O wykorzystaniu rysunku na lekcjach języka polskiego

Opis jest jedna z form wypowiedzi najwcześniej wprowadzaną w szkole. Umiejętność redagowania i odczytywania opisów jest potrzebna człowiekowi przez całe życie. Nie jest to wbrew pozorom czynność prosta. Tradycyjne rozwiązania metodyczne proponują uczyć opisywania poprzez grupowanie materiału językowego wokół danego zagadnienia. Jak kształtować jeszcze opis? Jakie stosować wskazania dydaktyczne?.
Po pierwsze zorganizować tak nauczanie, by w sposób maksymalny zmobilizować aktywność myślową wszystkich uczniów. Po drugie w klasach IV – VI można tak pokierować nauczaniem, by uczniowie wykonywali również czynności inne. Mam tu na myśli wykorzystanie rysunku. Począwszy od klasy IV spotykamy się z poleceniami : ,, Jakie obrazy podsuwa ci wyobraźnia, kiedy czytasz wiersz? Narysuj je. Inne : ,, Na podstawie mitu opisz, jak ludzie wyobrażali sobie krainę zmarłych. Narysuj ilustrację, przedstawiającą twoje wyobrażenie królestwa Hadesa,’’ ,, Narysuj, jak wyobrażasz sobie na podstawie powyższego tekstu stolicę zwierząt i roślin’’ i wiele innych. Proponuje się też wzorem dydaktyki języków obcych rysowanie przez wszystkich uczniów opisywanego przez jednego z nich i ukrytego przed resztą przedmiotu, obrazu czy fotografii.
Rysunki dziecka są ukonkretnieniem, graficznym obrazem operacji myślowych, wykonywanych przez nich. Może ono na bieżąco sterować procesem myślenia, ponieważ widzi, jak jest rozumiane. Przyczyną niedobrych opisów jest nie tylko ubogi zasób słownictwa, ale przede wszystkim niewykształcona umiejętność wykonywania operacji myślowych. Jak widzimy, rysunek był stosowany w nauczaniu literatury, np. ilustrowanie obrazów literackich ( wiersze – obrazki, opisy w dłuższych utworach). Jest to technika znana, ale chyba jednak niedoceniona, dlatego godna przypomnienia.
Polecenie wykonania ilustracji do utworu, początkowo konieczne pod kontrolą nauczyciela, będzie bodźcem, wymusi niejako wcześniej dokonanie koniecznych do tego działania scalających operacji myślowych jak : myślenie, spostrzeganie, wyobrażanie sobie, zapamiętanie. Ogromną rolę w tym zadaniu odgrywa , jak wskazują metodycy, rysunek. Można to działanie określić jako przełożenie abstrakcji na konkret. Ćwiczenie to powinno być poprzedzone pracą nad tekstem. Nie powinniśmy żałować czasu na ćwiczenia w ilustrowaniu wierszy, opisów, rysowaniu pejzaży i bohaterów. To nie jest czas stracony. Uczeń wprawdzie nie robi niczego z rutynowych czynności polonistycznych. Nie pisze, nie mówi, ale czyta i odczytuje myśli. To nie mało, a jeszcze nie wszystko, co może wykształcić takie ćwiczenie. Można to udokumentować tym, że spełnia ono postulowane przez W. Okonia w pracy ,, Podstawy wykształcenia ogólnego’’ cele wykształcenia ogólnego : ,, Rozwijanie takich czynności umysłowych jak myślenie, spostrzeganie, wyobrażanie sobie, pamiętanie czy uważanie, to jeden z podstawowych postulatów wykształcenia ogólnego, zgodnie z którym należy tak dobierać treść, metody, organizację kształcenia, aby je skutecznie rozwijać.’’ Rysowanie właśnie ilustracji do tekstu wymaga od ucznia dokonania takich czynności umysłowych wymienionych powyżej. Wszyscy pedagodzy, psychologowie, dydaktycy są zgodni co do tego, że w wychowaniu i wykształceniu nie tyle ważna jest suma wiedzy encyklopedycznej, ile wykształcenie myślącego, wrażliwego człowieka, przygotowanego do różnych ról społecznych. Uczniowie niezbyt chętnie czytają dłuższe opisy, które na lekcjach są ważne. Nie potrafią je zanalizować, bo najczęściej je opuszczają. Opisy zawarte w utworach literackich nie odbijają się automatycznie w umyśle ucznia. Powinien on wykonać jakby rysunek myślowy, dokonać myślowych operacji scalających obraz. Czy pozostawiony sam sobie podejmuje taki wysiłek? Odpowiedzią może być kolejny cytat z pracy St. Bortnowskiego ,, Młodzież a lektury szkolne’’ : ,, Jeżeli porównamy typowe odpowiedzi uczniów z wizją twórczą pisarza, widać, jak bardzo uboga jest pamięć czytelników.’’ Żeby zmusić każdego ucznia do odczytania obrazu zawartego w wierszu czy dłuższym opisie, pozostaje jeden sposób – polecenie zilustrowania go. Rysowanie ilustracji do tekstu wymaga od ucznia uaktywnienia wyobraźni czytelniczej, ułatwia zrozumienie intencji autora. Polecane to jest również w tych sytuacjach do wykorzystania w klasach gimnazjalnych. Z efektów ich pracy można dodatkowo w obydwu przypadkach zorganizować wystawkę prac uczniowskich. Wiadomo również, że do określonych umiejętności dochodzi się przez systematyczny trening. Rysunek powinien więc pojawiać się w pracy nad tekstami literackimi. Oczywiście nie jako jedyny sposób wyrażania, ale w przypadku uczniów klas IV – VI, powinno się pojawić ich wyrażenie plastyczne dość często. W klasach gimnazjalnych zwłaszcza wówczas, gdy opisy są dłuższe. O tym, że słowa można przełożyć na obraz, dzieci wiedzą już od wczesnego dzieciństwa. Dla trzylatka czytane bajki dopiero wtedy są ciekawe, gdy są rysowane, ilustrowane. Wykonanie ilustracji do obrazka poetyckiego pozwoli uaktywnić czytelniczą wyobraźnię, ułatwi lepiej zrozumieć wizję autora.
Wydaje się, że o celowości i efektywności ćwiczeń w ilustrowaniu, przekonane są autorki podręczników do języka polskiego. Dokładniejszy przegląd podręczników daje tego dowody. Pojawiają się polecenia oprócz przedstawionych powyżej również projektowanie kostiumów i dekoracji potrzebnych do inscenizacji. Jest to technika znana, ale decyzja o jej wykorzystaniu należy do nauczyciela.
Uważam, że ważna jest w pracy uczniami. Dlaczego ? Oprócz powyżej przedstawionych korzyści ważnym będzie też to, że dziecku należy pomóc po to, by w przyszłości nie opuszczało tych fragmentów, ponieważ ma to dla niego duże znaczenie rozwijające. No i jeszcze jedno. Uważa się, że monotonne bodźce sprzyjają rozpraszaniu uwagi. Może jeżeli będziemy wykorzystywać tę technikę w pracy z uczniami, rzadziej zaczną pojawiać się w dzienniczkach uwagi typu : ,, nie uważa na lekcji’’. Wybór należy do nauczyciela.