Zajęcia muzyczne w edukacji wczesnoszkolnej

Edukacja muzyczna dziecka w klasach I –III ma bardzo ważne znaczenie. Muzyka jako jeden z kierunków edukacji dziecka rozwija percepcję słuchową, aktywizuje postawę twórczą, sferę emocjonalną i wrażliwość estetyczną. Oprócz zajęć typowo muzycznych powinno włączać się muzykę do codziennych zajęć jako tła tematu przy organizacji działalności plastycznej dziecka lub aktywności ruchowej albo w celu wyciszenia.
Wychowanie muzyczne powinno opierać się na następujących formach aktywności dzieci:
- śpiew;
- ruch przy muzyce;
- gra na instrumentach;
- aktywne słuchanie muzyki;
- tworzenie muzyki.

Śpiew i ćwiczenie mowy

Śpiew to podstawowa forma ekspresji dziecka. Wpływa pozytywnie na fizyczny rozwój dziecka: wzmacnia aparat głosowy, dotlenia organizm,, wyzwala naturalna potrzebę ekspresji, wpływa dodatnio na system nerwowy. Podczas nauki śpiewania piosenek bardzo ważne są ćwiczenia prawidłowego oddechu, ćwiczenia artykulacji, dykcji i intonacji.

Przykłady zabaw ćwiczących oddech:

- ,,Baloniki”- dzieci leżą na plecach, ręce złożone na przeponie. Podczas głębokiego wdechu ,,baloniki” napełniają się powietrzem, na dany znak – długi wydech na głosce ,,s” ( powietrze z sykiem wychodzi z dziurawego balonika).
- ,,Łódka na fali” – pozycja leżąca. Na przeponie dziecko kładzie kartkę papieru. Dzieci obserwują unoszenie się przedmiotu podczas wdechu i opadanie podczas wydechu.
- ,,Bańki mydlane” – wdmuchiwanie przez słomkę powietrza.
- ,, Spacer po łące” – głębokie wdychanie zapachu kwiatów, dmuchanie piórka, aby utrzymać je w powietrzu.

Ruch przy muzyce

Ruch należy do naturalnych potrzeb dziecka, warunkujących jego prawidłowy rozwój fizyczny i psychiczny. Jest też podstawową formą reagowania na otaczający świat dźwięków.
Zabawy ruchowe ze śpiewem można podzielić na:
- zabawy ilustracyjne;
- zabawy rytmiczne;
- zabawy taneczne.
W zabawach ilustracyjnych dzieci przedstawiają treść piosenki ruchem. W zabawie rytmicznej dzieci odtwarzają rytm śpiewanej piosenki za pomocą prostych elementów ruchu np. klaskaniem lub tupaniem. Do zabaw tanecznych wybieramy piosenki w rymie tanecznym. W układach ruchowych stosujemy znane dzieciom kroki taneczne. Zabawy te przygotowują dzieci do nauki tańców. Poszczególne kroki i figury występujące w tańcu powinny być najpierw wyćwiczone i opracowane w takim stopniu, aby sama nauka tańca polegała na ich łączeniu, zapamiętaniu kolejności, szlifowaniu estetyki ruchu. Ważnym elementem tańca jest kostium np. czapka, chustka.

Przykład zabawy ilustracyjnej

Inscenizacja tekstu piosenki ,,Urodziny marchewki” ( autor i kompozytor nieznani).
I. Na marchewki urodziny
zeszły wszystkie się jarzyny.
A marchewka gości wita
i o zdrowie grzecznie pyta. (bis)

II. Kartofelek podskakuje,
Burak z rzepką już tańcuje.
Pan kalafior z krótką nóżką
Biegnie szybko za pietruszką. (bis)

III. Kalarepka w kącie siadła
ze zmartwienia aż pobladła.
Tak się martwi, płacze szczerze,
nikt do tańca jej nie bierze. (bis)

IV. Wtem pomidor nagle wpada,
Kalarepce ukłon składa.
Moja blada kalarepko,
Tańczże ze mną, tańczże krzepko. (bis)

V. Wszystkie pary jarzynowe
już do tańca są gotowe.
Gra muzyczka, to poleczka,
wszyscy tańczą już w kółeczkach. (bis)

Podczas tekstu zwrotek 1 – 4 wybrane przez nauczyciela dzieci – jarzynki: marchewka, kartofelek, burak, rzepka, pietruszka, kalarepka, pomidor odgrywają swoje role zgodnie z tekstem piosenki. W zwrotce 5 dzieci tworzą pary i tańczą w kóleczkach w rytm muzyki.

Przykład zabawy rytmicznej

- ,,Echo” - nauczyciel wystukuje na instrumencie perkusyjnym krótkie rytmy. Dzieci powtarzają je na zasadzie echa np. klaszcząc w dłonie.
- ,,Kaloszowy marsz” – nauczyciel wystukuje krótkie rytmy, które dzieci powtarzają tupiąc nogami.

Przykład zabawy tanecznej „Galopka”

Dzieci dobierają się parami i stają naprzeciwko siebie na obwodzie kola w odległości ok.1,5 m. Pomiędzy nimi powstaje wolna przestrzeń, po której będą kolejno posuwały się cwałem tańczące pary. Pierwszą parę wyznacza nauczyciel. Tańczący kładą ręce na ramionach partnera i cwałem bocznym w prawo przemieszczają się między stojącymi parami, aż dotrą na swoje miejsce. W tym momencie następna para rozpoczyna cwał itd. Podczas całej „galopki” dzieci klaszczą w ręce w rytm muzyki. Zabawa trwa tak długo, aż wszystkie pary zatańczą.

