Empiryczna propozycja zajęć muzykoterapeutycznych dla przedszkolaków z problemami emocjonalnymi

Empiryczna propozycja zajęć muzykoterapeutycznych dla przedszkolaków z problemami emocjonalnymi na przykładzie pracy z grupą w Miejskiej Poradni Rodzinnej w Bydgoszczy.

1. Organizacja i przebieg pracy z grupą.
Spotkania grupy muzykoterapeutycznej dla dzieci 4-6 letnich z problemami emocjonalnymi trwały trzy miesiące, z częstotliwością – raz w tygodniu, w jednostce czasowej – 45-60 minut.
Przed rozpoczęciem spotkań grupy, prowadzący osobno spotkał się z każdym dzieckiem i rodzicem, w celu zapoznania dziecka i przeprowadzenia wywiadu dotyczącego zgłaszanych problemów i sytuacji rodzinnej.
Dzieci zostały także poddane badaniom psychologicznym. Prowadzący otrzymał diagnozę psychologiczną każdego dziecka oraz wskazania do pracy z dzieckiem, na których oparł swą pracę z grupą.

2. Zgłaszane problemy.
Należy zaznaczyć, że wszystkie dzieci miały trudną sytuację rodzinną.
Zgłaszane niepokoje, to:
- częste obrażanie się, reagowanie krzykiem i trzaskaniem drzwi,
- lęki nocne, płaczliwość, moczenie nocne,
- ogromna lękowość, płaczliwość,
- nadpobudliwość psychoruchowa, manifestowanie swojej woli, przeklinanie,
- niedojrzałość emocjonalna i społeczna,
- masturbacja,
- agresja w stosunku do dzieci w przedszkolu.

3. Program zajęć muzykoterapeutycznych dla przedszkolaków biorących udział w
terapii.
Cele zajęć:
- ćwiczenie społecznych zachowań
- ćwiczenie kontaktowania się z rówieśnikami
- ćwiczenie poczucia odpowiedzialności
- ćwiczenia tolerancji
- ćwiczenie samodzielności
- ćwiczenie wrażliwości
- zaspokajanie potrzeb psychicznych dziecka (akceptacji, szacunku, uznania, samorealizacji)
- ćwiczenie kontaktu fizycznego – cielesnego, w celu wyrównania deficytu uczuciowego
- ćwiczenie odczytywania i przekazywania emocji innym
- ćwiczenie kontrolowanych sposobów odreagowania napięć
- niwelowanie napięcia psychofizycznego – wyciszenie agresji,lęku.

Formy aktywności dzieci:
- śpiew
- gra na instrumentach
- muzykowanie elementami dźwiękonaśladowczymi
- ćwiczenia słuchowe
- zabawy i improwizacje muzyczno – ruchowe
- ćwiczenia dotykowe
- słuchaniemuzyki
- relaksacja z podkładem muzycznym
- formy plastyczne
- rozmowa.

Tematyczny cykl spotkań:
1.Poznajmy się – poznajmy swoje ciało.
2.Integracja – moje ciało.
3.Posypały się listeczki.
4.Jesień.
5.Kształty.
6.Zwierzęta.
7.Balon.
8.Czarodziejski balon.
9.i 10. Moja złość i radość.
11. Choinka.

