Kontrakt z uczniami w szkole ponadgimnazjalnej

Nauczyciele w szkole od zawsze mieli swoje zasady obowiązujące na ich lekcjach i zajęciach. Uczniowie je znali, bo chociaż były niepisane, to praktyka dnia codziennego powodowała, że prędzej czy później dowiadywali się, do jakich reguł muszą się dostosować, czego mają przestrzegać, czego mogą się spodziewać. Można rzec, zatem, że kontrakty zawierane przez nauczycieli z uczniami istnieją od dawna, chociaż nie zawsze funkcjonowały na piśmie i pod tą akurat nazwą. W ostatnich latach jednak słowo” kontrakt” stało się na gruncie szkolnym bardzo popularne, wręcz modne.

Wyraz „kontrakt”, z języka łacińskiego „contractus”, oznacza dosłownie „układ” i tak jest też tłumaczone w Słowniku wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych Władysława Kopalińskiego jako: układ, umowa na piśmie, zawarta pomiędzy stronami (kontrahentami).

W odniesieniu do szkoły kontrakt taki dotyczyć może nie tylko organizacji zajęć z poszczególnych przedmiotów, ale również bloku zajęć, pracy zespołowej, wycieczek szkolnych, a zawierany pomiędzy wychowawcą i uczniami może obowiązywać podczas lekcji wychowawczych, przydzielania zadań i funkcji pełnionych przez uczniów w szkole, nawet sposobu wystawiania ocen z zachowania. Okres obowiązywania kontraktu, jak zatem widać niekoniecznie musi obejmować jeden rok szkolny, może być o wiele dłuższy i dotyczyć całego cyklu edukacyjnego, albo przeciwnie – może dotyczyć tylko czasu wykonywania określonego zadania.

Bazując na własnych doświadczeniach zawodowych utwierdziłam się w przekonaniu, iż szkolne kontrakty mają duże walory wychowawcze, a przy tym niezwykle ułatwiają pracę. Celowe i właściwe jest według mnie, aby na początku każdego roku szkolnego z prowadzonymi przeze mnie klasami zawierać kontrakty roczne, w których jasno i precyzyjnie określone zostaną wszystkie obowiązki i prawa uczniów na moich lekcjach. Przyjęłam taką formę na piśmie kilka lat temu i podtrzymuję ją rokrocznie, dlatego moi uczniowie ostatnich klas liceum i technikum zasady kontraktu znają już niemal na pamięć, przyjmują jako naturalne i mają pełną świadomość konsekwencji grożących im z tytułu łamania zapisanych zasad.

W zasadzie kontrakt z uczniami jest niczym innym jak częścią dokumentu: „Przedmiotowy system oceniania”, którego opracowanie i zapoznanie z nim uczniów na początku roku szkolnego jest obowiązkiem każdego nauczyciela, niemniej o ile poszczególne punkty kontraktu ujęte są często w różnych częściach wspomnianego dokumentu i nie zawsze stanowią dla ucznia czytelną całość, sam kontrakt zawiera najistotniejsze w praktyce zapisy jasno i przejrzyście opisujące prawa i obowiązki ucznia na lekcjach danego przedmiotu.
Punkty kontraktu powinny być w miarę krótkie, proste, czytelnie sformułowane, a on sam nie powinien być zbyt obszerny.

Jedną stroną w tym kontrakcie są uczniowie mający określone obowiązki i prawa oraz znający sankcje za złamanie zasad i lekceważenie swych powinności, zaś drugą nauczyciel precyzujący wobec uczniów swoje wymagania, stawiający zadania i cele, egzekwujący wywiązywanie się uczniów z obowiązków i czuwający nad przestrzeganiem praw uczniowskich.

Zasady kontraktu są przejrzyste – obowiązuje on obie strony i przez obie powinien być konsekwentnie wcielany w życie i realizowany przez cały rok szkolny. Istotą kontraktu jako umowy dwóch stron jest nie tylko partnerstwo, ale i wychowawcza konsekwencja. Nauczyciel powinien równie wymagać od uczniów stosowania się do przyjętych zapisów w zakresie ich obowiązków, jak i w pełni przestrzegać przysługujących uczniom uprawnień. Konsekwencja ze strony nauczyciela jest tu bardzo ważna, ponieważ jakiekolwiek odstępstwo od przyjętych reguł jest nie tylko antywychowawcze i podważa autorytet nauczyciela prowadząc do utraty zaufania wobec niego, ale przede wszystkim zachęca młodzież do wymuszania dalszych ustępstw ze szkodą dla niej samej, przekreśla samą istotę i celowość kontraktu.

