Młodzież a pułapka uzależnień

Wartości i ideały, które starano się przekazać młodzieży w procesie socjalizacji i instytucjonalnego wychowania zdewaluowały się. Młodzież ma kłopoty ze znalezieniem sobie miejsca w życiu, z przystosowaniem się do obecnych warunków. Wchodząc w dorosłe życie często spotyka się z wieloma problemami, których jednostka nie jest w stanie udźwignąć. Młodzież upodabniają warunki, w których żyje i dojrzewa społecznie. Różnorodne okoliczności życiowe, przekonania, sytuacje mogą sprzyjać, motywować i wreszcie ułatwiać młodzieży sięganie po różnorodne środki uzależniające. Młodzież pijąca alkohol często pali także papierosy, eksperymentuje, lub używa innych środków odurzających.
Używanie środków uzależniających może mieć charakter:
-doświadczalny (eksperymentalny): jednorazowe użycie substancji dla zaspokojenia ciekawości
- okazjonalny (okresowy i przerywany): wiąże się głównie z naciskami grupy rówieśniczej
- zależny (długotrwały): co prowadzi do wystąpienia obok zależności psychicznej również zależności fizycznej [E. Łuczak 1989, str. 11].
Jednakże dla młodego organizmu nawet małe dawki alkoholu, czy też innych środków uzależniających mogą być groźne w skutkach, ze względu:
a) biologicznego - hamuje lub zaburza rozwój systemu nerwowego, krwionośnego i metabolizmu
b) umysłowego i osobowości - alkohol zaburza proces rozwoju pamięci, uczenia się, oceny samego siebie. [Stępień E., Wojcieszek K., 1995]
W obecnej sytuacji gwałtownych przemian ekonomicznych, społecznych i politycznych należy poddać pilnej obserwacji przyczyny zagrożeń z jakimi spotyka się młodzież w aktualnej rzeczywistości. Niezadowalająca sytuacja życiowa skłania do podejmowania szeregu czynności zapobiegających dalszemu pogorszeniu się warunków socjalno -bytowych, do oszczędzania (wypoczynek, usługi), często do rezygnacji z wydatków żywnościowych oraz poszukiwania dodatkowych źródeł dochodów (podejmowanie pracy, czasowa emigracja). Zjawiska te powodują że środowisko rodzinne nie daje poczucia bezpieczeństwa, nie zaspokaja podstawowych potrzeb emocjonalnych, a coraz częściej też biologicznych. Wielu młodych ludzi wzrasta w środowisku, gdzie frustracja, bezsilność i agresja zdominowały szereg uczuć określanych mianem pozytywnych. Stąd też często alkohol, narkotyki, czy też inne środki uzależniające stanowią formę ucieczki od problemów, wobec których czują się bezradni [D. Rybczyńska 1994, str.31].
Jednym ze sposobów przezwyciężania trudnego problemu jest dążność do rozwiązania go, drugi polega na usiłowaniu zwalczania negatywnych uczuć związanych z doświadczeniem. Pierwsza reakcja charakteryzuje ludzi o dojrzałej osobowości, druga jest typowa dla nieprzystosowania. Wydaje się, iż prowadzi prostą drogą do alkoholizmu, albo narkomanii. Źle rozwiązany kryzys może być jedną z przyczyn uzależnienia. Norem -Hebeisen, Hedlin (1986) wyodrębnili następujące korelaty zaburzeń zachowania u dorastających:
- fizyczne (genetyczne): w przypadku uzależnień rozpatruje się także korelaty zachowania jak: nadmierna aktywność, dziedziczność, poziom cukru we krwi, alergie. W grę wchodzi też przyspieszony proces dojrzewania, wyniki w nauce, ucieczki i inne zachowania dewiacyjne.
- poznawczo - emocjonalne: do tej kategorii włącza się rozwój wartości, motywacji, procesy myślenia i emocjonalne.
- tła społecznego: nawiązuje do matrycy relacji interpersonalnych (rówieśnicy, którzy mogą wpłynąć na motywację uzależnienia od alkoholu).
- społeczno - kulturowe: wpływy społecznych środków przekazu oraz społeczeństwa (przepisy prawne dotyczące alkoholizmu, narkomanii).
Niewątpliwy jest fakt, że okres dorastania jest szczególnie nasycony trudnymi sytuacjami, które mogą prowadzić do kryzysów psychologicznych [Pilecka 1991].