Przytoczone wcześniej cele wynikały z problemów, jakie rodzice zgłosili w trakcie wywiadu oraz ze wskazań psychologa.
Cele pierwszych dwóch zajęć była integracja grupy, wzajemne poznanie, zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa oraz poznanie swojego ciała. Poznanie własnego ciała oraz jego kontrola jest potrzebą każdego człowieka, i na tej podstawie może wykształcić się świadoma kontrola ruchów i naszego zachowania.
Trzecie i czwarte spotkanie tematycznie związane było z porą roku. Na zajęcia zostały wykorzystane liście, które miały inspirować dzieci do ruchu, śpiewu, pobudzać twórcze zachowania. Ważnym celem tych spotkań było współdziałanie w parach, w grupie, poczucie odpowiedzialności za partnera, empatia.
Piąte spotkanie miało na celu stworzenie sytuacji umożliwiających poczucie sukcesu, dostrzeganie własnej indywidualności, dostrzeganie innych oraz ćwiczenie delikatności i wrażliwości w stosunku do drugiej osoby.
Tematyka kolejnego spotkania poświęcona była zwierzętom i bliższemu ich poznaniu. Tak szeroki temat sprzyjał pobudzeniu wyobraźni, doskonaleniu spontaniczności ruchów, rozwoju ekspresji twórczej, uczeniu negocjacji, współdziałania, dostosowaniu się do partnera, a także poczucia własnej siły.
Na siódmym i ósmym spotkaniu zostały wykorzystane balony, które pozwalają odczuć delikatność, zwiewność i niezależność. Celem zajęć było zmniejszenie napięcia emocjonalnego, wyrabianie płynności i estetyki ruchów.
Kolejne dwa spotkania miały na celu rozpoznawanie, nazywanie, wyrażanie uczuć, poznanie różnych sposobów odreagowywania napięć.
Ostatnie spotkanie świąteczne odbyło się przy choince, ze wspólnym śpiewaniem i graniem kolęd.

Wnioski.
Zajęcia muzykoterapeutyczne dostarczyły wiele cennych obserwacji i doświadczeń. Miarą ich atrakcyjności były informacje uzyskane od rodziców, a przede wszystkim duże zadowolenie dzieci i chęć uczestnictwa w zajęciach.
Przyjęta koncepcja pracy muzykoterapeutycznej przyniosła wymierne efekty ( należy dodać, że są one wynikiem oddziaływań tylko muzykoterapeutycznych – dzieci w tym czasie nie były poddane innej terapii ).
Informacje zebrane z ankiet oraz obserwacje zachowania dzieci w grupie, potwierdziły lepsze funkcjonowanie i samopoczucie dzieci. Jedynie w trzech obszarach „drgnęło coś” u wszystkich dzieci, ale jakże ważnych w funkcjonowaniu społecznym dziecka. W całej grupie nastąpiło osłabienie zachowań agresywnych, wzrosła delikatność w stosunku do innych osób, która wiąże się ze zmniejszeniem myślenia egoistycznego na bardziej otwarte na innych oraz w lepszym stopniu wszystkie dzieci potrafiły rozpoznawać stany emocjonalne swoje i innych.
Warto podkreślić, iż u jednej dziewczynki, bardzo lękowej, w dużym stopniu obniżyła się nieśmiałość.
Pozytywnym zjawiskiem są próby podejmowane przez dzieci radzenia sobie z nieprzyjemnymi emocjami. Rodzice zgłaszali, że dzieci zaczynają wykorzystywać sposoby proponowane na zajęciach.
Być może poprawa zachowań dzieci jest niewielka, ale sprawdzenie tego programu w praktyce może być kierunkiem i pomocą do stworzenia propozycji dalszej pracy z dziećmi uczęszczającymi na opisywane zajęcia i pracy z dziećmi o podobnych trudnościach i problemach.
Prawdopodobnie przy dłuższej pracy z opisywanymi dziećmi, można by uzyskać większą poprawę ich funkcjonowania, przyjmując, że rodzina także zaangażuje się w poprawę rodzinnych relacji.

Scenariusze zajęć.

