pracy z takimi uczniami. Moi uczniowie są upośledzeni intelektualnie w stopniu umiarkowanym lub znacznym i uczą się w zawodzie „Pamiątkarz” przez okres 3 lat. Program nauczania zajęć praktycznych dla tych uczniów obejmuje następujące zagadnienia:
- Szycie ręczne i maszynowe;
- Zdobnictwo i dekoracja;
- Modelowanie mas plastycznych;
- Codzienne i okresowe prace porządkowe;
- Papieroplastyka z zastosowaniem komputera;
- Pielęgnacja roślin i terenów zielonych;
- Wyroby z drewna;
- Wyroby z metalu;
- Zajęcia z orientacji zawodowej;
Organizacja praktycznej nauki zawodu odbywa się w różnych pracowniach, które uzależnione są od treści programowych i obejmują:
- Pracownię krawiecką;
- Pracownię plastyczną ;
- Pracownię komputerową;
- Pracownię obróbki drewna;
- Pracownię ślusarską;
- Szkolną działkę oraz skwery zielone wokół warsztatów;
- Pracownię Terapii Zajęciowej;
Cele edukacyjne, treści nauczania zawarte w programie oraz działania edukacyjne służą wyuczeniu konkretnych czynności manualnych, które przysposabiają uczniów do wykonywania prac związanych z pamiątkarstwem. Celem do osiągnięcia jest w szczególności:
- wyposażenie uczniów w odpowiednie wiadomości i umiejętności niezbędne do wykonywania prac dekoracyjnych i pamiątkarskich w ramach realnych możliwości ucznia;
- kształtowanie kompetencji społecznych i zdolności adaptacyjnych;
- nabycie takich umiejętności, które umożliwiłyby samodzielne i niezależne funkcjonowanie społeczne;
- wyrabianie nawyku pracowitości i gospodarności;
- kształtowanie szacunku do pracy ludzkiej;
- wdrażanie do systematyczności, dokładności i odpowiedzialności za wykonana pracę;
- wyrabianie zamiłowania do pracy i poznanie celu pracy;
- wykształcenie estetyki i poczucia piękna oraz użyteczności wyrabianych przedmiotów;
- rozwijanie twórczej aktywności ucznia w dziedzinach związanych z pracą pamiątkarza;
- rozwijanie indywidualnych zdolności i umiejętności ucznia;
- przygotowanie ucznia do aktywnego spędzania wolnego czasu;
- przygotowanie do dorosłego życia w społeczeństwie i wspomaganie rozwoju autonomicznej osobowości ucznia;
- kształtowanie pozytywnej postawy uczniów wobec pracy;
- kształtowanie rozwijanie samodzielności i zaradności w sytuacjach życia codziennego;
- rozwój zainteresowań uczniów;
- kształtowanie umiejętności aktywnego spędzania czasu wolnego;
- przygotowanie młodzieży do trafnego wyboru zawodu i dalszego kształcenia;
- przygotowanie ucznia do radzenia sobie w sytuacjach trudnych, takich jak:bezrobocie, problemy zdrowotne, adaptacja do nowych warunków pracy i mobilności zawodowej, przygotowanie rodziców do efektywnego wspierania dzieci w podejmowaniu decyzji edukacyjnych i zawodowych, wspieranie działań szkoły mających na celu optymalny rozwój edukacyjny i zawodowy ucznia.
Zajęcia mają charakter praktyczny i teoretyczny z wyraźną przewagą ćwiczeń praktycznych (z uwagi na trudności poznawcze uczniów). Pracownie, w których odbywają się zajęcia praktyczne wyposażone są poza podstawowym sprzętem szkolnym i środkami dydaktycznymi w niezbędne narzędzia i urządzenia oraz materiały do ćwiczeń tak, by przygotować warsztat pracy dla każdego ucznia, zgodnie z ich predyspozycjami i możliwościami psychofizycznymi. Przysposobienie do pracy zawodowej prowadzą nauczyciele – oligofrenopedagodzy, którzy w zależności od okoliczności i możliwości uczniów układają i dostosowują treści programowe oraz zadania ćwiczeniowe i wytwórcze. Sposób oceniania osiągnięć uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym, polega na podsumowaniu jego osiągnięć edukacyjnych, zachowań w danym okresie i jest oceną opisową pisaną w porozumieniu z wszystkimi nauczycielami uczącymi w danej klasie.