Pożądane jest, aby uczniowie dokładnie zanotowali treść kontraktu do zeszytu przedmiotowego na pierwszych lekcjach przedmiotu w szkole (z racji ograniczeń czasowych na lekcji można wykonać kserokopię kontraktu dla każdego ucznia, ale dopilnować, aby uczniowie dokładnie ją przeczytali, wkleili do zeszytu i podpisali). Nauczyciel prowadzący powinien udzielić im wszelkich wyjaśnień, by wyeliminować z góry wszelkie nieścisłości i wątpliwości mogące się pojawić w ciągu roku szkolnego i zapobiec zbędnym konfliktom. Najlepiej,aby omówić z uczniami kolejno punkt po punkcie. Ma to szczególne znaczenie w klasach pierwszych, które będą dopiero oswajać się z podanymi regułami. Wskazane byłoby również w klasach pierwszych, aby wytłumaczyć uczniom pojęcie kontraktu i jego cele, jeśli nigdy wcześniej nie spotkali się z taką formą. Ważne jest także by pod zapisanymi w zeszycie zasadami kontraktu nauczyciel i uczniowie złożyli swoje podpisy, a w klasach pierwszych i drugich (uczniowie niepełnoletni) powinno się również egzekwować podpisy ich rodziców (rodzica) lub opiekunów prawnych. Podpis złożony przez ucznia pod treścią kontraktu powinien uświadomić mu osobistą odpowiedzialność za stosowanie się (lub nie) do zawartych w nim zasad. Można również treść kontraktu wywiesić na stałe w klasopracowni szkolnej.

Każdy rok szkolny przynosi nowe problemy, dlatego jak każdy dokument szkolny tworzony przez nauczyciela, także i kontrakt z uczniami powinien być poddany ewaluacji i w razie potrzeby modyfikowany lub rozszerzany o kolejne punkty, zwłaszcza, jeśli w ciągu roku szkolnego wynikły jakieś niejasności. Nauczyciel nie powinien wtedy zapominać o uczniach – drugiej stronie umowy i dokonywać zmian także przy ich współudziale.

Gorąco zachęcam do zawierania kontraktów pisemnych w klasach ponadgimnazjalnych, ponieważ istotnie dyscyplinuje on uczniów, przypomina terminy, wskazuje im pewne granice, których przekroczenie grozi sankcjami. Uczeń świadomie korzysta ze swoich praw w dopuszczalnym zakresie, a jeśli świadomie też je łamie zna skutki takiego postępowania i nie może wyrażać żadnych pretensji pod adresem nauczyciela.

Ze względów praktycznych nauczyciel powinien, poza dziennikiem, prowadzić własny zeszyt z podziałem na dwa semestry, w którym odnotowywał będzie na bieżąco ilość wykorzystanych przez ucznia nieprzygotowań do zajęć (Np.), aktywność na lekcji (plusy) i inne formy działań uczniowskich, aby uczniowie nie nadużywali swych przywilejów.

Poniżej przedstawiam kontrakt, który obowiązuje we wszystkich klasach, w których uczę, na prowadzonych przeze mnie lekcjach historii i wiedzy o społeczeństwie. Na przestrzeni kilku ostatnich lat był on poddawany ewaluacji, modyfikowany i nieco rozbudowywany o kolejne istotne punkty.

W obecnej- optymalnej postaci - wygląda on następująco:

I. Na lekcjach historii i wiedzy o społeczeństwie uczeń ma obowiązek:

• Systematycznie uczestniczyć w zajęciach;
• Uczestniczyć we wszystkich projektach i sprawdzianach wiedzy;
• Przestrzegać regulaminu klasopracowni historycznej;
• Zachowywać się kulturalnie i przyzwoicie, zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami współżycia społecznego;
• Wysłuchiwać opinii innych, nie przeszkadzać innym w lekcji;
• Zgodnie współpracować w grupie i z całym zespołem klasowym;
• Wypowiadać swoje opinie i sądy zgodnie z zasadami dobrego wychowania, nie obrażając i nie raniąc innych w klasie;
• Posiadać zawsze zeszyt przedmiotowy i podręcznik;
• Systematycznie i starannie prowadzić zeszyt przedmiotowy;
• Systematycznie przygotowywać się do zajęć – do odpowiedzi ustnej albo krótkiego, niezapowiedzianego pisemnego sprawdzianu obowiązują zawsze trzy ostatnie lekcje;
• Aktywnie uczestniczyć w lekcjach i angażować się we wszelkie czynności edukacyjne podejmowane w klasie na zajęciach lekcyjnych;
• Przygotować w ustalonym terminie prace pisemne (zadania domowe, notatki, referaty i inne);
• Przygotować się do całogodzinnych sprawdzianów obejmujących większą partię materiału i w nich uczestniczyć;
• Zgłosić przysługujące nieprzygotowanie do lekcji (Np) przed jej rozpoczęciem, tuż po przerwie;
• W przypadku dłuższej usprawiedliwionej nieobecności zgłosić nauczycielowi nieprzygotowanie do lekcji przed jej rozpoczęciem;
• Uzupełnić braki wynikające z nieobecności na 1-2 ostatnich lekcjach w ciągu tygodnia;
• Uzupełnić braki wynikające z dłuższej, usprawiedliwionej nieobecności w terminie uzgodnionym z nauczycielem;
• Napisać sprawdzian w ciągu dwóch tygodni od powrotu do szkoły, w przypadku usprawiedliwionej nieobecności na sprawdzianie;
• Poprawić ocenę niedostateczną za pierwszy semestr w terminie do końca marca, aby uzyskać promocję do następnej klasy;
• W przypadku pełnienia funkcji dyżurnego w danym tygodniu nauki przygotować niezbędne pomoce na lekcje – mapa, atlasy lub inne.
• Wypełniać zobowiązania kontraktu.

II. Na lekcjach historii i wiedzy o społeczeństwie uczeń ma prawo:

• Wypowiadać na lekcjach własne opinie i sądy;
• Prezentować wiedzę zdobytą poza lekcjami;
• Być ocenianym zgodnie z przyjętymi dokumentami – Przedmiotowymi Systemami Oceniania (PSO) z historii i wiedzy o społeczeństwie;
• Być ocenianym w myśl zasad sprawiedliwości, w warunkach zapewniających obiektywność oceny;
• Ocenie bieżącej na lekcji podlegają wszystkie osiągnięcia ucznia w zakresie wiedzy, umiejętności i postaw Np. aktywności i kreatywności;
• Do otrzymania oceny za zadania dodatkowe wykraczające poza program;
• Do otrzymywania plusów (+) za aktywność na lekcji, za trzy kolejne plusy uczeń otrzymuje do dziennika ocenę bardzo dobry;
• Zgłosić na początku zajęć lekcyjnych nieprzygotowanie do lekcji w ilości odpowiadającej ilości godzin przedmiotu w tygodniu – przy dwóch godzinach tygodniowo dwa razy w semestrze szkolnym, a przy jednej godzinie tygodniowo – jeden raz na semestr, bez żadnych konsekwencji
( z wpisem Np. do dziennika); zgłoszenie nieprzygotowania do lekcji
nie dotyczy jednak lekcji ze sprawdzianem całogodzinnym;
• Przez nieprzygotowanie do zajęć rozumie się: brak wiadomości z trzech ostatnich lekcji, brak zadania domowego pisemnego lub ustnego, brak zeszytu przedmiotowego i podręcznika;
• W uzasadnionych przypadkach zgłosić na początku zajęć brak zeszytu przedmiotowego, zadania domowego lub podręcznika i wtedy nie otrzymuje wpisu nieprzygotowania się do lekcji;
• Znać z wyprzedzeniem, co najmniej tygodniowym, termin sprawdzianu całogodzinnego przeprowadzanego po zrealizowaniu większej partii materiału (Np. jednego działu programowego) oraz zakres sprawdzanych umiejętności i wiedzy;
• Do uzyskania oceny ze sprawdzianu całogodzinnego w ciągu dwóch tygodni od momentu jego napisania;
• Do jednorazowej poprawy oceny ze sprawdzianu całogodzinnego w terminie dwóch tygodni od momentu pokazania sprawdzonych prac uczniom i podania ocen – poprawa jest dobrowolna i odbywa się z zastosowaniem tych samych kryteriów oceniania, ale nie podlegają jej sprawdziany krótkie z trzech ostatnich lekcji, tzw. ”Kartkówki”; przy wystawianiu ocen semestralnych brane są pod uwagę obie oceny – pierwsza i poprawiona;
• W sytuacji, jeśli poprawiona ocena jest niższa od oceny pierwszej lub równa jej, uczeń ma prawo zrezygnować z wpisania jej do dziennika, pozostając przy pierwszej uzyskanej ocenie;
• Do wglądu przez niego i jego rodziców do sprawdzonych i ocenionych prac pisemnych;
• Do pytania ustnego i pisania krótkich testów i sprawdzianów (kartkówek) tylko z trzech ostatnich lekcji;
• Do nieprzygotowania do lekcji, przez okres ustalony z nauczycielem, w sytuacji dłuższej usprawiedliwionej chorobą nieobecności w szkole;
• Żądać wyjaśnienia i uzasadnienia od nauczyciela wystawionej przez niego oceny;
• Oczekiwać od nauczyciela uzupełnienia wiedzy, którą chce posiąść;
• Prosić nauczyciela o powtórzenie informacji trudnych do przyswojenia;
• Do egzaminów poprawkowych i klasyfikacyjnych zgodnie z zapisem w dokumencie – Wewnątrzszkolny System Oceniania (WSO);
• Do informacji o przewidywanej ocenie niedostatecznej na koniec pierwszego semestru lub roku szkolnego na miesiąc przed posiedzeniem rady pedagogicznej klasyfikacyjnej;
• Oczekiwać od nauczyciela wypełniania przez niego zasad kontraktu.