SPOTKANIE I : Poznajmy się – poznajmy swoje ciało.
1. Przywitanie i wzajemne poznanie w grupie:
- każde dziecko przedstawia się śpiewając, mówiąc swoje imię, może również wykonać jakiś
gest.
2. Poznanie piosenki na powitanie ( krótka piosenka, którą grupa wita się na każdym spotkaniu).
3. Wspólne ustalenie zasad panujących w grupie.
4. Zabawa muzyczno – ruchowa:
- dzieci spacerują po parku przy akompaniamencie instrumentu klawiszowego; na sygnał dzwonków oznaczających deszcz, dzieci chowają się w przygotowanych przez siebie kryjówkach – domkach.
5. Piosenka :”Tu mam ręce” J.Stadnicka
- dzieci ruchowo interpretują piosenkę, pokazując poszczególne części ciała.
6. Rozmowa na temat – czy moje ciało może być instrumentem
- próby wykorzystania gestodźwięków przy muzyce marszowej.
7. Ćwiczenia oddechowe – picie powietrza przez rurkę.
Dzieci leżą na plecach. Usta składają jak do picia przez rurkę i wciągają powietrze z równoczesnym wypychaniem brzucha.
8. Ćwiczenie relaksujące Pt. „Czarodziej” przy muzyce elektronicznej.
Dzieci leżą na plecach. Terapeuta jest czarodziejem i zaczarowaną różdżką usypia różne części ciała, nazywając je i dotykając.
9. Aktywizacja – dowolna zabawa znana dzieciom, np. „Kółko graniaste”

SPOTKANIE II: Moje ciało.
1. Powitanie piosenką połączone z wykorzystaniem gestodźwięków.
2. Ćwiczenia odreagowujące – dzieci siedzą w ciasnym kręgu; dłońmi uderzają o podłogę, najpierw wolno i cicho stopniowo zwiększając dynamikę i tempo; punktem kulminacyjnym jest wyrzut rąk w górę z jednoczesnym okrzykiem. Grupa wcześniej ustala wspólnie okrzyk.
3. Witanie poszczególnymi częściami ciała.
Dzieci poruszają się po sali przy akompaniamencie instrumentów perkusyjnych, na sygnał witają się wymienianymi częściami ciała.
4. Przypomnienie zasad grupy.
5. Pajęczynka – dzieci stoją w rozsypce i podają sobie po kolei kłębek wełny, trzymając pojedynczą nić – powstaje pajęczynka. Każde dziecko przed podaniem włóczki do kolejnej osoby mówi imię poprzednika i swoje. Na koniec pajęczynka „tańczy” spokojny taniec.
6. Teatr rąk i nóg – dzieci podzielone na dwie grupy.
Motywy dźwiękowe i ruchowe zostaną sobie wzajemnie podporządkowane.
I grupa – występują ręce II grupa – nogi
Dzwonki – kiwanie palcem
Talerze – uścisnąć sobie dłonie, dotknąć stopami
Flet – machanie ręką, nogą itp.
Grupy bawią się wzajemnie przedstawiając teatr rąk i nóg.
7. Słucham bicia twego serca – praca w parach.
Dziecko 1 słucha bicia serca partnera i stara się zagrać na bębenku bijące serce kolegi.
8. Ćwiczenia oddechowe w parach.
Jedno dziecko leży na plecach, drugie siada obok, kładzie ręce na brzuchu kolegi i pomaga napełnić balonik.
9. Ćwiczenie relaksujące „Czarodziej” przy muzyce elektronicznej.
10.Aktywizacja – klaskanie w kole do rytmicznej muzyki.