W procesie uczenia się na każdym poziomie nauczania bardzo ważne jest stosowanie odpowiednich metod i form pracy z uczniem z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym. Zatem uczniowie potrzebują stworzenia szczególnych warunków odpowiadających ich indywidualnym możliwościom i ograniczeniom, którymi są:
- specjalne metody nauczania dostosowane do umiejętności psychofizycznych uczniów;
- indywidualne programy dostosowane do tempa ich rozwoju i przyswajania wiedzy;
- specjalne oprzyrządowanie miejsca nauki;
- specjalne formy sprawdzania ich wiedzy i umiejętności;
- wielokrotne powtarzanie nauczanych kwestii i czynności;
- poznawanie wielozmysłowe;
- przystępność treści nauczania;
- nieustanne stosowanie poglądowości i przykładów w procesie oddziaływania pedagogicznego;
- aktywny i świadomy udział ucznia w procesie nauczania – uczenia się;
- przestrzeganie zasady trwałości osiągnięć, umiejętność korzystania z nich i dalszego ich doskonalenia – systematyczność, trwałość wiedzy oraz wiązanie teorii z praktyką;
Metody nauczania stosowane na zajęciach praktycznych:
stopniowanie trudności;
- podające – pokaz, pogadanka;
- aktywizujące – gry dydaktyczne;
- eksponujące – dominacja aktywności emocjonalno – artystycznej;
- programowane – z użyciem komputera;
- praktyczne – pokaz z instruktażem, ćwiczenia produkcyjne,
- realizacja zadań wytwórczych;
Formy pracy z uczniem:
- indywidualna;
- grupowa - prowadzenie grupowych zajęć aktywizujących, przygotowujących uczniów do samodzielnego, świadomego planowania kariery i podjęcia roli zawodowej;
Uczniowie uczęszczający do Centrum Kształcenia Praktycznego na zajęcia praktyczne mają lekcje z kilkoma nauczycielami (w zależności od tematyki zagadnień edukacyjnych). Ja realizuję zagadnienia programowe z zakresu: szycie ręczne i maszynowe, zdobnictwo i dekoracja, modelowanie mas plastycznych oraz codzienne i okresowe prace porządkowe. Tematyka zajęć jest bardzo urozmaicona, jednak istnieje korelacja zadań między poszczególnymi zagadnieniami, pracowniami i nauczycielami. Przedmioty wytwarzane na jednych zajęciach są dalej wykorzystywane do dalszej pracy w innych pracowniach aż do momentu uzyskania wyrobu gotowego. Praca z uczniem z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym nie należy do łatwych zadań jednak dostarcza nauczycielowi nowych doświadczeń, wiele radości i satysfakcji. Uczęszczająca młodzież na zajęcia ma od 17 do 23 lat, okres ich rozwoju ukazuje różne problemy, może to zabrzmi lakonicznie, ale niejednokrotnie stwierdzam, że uczymy się wzajemnie. Radość z najmniejszej nawet błahej rzeczy oraz cierpliwość, to atrybuty od których zależy sukces nauczyciela. Praca w trakcie zajęć pomaga mi dostrzec nawet najmniejsze osiągnięcia moich uczniów np. po długich godzinach nauki uczeń prawidłowo wytwarza masę solną czy wycina wzory z papieru. Uczniowie natomiast uczą się nowych czynności, które są opanowywane nawet przez okres 3 lat nauki. Ucząc osoby niepełnosprawne nie „widzę” ich niepełnosprawności tylko drugiego człowieka, który ma problemy z pewnymi czynnościami i żeby pokonać te problemy bazuje na „mocnych stronach” moich uczniów. W mojej pracy często zdarza się, że zaplanuję zajęcia, przygotuję materiały, pomoce i...... niestety nie mogę przeprowadzić zajęć, gdyż okaże się, że uczniowie są w danym dniu bardzo pobudzeni lub odwrotnie - apatyczni. Większość uczniów jest meteopatami i każdy z nich różnie reaguje na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne. W takich chwilach reaguję odpowiednio do sytuacji i zmieniam zaplanowane zajęcia – najważniejszy jest uczeń, to On ma dostrzec swój własny sukces, który będzie dla niego bodźcem do zdobywania kolejnych kroków