Wśród najczęstszych motywów zażycia alkoholu po raz pierwszy wymienia się ciekawość, namowę, naśladownictwo, chęć przeżycia przyjemności, czy też uzyskania lepszego samopoczucia. Zachowania te mogą być też wyrazem opozycji wobec dorosłych i konwencjonalnego społeczeństwa (w związku z zakazami dotyczącymi tylko dzieci i młodzieży), albo też sposobem radzenia sobie z nieprzyjemnymi, negatywnymi emocjami takimi jak: lęk, frustracja, poczucie niepewności, odrzucenia czy też braku zrozumienia. Picie w takich okolicznościach jest dla młodzieży „lekarstwem", rodzajem panaceum na życiowe trudności. Może być nie tylko własnym odkryciem, ale także zachowaniem przejętym ze świata dorosłych (rodziny alkoholików). Z drugiej strony zachowania ryzykowne dla zdrowia mogą stanowić instrument pomocny przy osiąganiu wyższego statusu psychospołecznego tzn.: zabezpieczać lub podwyższać poczucie bycia dorosłym i niezależnym w opinii własnej i najbliższego otoczenia rówieśniczego, I wreszcie podejmowanie zachowań antyzdrowotnych może być wyrazem solidarności z rówieśnikami, oraz identyfikacją z subkulturą młodzieżową nie tylko w sensie kultywowania obyczajów, ale dążeń do zdobywania nowych doświadczeń, czy też realizacji celów często zabawowych [Stępień E. 1995, str.6].
Około75% młodzieży pijącej alkohol przyznaje, że najczęściej zdarza się to przy okazji różnych uroczystości (urodziny, imieniny itp.) lub innych spotkań w gronie rówieśników. Alkohol towarzyszy zabawie w domu, jak i poza nim (dyskoteki, kolonie, wycieczki).
Wśród motywów młodzież najczęściej wymienia względy towarzysko -zabawowe (do 50% wskazań), 10% badanych podaje, że motywem picia jest ucieczka od rzeczywistości, 6% „by nie być gorszym", oraz „bo nie wypada odmówić". Wszelkie dane empiryczne ukazują, że zdecydowana większość osób przed ukończeniem 20 roku życia ma za sobą doświadczenia związane z piciem alkoholu. Problemem jest też obniżanie się wieku inicjacji alkoholowej, natężenie i intensywność tych doświadczeń, oraz ich psychologiczny kontekst. Wielu młodych ludzi sadzi też, że alkohol w piwie i winie nie jest groźny i nie może prowadzić do uzależnienia. Jednakże właśnie w okresie dorastania powstaje „mapa orientacyjna" dla dalszej drogi życia, a oszołomienie alkoholem dostarcza fałszywych informacji i drogowskazów. W tymże okresie młody człowiek szybko się uzależnia. [Mellibruda 1993, str. 14]. Istnieją sposoby, żeby pomóc młodzieży nie szukać rozwiązań w alkoholu czy narkotykach, co leży w gestii rodziców. Ważne jest by sprawdzić czy dziecko rozumie niebezpieczeństwa i pułapki związane z uzależnieniami. Rozmowy na ten temat powinny unikać moralizowania, a rodzice winni uważnie słuchać i rozumieć swoje dziecko, oraz powodować by dobrze czuło się z samym sobą. Osiągnąć to można poprzez akceptację i aprobatę dla niego i jego zdania. Ważne jest by pomóc dziecku radzić sobie z naciskiem kolegów i wykształcić jasny system wartości. Zachęcając dzieci do zajęć zdrowych i twórczych należy ustalić jasno zasady dotyczące alkoholu i środków odurzających.

BIBLIOGRAFIA:

Cekiera Cz. Jak pomóc dziecku nie pić, Warszawa 1993
Głowacka B. Zapobieganie narkomanii wśród młodzieży w działalności resortu edukacji narodowej, w: Problemy zagrożenia młodzieży uzależnieniem. Warszawa 1989
Łuczak E. Zjawisko uzależnień wśród młodzieży. Warszawa 1989. Mellibruda J. Tajemnice Etoh. Warszawa 1993.
Pacewicz A. Jak pomóc dziecku nie pić. Warszawa 1994.
Pilecka B. Koncepcja własnej osobowości - u osób uzależnionych od środków odurzających. Rzeszów 1991.
Rybczyńska D. Młodzież a problem narkomanii, Zielona Góra 1994.
Stępień E., Wojcieszek K. Alkohol a polska młodzież. Raport 1994. Warszawa 1995