SPOTKANIE III: Posypały się listeczki.
1. Powitanie piosenką.
2. Ćwiczenie muzyczno – ruchowe – dzieci skaczą obunóż jak piłki, reagują podaniem rąk partnerowi na dźwięk fletu, na dźwięk trójkąta dotykają się stopami.
3. Przypomnienie zasad grupy.
4.Pani Jesień – wybrana osoba chodzi przy spokojnej piosence „Posypały się listeczki” śpiewanej przez terapeutę i gubi liście, rozsypując je po sali.
5. Liście duże jak kałuże – mosty
- każde dziecko układa kałużę z liści i porusza się dowolnie do muzyki (np.Kujawiak), na przerwę w muzyce dzieci robią mosty nad kałużami – indywidualnie, później w parach. Wymyślają różne konstrukcje mostów.
6.Jesienny taniec liści.
- spacer i zbieranie liści przy akompaniamencie instrumentu klawiszowego lub muzyce mechanicznej
- dzieci siadają i robią bukieciki z liści
- kładą się na podłogę i czekają aż wiatr porwie je do jesiennego, wirowego tańca ( sygnałem do wirowego ruchu jest „Taniec hiszpański” P.Czajkowskiego)
- słuchanie piosenki śpiewanej przez terapeutę i akompaniowanie szeleszczącymi bukietami liści
- akompaniament perkusyjny do piosenki.
7. Ćwiczenia oddechowe w parach.
Dziecko A trzyma listek – dziecko B dmucha na niego długimi i powolnymi wydechami.
8. Ćwiczenie relaksujące przy muzyce z odgłosami szumu morza.
Dzieci leżą na materacach i słuchają słów terapeuty wypowiadanych na tle muzyki. Terapeuta proponuje by dzieci przeniosły się myślami nad morze (pod warunkiem, że wszystkie dzieci były nad morzem).
9. Aktywizacja – taniec na plaży – Zorba.

SPOTKANIE IV: Jesień.
1. Powitanie piosenką.
2. Muzycy i tancerze.
Słuchając marsza dzieci maszerują grając na bębenkach.
Przy zmianie metrum na trójdzielne, kładą bębenki na podłodze i tańczą trójkrokami wokół bębenków.
Marsz – podnoszą bębenki i maszerują grając.
3. Liście na sznurkach.
Każda para ma sznurek z przymocowanymi liśćmi:
- kujawiak – trzymają za końce i zataczają koła
- pauza – napinają sznurek i dmuchają na liście bardzo spokojnie
- wznoszący pochód dźwięków – glissando – osoba A nawija sznurek z liśćmi na swoje ciało
- opadający pochód dźwięków – glissando – osoba A rozwija sznurek z liśćmi
- pauza – napinanie sznurka i energiczne dmuchanie „jesienna wichura”
- koń i woźnica – jazda do muzyki Jesień A.Vivaldi cz.I
- pauza – parskanie na liście.
4. Jesienna kompozycja – Jesień A.Vivaldi cz.II
- każdy wybiera trzy liście, które grupa wspólnie przykleja na duży arkusz papieru.
5. Improwizacja instrumentalna – jesień
- jesienna pogoda – wybranie odgłosów przyrody i przyporządkowanie im instrumentów – praca całej grupy.
6. Kołysanka w parach
Dziecko A siedzi tyłem, między nogami partnera, jest oparte o niego plecami i rozluźnione. Dziecko B kołysze kolegę przy kołysance śpiewanej i granej przez terapeutę.
- zwrócenie uwagi na delikatność w stosunku do drugiej osoby
- komu chciałbym podarować prezent w postaci kołysania i liścia

SPOTKANIE V: Kształty.
1. Powitanie piosenką.
2. Bójka na poduszki do rytmicznej, głośnej muzyki.
3. Zrytmizowanie – marsz w parach przy muzyce „Marsze – muzyka filmowa” – na przerwę w muzyce zmiana pary.
4. Figury: koło, trójkąt, kwadrat:
- ułożenie figur z kasztanów
- dopasowanie do figur instrumentów perkusyjnych
- ćwiczenie ruchowe – dzieci chodzą po sali i rytmizują nazwy trzech figur, po usłyszeniu jednego z trzech instrumentów, wskakują do odpowiedniej figury (ułożonej np.z papieru).
5. Lepienie swoich figur z plasteliny, masy solnej lub innego materiału przy spokojnej, wyciszającej muzyce:
- wspólne oglądanie figur
- rozpoznawanie swoich figur przy zamkniętych oczach.
6. Turlanie partnera po materacu przy delikatnym akompaniamencie dzieci na instrumentach perkusyjnych.
7. Ćwiczenia oddechowe – „syczące węże”.
8. Relaksacja z podkładem muzycznym – masaż w parach miękką chusteczką odkrytych części ciała.