w edukacji lub osiąganiu celu - sukcesu. Jeżeli uczniowie są nadmiernie pobudzeni to staram się ich wyciszyć w zależności od ich upodobań i aury. Wykorzystuję zdobyte doświadczenie, reaguję poprzez wykorzystanie różnych metod na zmianę nastroju lub emocji np. poprzez wyjście na podwórze szkoły, pozwalam wyładować energie poprzez gry ruchowe. Widząc że zaczynają się męczyć to wprowadzam elementy muzykoterapii - wyciszam ich. Jeżeli uczniowie są apatyczni, senni, nie mają ochoty do jakiejkolwiek działalności to także nie ma sensu na siłę ich zmuszać do pracy. sytuacja wymaga wysłuchania ich „żali”, problemów i stopniowo przechodzić do czynności edukacyjnych z wykorzystaniem gier, zabaw a w rezultacie do czynności zajęć praktycznych. Praca z tą młodzieżą jest bardzo wymagająca, trzeba wiele czasu aby osiągnąć sukces, lecz często gdy wydaje się nam że uczeń osiągną zamierzony efekt następuje regres – spowodowany jakimś bodźcem – i niestety, ale musimy rozpocząć pracę od nowa. Jednak każdy trudny sukces cieszy oligofrenopedagoga.
W naszej pracy nie możemy zapominać o rodzicach, oni są ogromną pomocą w nauczaniu zawodu. Nic nie ukrywam przed rodzicami, mówię im o sukcesach i porażkach, o kłopotach i radościach w pracy z ich pociechami. Nie zapominajmy że to oni są specjalistami w pracy z dzieckiem, to oni są z nimi całe życie i znają wszystkie ich „bolączki”. Podczas rozmów często proszę ich o pomoc np. widzę że uczeń ma problemy z manualnością, lepieniem mas plastycznych – proszę wtedy, by w domu pomagał lepić kluski, pierogi, wyrabiać ciasto itp.
Podczas zajęć zawsze ustalamy zasady, a tym samym sposób motywowania. Z doświadczenia widzę, że uczniowie najlepiej reagują na nagrody ale też i kary. Przyjęliśmy jako jeden ze sposobów motywacyjnych zbieranie punktów a na koniec miesiąca największa ilość punktów nagradzana jest nagrodą rzeczową. Należy także pamiętać o konsekwencji naszego działania i postępowania, należy ustalić zasady i twardo ich przestrzegać. Uczeń upośledzony intelektualnie musi mieć wyznaczone granice swojego postępowania i wiedzieć co może a co nie. Należy także okazywać uczniom zrozumienie, nauczyć się ich słuchać i pozwolić wyrażać własne zdanie, nawet jeśli się nam to nie podoba w danej chwili. Musimy się nauczyć rozmawiać z nimi i tak „kierować” rozmowami by uczeń zrozumiał swoje postępowanie, zachowanie itd.
Drogi Czytelniku, przez lata uczyłam się pracować i postępować z uczniami upośledzonymi, ale dzisiaj uważam iż nadal muszę wzbogacać swoje doświadczenie, gdyż każdego roku przychodzą nowi uczniowie a każdy z nich jest inny, każdego roku są starsi, mają swoje problemy, na swój sposób są dojrzalsi i pewni siebie. Bardzo ważne jest poznanie ucznia, nie można tylko bazować na opinii innych. Warto poświecić czas na poznanie ucznia i dobranie odpowiedniej metody pracy. W naszej placówce utworzyliśmy zespół oligofrenopedagogów, składający się z nauczycieli uczących w tych samych klasach i systematycznie się spotykamy, dzielimy się swoimi spostrzeżeniami, problemami, porażkami i sukcesami, dzielimy się wiedzą, ustalamy wspólną drogę postępowania z danymi uczniami. Uczniowie nasi czują się dobrze na warsztatach, lubią przychodzić na zajęcia i jak twierdzą rodzice – największą karą dla nich jest, gdy z jakiegoś powodu nie mogą przyjść na praktykę – to cieszy każdego nauczyciela i daje siłę do dalszej pracy.
Postępowanie z uczniem i osiągnięcie sukcesu dotyczy także ciekawego dla nich przeprowadzenia zajęć praktycznych. Poniżej przedstawiam przykład scenariusza i konspektu zajęć praktycznych z lekcji otwartych, jakie prowadziłam dla nauczycieli odbywających staż na poszczególne szczeble awansu zawodowego.