III. Nauczyciel ma obowiązek:

• Przekazywać uczniom maksimum wiedzy przedmiotowej, jaką sam dysponuje, w zakresie objętym programem nauczania, z wykorzystaniem wszystkich dostępnych w szkole pomocy dydaktycznych;
• Słuchać tego, co mówią uczniowie, rozważać ich spostrzeżenia i analizować wnioski;
• Oceniać zgodnie z Przedmiotowym Systemem Oceniania, w myśl zasad sprawiedliwości i w warunkach zapewniających obiektywność oceny;
• Nagradzać szczególną aktywność i kreatywność uczniów na lekcji (znakiem plus lub pełną oceną), a za trzy znaki plus wpisać do dziennika ocenę bardzo dobry;
• Systematycznie kontrolować wiedzę, umiejętności i postawy uczniów poprzez sprawdziany, kartkówki czy testy, wypowiedzi ustne, prace domowe, prace w grupie, aktywności;
• Powtórzyć uczniom szczególnie trudny materiał lekcyjny, jeśli o to proszą;
• Zapowiadać uczniom terminy sprawdzianów całogodzinnych, z co najmniej tygodniowym wyprzedzeniem;
• Zapoznawać uczniów z zakresem wiedzy i umiejętności objętych sprawdzianem całogodzinnym, z co najmniej tygodniowym wyprzedzeniem;
• Określić termin i warunki poprawy sprawdzianów całogodzinnych;
• Dokonać kontroli i oceny sprawdzianów, testów oraz prac domowych w ciągu dwóch tygodni od momentu ich napisania czy oddania przez uczniów;
• Określić zasady wglądu do sprawdzianów przez uczniów i ich rodziców;
• Na miesiąc przed posiedzeniem rady pedagogicznej klasyfikacyjnej poinformować uczniów o grożących im ocenach niedostatecznych (dokonać wpisu ołówkiem do dziennika)
• Podać uczniom zakres wiedzy i umiejętności niezbędnych do poprawy oceny niedostatecznej za pierwszy semestr;
• Wypełniać postanowienia kontraktu.

IV. Nauczyciel ma prawo:

• Wymagać od uczniów, aby wypełniali swe obowiązki;
• Przeprowadzać niezapowiedziane kartkówki lub testy z trzech ostatnich lekcji;
• Zapytać z bieżącej lekcji ucznia, który sam nie bierze w niej udziału i nie angażuje się, a przeszkadza uczniom i jemu samemu w prowadzeniu lekcji i postawić odpowiednią ocenę;
• Dokonywać niezapowiedzianej kontroli zeszytów przedmiotowych uczniów i systematyczności dokonywania w nim notatek z lekcji;
• Dokonywać systematycznej kontroli posiadania przez uczniów podręczników jako podstawowej pomocy dydaktycznej na lekcji;
• Systematycznie pytać uczniów ustnie ze zrealizowanego materiału;
• Wymagać od uczniów , by realizowali zobowiązania kontraktu.