SPOTKANIE VI: Zwierzęta.
1. Powitanie piosenką.
2. Odbijanie balonu różnymi częściami ciała do rytmicznej muzyki.
3. Zagadki słuchowe – skojarzenie zwierzęcia z muzyką – „Karnawał zwierząt” C.Saint-Saens
4. Zabawa „Kangur i dziecko” – pary:
- rozmowa o kangurach
- dwoje dzieci skacze razem jak mama i dziecko kangurów; pary umawiają się, które z nich przejmie rolę wiodącą, którędy będzie prowadziła droga, jaka będzie najkorzystniejsza postawa podczas wspólnego skakania; zmiana ról (muzyka Kangury z „Karnawału zwierząt”).
5. Piosenka „Czarny baran” J.Stadnicka:
- śpiew melodii na różnych sylabach
- akompaniament instrumentów perkusyjnych.
6.Przedstawianie wylosowanych nazw zwierząt ruchem, głosem lub za pomocą instrumentów w formie zagadek;
- improwizacja instrumentalna całej grupy na temat „Zwierzęta w lesie”.
7. „Walka kogutów” – w parach wg. W. Sherborne.
8. Ćwiczenia oddechowe – gama wznosząca – wdech, gama opadająca – wydech.
9. Relaksacja z podkładem muzycznym – zabawa w głaskanie kota:
Dzieci słuchają opowiadania z książeczki „Rytmika w wychowaniu i terapii” ćw.55.
Jedno dziecko gra rolę kotki, która pozwala się głaskać, drugie decyduje w jaki sposób ma to robić: czy głaskać jak pan Muller, czy głaskać i drapać jak pani Muller. Zadaniem kotki jest odczuć i powiedzieć kto ma takie przyzwyczajenia głaskania.

SPOTKANIE VII: Balon.
1. Powitanie piosenką.
2. Odreagowanie – bombardowanie materaców dużą ilością balonów przy kontrastowej muzyce. Zadaniem dzieci jest dostosowanie energii rzutów do charakteru muzyki:
P. Czajkowski „Taniec łabędzi”, „Taniec hiszpański”.
3. Telefon – dzieci w parach prowadzą za pośrednictwem balonów dialogi słowne lub rytmiczne:
- jedno dziecko przykłada policzek do balonu, drugie z przeciwnej strony przykłada usta i mówi,
- jedno dziecko zamyka oczy i przykłada balon do mostka lub głowy, drugie lekko wystukuje rytm.
4. Zabawa prowadzenie niewidomego – pary.
Jedno dziecko z pary trzyma balon, idzie tyłem pomiędzy przeszkodami i prowadzi partnera, który trzyma ten sam balon i ma zasłonięte oczy.
5. Ćwiczenia oddechowe przy spokojnej muzyce; każde dziecko stara się leżąc na brzuchu przesunąć balon dmuchając.
6. Relaksacja z podkładem muzycznym, z odgłosami lasu.
Dostosowany trening autogenny – bajka o misiu.
7. Grupa przechodzi przez salę trzymając jeden balon, na umówiony sygnał podrzucają balon do góry i łapią go.

SPOTKANIE VIII: Czarodziejskie balony.
1. Powitanie piosenką.
2. Zagranie na instrumencie swojego samopoczucia – omówienie.
3. Odreagowanie – każde dziecko ma swój balon. Kiedy zaczyna brzmieć muzyka (cha – cha), dzieci wyrzucają balony w górę i odbijają ten, który jest najbliżej. Na przerwę każdy chwyta jeden balon i dowolnie się nim bawi.
4. Czarodziejskie balony – dzieci rysują na balonach twarze, nadają im imiona i mówią do nich swoje marzenie.
5. Kołysanka wg. W.Sherborn – jedno dziecko jest kołysane przez całą grupę na plecach tak, że plecy dziecka stykają się z plecami kołyszących.
6. Balony na płótnie – na trzymane przez dzieci płótno wrzucane są balony. Dzieci poruszają płótnem do muzyki, wywołując ruch – fruwanie balonów.
7. Relaksacja – bajka o śpiącym sułtanie z książeczki „Rytmika w wychowaniu i terapii”R.Kloppel, S.Vliex, ćw.53.