Gra na instrumentach

Dzięki instrumentom kształtuje się wrażliwość dziecka na barwę, rozwija poczucie rytmu. Instrumenty dają możliwość obserwowania w praktycznym działaniu różnicy wysokości dźwięków, kierunku melodii, rozwijają wyobraźnię muzyczną i inwencję twórczą dziecka. Gra na instrumentach wpływa na koncentrację uwagi i zdyscyplinowanie, jest też doskonałym środkiem rozwijania sprawności manualnych dziecka. Najbardziej istotny walor tej formy – to jej atrakcyjność. Każde zetknięcie się dzieci z instrumentami wywołuje w grupie entuzjazm, radość, wzmożoną aktywność. Grę dzieci na instrumentach wykorzystujemy:
- w ćwiczeniach słuchowych, rytmicznych i ruchowych,
- w powiązaniu z piosenką.
- w zadaniach twórczych.

Przykłady wykorzystania instrumentów perkusyjnych podczas zabaw
- „ Jesienna pogoda ” zabawa słuchowo – rytmiczna. Nauczyciel rozdaje instrumenty perkusyjne: grzechotki, tamburyny, bębenki, trójkąty. Dzieci naśladują na nich odgłosy natury, np.: deszcz, wiatr, burzę.
- „Echo” wystukiwanie krótkich tematów rytmicznych proponowanych przez nauczyciela.
- „Kolorowe instrumenty” – nauczyciel umawia się z uczniami, że w tej zabawie instrumenty są oznaczone kolorami np. bębenki – zielony, kołatka – czerwony itd. Nauczyciel podnosi krążek czerwony, wstają dzieci z kołatkami i wystukują rytm podany przez wybrane dziecko.
- tworzenie akompaniamentu do piosenki – nauczyciel ustala, w których taktach grają poszczególne instrumenty.

Tworzenie muzyki

Muzyka jest dziedziną, która sprzyja twórczej wypowiedzi dziecka poprzez słowo, śpiew, ruch. Wypowiadając się głosem czy ruchem, tworzy swoje pierwsze ,,dzieła muzyczne”. Podczas zajęć muzycznych należy proponować uczniom działania otwarte i prowokować je do kreatywnych zachowań przy muzyce. Przykłady zabaw:
- „Echo” – dzieci podzielone na dwie grupy ( nie widzą się). Jedna grupa pozdrawia drugą wymyślonym okrzykiem np. hej, hej, hej. Grupa powtarza okrzyk , a potem wymyśla swój.
- „Powiedz inaczej” –dzieci mówią tę samą wyliczankę, ale zmieniając rytm, tempo, intonację, dynamikę lub barwę.
- ,,Odgłosy przyrody” – dzieci na wybranym instrumencie przedstawiają odgłosy przyrody np. deszcz, szum morza, klekot bociana itd.
- „Łańcuch rytmiczny” – dzieci siedzą w kole z instrumentami perkusyjnymi. Każde dziecko kolejno powtarza rytm kolegi, a potem gra swój wymyślony.
- „Taniec śnieżynek” – nagranie A. Vivaldi „Zima” – dzieci z szyfonowymi chustkami ruchem odzwierciedlają muzykę.

Słuchanie muzyki

Dla rozwoju dziecka ważna jest percepcja słuchowa. Dlatego na etapie nauczania początkowego należy wprowadzać ćwiczenia słuchowe. Realizujemy je w formie różnych zabaw np. rozpoznawanie odgłosów przyrody, ruchu ulicznego. Utwory C. Saint_Saensa z „Karnawału zwierząt” mogą stanowić materiał do zagadek muzycznych, których rozwiązaniem będzie skojarzenie utworu z konkretnym zwierzęciem. Dzieci mogą też rozpoznawać ścieżki dźwiękowe z popularnych bajek i podawać ich tytuły. Do słuchania warto wykorzystywać utwory o tematyce związanej z porami roku np. cykl „Cztery pory roku” A. Vivaldiego, „ Pieśń wiosenna” F. Mendelssohna –Bartholdy, „Lato” W. Kisielewskiego. Aby skłonić dzieci do uważnego słuchania, można wiązać przebieg utworu z treścią pozamuzyczną. Oto kilka możliwości:
- słuchanie utworu poprzedzone krótkim opowiadaniem nauczycielki;
- wybieranie ilustracji „pasującej” do słuchanego utworu;
- propozycje tytułu do słuchanego utworu;
- skojarzenia pozamuzyczne wyrażone w plastyce;
Utwory słuchane z płyt powinny być krótkie, o bardzo wyraźnym charakterze i nastroju.
Muzyka to dziedzina, która sprzyja spontanicznej wypowiedzi dziecka ze względu na różnorodne środki wyrazu. Nauczyciel musi starać się stwarzać klimat i sytuacje , aby móc wydobyć i uzewnętrznić muzykę, którą, jak mówi Etienne Souriau ,,dziecko nosi w sobie”.

Literatura:
1. M. Komorowska, „Orkiestra dziecięca”, Warszawa 1978, WSiP.
2. Z. Burowska, „Słuchanie i tworzenie muzyki w szkole”, Warszawa 1980, WSiP.
3. W. Sacher, Wczesnoszkolna edukacja muzyczna”, Kraków 1997 , Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
4. D. Malko, „Metodyka wychowania muzycznego w przedszkolu”, Warszawa 1988, WSiP.
5. U. Smoczyńska – Nachtman, „Zabawy i ćwiczenia przy muzyce”, Warszawa 1988, WSiP.