LITERATURA:
1.Teresa Serafin (red), Ponadgimnazjalna specjalna szkoła przysposobienia do pracy, Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, Warszawa 2005;
2.Maria Piszczek (red), Przewodnik dla nauczycieli uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu znacznym i umiarkowanym cz. I, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno - Pedagogicznej, Warszawa 2001;
3.Maria Piszczek (red), Aktywizacja zawodowa uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu znacznym i umiarkowanym cz. II, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno - Pedagogicznej, Warszawa 2003;
4.Program nauczania zajęć praktycznych dla uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym lub znacznym szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy,
Opracowany na podstawie: Podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkół specjalnych przysposabiających do pracy dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi i Autorskiego Programu Wychowania i Nauczania „Ku Przyszłości”nr 14/05/06 z dnia 31.08.2005 r.


PRZYKŁAD I:
SCENARIUSZ ZAJĘĆ z zajęć praktycznych dla uczniów Szkoły Przysposabiającej do Pracy - zawód „Pamiątkarz”

1.Klasa: I/II Pa
2.Ilość uczniów: 8 osób
3.Zagadnienie Programowe: Modelowanie mas plastycznych
4.Temat: Proces wytwarzania i modelowania masy solnej – zabawa z masą.
5.Czas realizacji: 4x45 min.
6.Cel ogólny: Praktyczne zastosowanie masy solnej
7.Cele szczegółowe: uczeń potrafi:
- zorganizować stanowisko pracy;
- wykonać masę solną wg przepisu;
- dobrać odpowiednie przybory i narzędzia do obróbki masy;
- zastosować zgodnie z BHP narzędzia i przybory do obróbki masy solnej;
- wykonać różne przedmioty z masy solnej;
8.Metody pracy: pogadanka, pokaz, stopniowanie trudności, działanie praktyczne
9.Formy pracy: grupowa i indywidualna
10.Środki dydaktyczne: „magiczna kula mądrości”, „worek rozmaitości”, „skrzynka dobra i zła”, narzędzia i przybory do wyrobu masy solnej, ceratki, deska, wałek do ciasta, radełko, wygniatacz czosnku; folia aluminiowa, wykałaczki, nóż, szklanka, mąka, sól, woda ciepła, przepis na masę solną, książki o masie solnej, pojemnik do przechowania reszty masy, przybory do sprzątania.
11. Przebieg zajęć:
- Faza wstępna:
- Zajęcie miejsc w „kręgu”, przywitanie uczniów,
sprawdzenie listy obecności;
- Przypomnienie i omówienie poznanych dotychczas
przepisów BHP i p-poż – „magiczna kula mądrości”;
- Zabawa wprowadzająca do tematy lekcji – „worek
rozmaitości” – wyciąganie z worka poszczególnych
rzeczy, oglądanie ich z bliska i wymawianie nazw
i omawianie zastosowania;
- zapoznanie uczniów z tematem lekcji
- uczniowie ubierają fartuszki robocze i wracają do
stolików organizując swoje miejsce pracy;
- Faza zasadnicza:
- zapoznanie się z przepisem na masę solna;
- odmierzenie proporcji i wykonanie masy solnej;
- zapoznanie się z techniką wykonywania różnych
przedmiotów i ozdób z masy solnej;
- zapoznanie się z zastosowaniem narzędzi i przyborów do
masy solnej;
- zabawa uczniów z masą solną;
- omówienie sposobów wysuszania masy solnej;
- Faza końcowa:
- posprzątanie stanowisk pracy;
- ewentualne zabezpieczenie pozostałości masy solnej;
- omówienie prac uczniów;
- omówienie i ocena zachowań uczniów;
- zakończenie zajęć:


PRZYKŁAD II:

KONSPEKT ZAJĘĆ PRAKTYCZNYCH dla uczniów Szkoły Specjalnej Przysposabiającej do pracy - Zawód „Pamiątkarz”

Przedmiot: Zajęcia praktyczne.
Pracownia: Zdobnictwa i dekoracji
Prowadzący: mgr Aleksandra Piwowar
Data: 19.03.2010 r
Klasa:III Pb
1. Temat zajęć praktycznych:
Zdobienia i dekoracje odlewów gipsowych;
2. Cel ogólny zajęć praktycznych:
Umiejętność praktycznego zastosowania różnych technik ozdabiania i dekorowania różnych przedmiotów;
3. Cele szczegółowe:
Po skończonych zajęciach uczeń powinien umieć:
- Zorganizować stanowisko pracy do zdobnictwa i dekoracji;
- Dobrać odpowiednie przybory i materiały do dekoracji masy gipsowej;
- Zastosować odpowiednią technikę dekorowania i ozdabiania odlewów gipsowych;
- Rozwijać twórcze myślenie;
- Pracować zgodnie z zasadami BHP;
5. Metoda nauczania:
Pogadanka, pokaz, stopniowanie trudności, twórcze myślenie,
działanie praktyczne;
6. Formy nauczania:
Grupowa, indywidualna
7. Materiały i narzędzia:
narzędzia i materiały do dekoracji odlewów gipsowych:
pędzle, farby akrylowe,farby plakatowe, pojemniki na wodę,
pistolet do kleju na gorąco, wkłady klejowe, patyczki,
przybory do sprzątania;
8. Środki dydaktyczne:
„piłka śmieszka”, gotowe odlewy gipsowe, obrazkowe zasady BHP;
9. Czas zajęć praktycznych:
4 x 45 minut
10.Przebieg zajęć praktycznych:

1.Czynności organizacyjno – przygotowawcze:
- wprowadzenie uczniów do pracowni,
- sprawdzenie obecności,
- sprawdzenie psychofizycznej gotowości uczniów do zajęć,
- omówienie zasad BHP i ppoż;

2.Instruktaż wstępny:
- omówienie faz powstawania odlewów gipsowych;
- zapoznanie z tematem zajęć,
- omówienie czynności praktycznych, które będą wykonywane na
zajęciach;
- omówienie zasad BHP podczas pracy

3.Przydział zadań szkoleniowych:
- rozdanie uczniom zadań szkoleniowych zgodnie
z zdolnościami i umiejętnościami psychofizycznymi uczniów;
- omówienie prac, które będą wykonywać uczniowie;
- omówienie technik ozdabiania i dekorowania wyrobów
gipsowych;
- określenie jakościowych kryteriów oceny za wykonaną pracę

4. Instruktaż bieżący:
- indywidualne poinstruowanie ucznia z zakresu zasad BHP
oraz dobranej techniki ozdabiania i dekorowania;
- kontrola międzyoperacyjna wykonywanego zadania;
- nadzór nad pracą uczniów;
- korygowanie błędów w pracy ucznia;

5.Ocena zadań szkoleniowych:
- ocnianie wykonanej pracy poszczególnych uczniów;
- dokonanie słownego uzasadnienia oceny;

6.Instruktaż końcowy:
- dokonanie ogólnej oceny wykonanej przez uczniów pracy;
- szczegółowa analiza oceny zachowań przykładnych
i najbardziej nagannych;
- zapytanie o rzeczy niezrozumiałe;