SPOTKANIE IX: Moja złość i radość.
1. Powitanie piosenką.
2. Odreagowanie:
- w czasie marszu, na umówiony sygnał wszyscy wykrzykują swoje imiona
- poruszanie się krokiem tanecznym do muzyki tanecznej z woreczkami na głowach, na umówiony sygnał wszyscy zrzucają woreczki z jak największą siłą.
3. Dzieci rozpoznają jakie stany uczuciowe wyrażają dźwięki – terapeuta krzyczy, jęczy nawołuje, dzieci odgadują
krzyk – strach
jęki – ból
ooo.... – zdziwienie
hop hop – nawoływanie
śmiech – radość
płacz – smutek.
4. Nazywanie stanów uczuciowych analogicznych do obrazków (słońce, słońce z chmurką, deszcz, burza).
5. „Roztropek” – piosenka i zabawa z chustkami
„Terapia dzieci muzyką, ruchem i mową”J.Stadnicka
- ruch twórczy z chustą.
6. Czy żółw wystawi swoją głowę?
- rozmowa o konfliktach
- jedno dziecko gra smutnego żółwia ze schowaną głową, inne próbuje nakłonić żółwia do pokazania się (za pomocą dowolnego instrumentu).
7. Zagadki – rozpoznawanie stanów emocjonalnych u kolegów: złość, radość, ból, zmęczenie, zdziwienie, smutek, senność, naburmuszenie, strach
- za pomocą gestów i mimiki
- głosem.
8. Jak poradzę sobie ze swoją złością?
Dzieci próbują przypomnieć sobie sytuacje, której czuły złość, wściekłość – darcie gazet.
9.Rozluźnienie – kołysanie na kocu jednej osoby przy łagodnej muzyce, ze zwróceniem uwagi na odpowiedzialność za kołysaną osobę.

SPOTKANIE X: Moja złość i radość.
1. Powitanie piosenką.
2. Wspólna gra na instrumentach, z płynną zmianą dynamiki
pp f pp
3. Nazywanie stanów uczuciowych na podstawie ilustracji, przedstawiających osoby w różnych sytuacjach.
4. Czy jeżyk wyjdzie z kryjówki?
Jedno dziecko gra rolę jeżyka, inne próbuje go pocieszyć ale już bez użycia instrumentów – przy użyciu głosu i kontaktu cielesnego np. głaskanie, lekkie poklepywanie.
5. Wypowiadanie wybranego wyrazu lub zdania z różnym zabarwieniem emocjonalnym.
6. Jak poradzę sobie ze swoją złością – wypróbowanie różnych sposobów odreagowywania napięć, np. darcie gazet, uderzanie pięściami w materac, wyciszenie przy muzyce.
7. Masaż w parach miękką piłeczką lub balonem.


BIBLIOGRAFIA
K.Lewandowska, Muzykoterapia dziecięca; Gdańsk 1996
M.Kierył, Mobilna rekreacja muzyczna; Warszawa 1995
R.Kloppel, S.Vliex, Rytmika w wychowaniu i terapii; Warszawa 1995
D.Colonna – Kasjan,Zastosowanie muzykoterapii w procesie edukacji i wychowania dzieci z zaburzeniami na tle emocjonalnym na podstawie własnych doświadczeń i badań, w:Zeszyty naukowe Akademii Muzycznej we Wrocławiu 2000, nr 76