Program wspomagania rozwoju społeczno-emocjonalnego dziecka z opóźnionym rozwojem psychoruchowym w przedszkolnej grupie integracyjnej "Niepełnosprawne dziecko - pełnoprawnym przedszkolakiem"

SPIS TREŚCI

I. CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU.
II. CELE GŁÓWNE PROGRAMU.
III. POLECANE METODY PRACY.
IV. STRATEGIE OSIĄGANIA CELÓW.
A. ETAPY PRACY NAD ROZWOJEM KOMPETENCJI KOMUNIKACYJNYCH I JĘZYKOWYCH DZIECKA.
B. ETAPY PRACY NAD BUDOWANIEM I ROZWIJANIEM MOTYWACJI DZIECKA.
C. ETAPY PRACY NAD CZYNNOŚCIAMI SAMOOBSŁUGOWYMI I SAMODZIELNOŚCIĄ.
D. ETAPY PRACY NAD ROZWOJEM UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH.
E. ETAPY PRACY NAD ROZWOJEM SFERY EMOCJONALNEJ.
V. ZASADY WSPÓŁPRACY Z RODZICAMI PODCZAS REALIZACJI PROGRAMU.
VI. OCZEKIWANE OSIĄGNIĘCIA DZIECKA.
VII. EWALUACJA.
LITERATURA.
ZAŁĄCZNIKI.

I. CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU.

Program „Niepełnosprawne dziecko – pełnoprawnym przedszkolakiem” został opracowany z myślą o dzieciach z opóźnionym rozwojem psychoruchowym, rozpoczynających uczęszczanie do przedszkolnej grupy integracyjnej, a więc dla dzieci w wieku trzech, czterech lat. Pomocny będzie także, dla pięciolatków, które dopiero rozpoczynają swoja „przedszkolną karierę”. Z moich obserwacji oraz dotychczasowego doświadczenia zawodowego wynika, że dzieci, z opóźnionym rozwojem psychoruchowym, niezależnie od rodzaju i zakresu niepełnosprawności wymagają dodatkowego wsparcia i stymulacji w nauce efektywnego komunikowania się, samodzielności oraz rozwoju społecznego i  emocjonalnego.

Obserwowanie i przebywanie w towarzystwie innych dzieci w przedszkolnej grupie integracyjnej świetnie motywuje maluchy, które mają trudności rozwojowe i budzi w nich poczucie sprawczości pozytywnej czyli wiarę, że i one coś potrafią i że ich otoczenie (czyli MY), im na to pozwoli.
Dzieci niepełnosprawne, oprócz obiektywnych przeszkód w zdobywaniu nowych umiejętności, mają też kilka barier, które stawiają im zatroskani dorośli – najczęściej są to rodzice i nauczyciele-terapeuci. Chronienie przed minimalnym nawet niebezpieczeństwem, zabrudzeniem, błędem i ciągłe ostrzeganie, utwierdza je w przekonaniu, że nie warto nawet próbować, bo OTOCZENIE I TAK NIE POZWOLI! A z drugiej strony – poprawiamy, bezustannie pomagamy, wiemy za nie, czyli przekonujemy: NIE POTRAFISZ!

Dzieci chodzące do przedszkola, mają już połowę sukcesu za sobą ponieważ są w naturalny sposób motywowane do działania dzięki możliwości obserwacji i przebywania w towarzystwie rówieśników. Niniejszy program ma za zadanie wspomaganie rozwoju umiejętności komunikowania się z otoczeniem i nabywania języka oraz naukę samodzielności i wspieranie rozwoju społeczno-emocjonalnego dzieci z różnymi rodzajami niepełnosprawności w przedszkolnej grupie integracyjnej, a co za tym idzie umożliwienie im stania się PEŁNOPRAWNYMI PRZEDSZKOLAKAMI.

Program składa się z następujących działów:
A. Komunikacja – praca nad optymalnym dla każdego dziecka sposobem kontaktowania i komunikowania się z otoczeniem.
B. Motywowanie do działania.
C. Rozwijanie samodzielności i zaradności.
D. Nabywanie umiejętności społecznych.
E. Rozwijanie sfery emocjonalnej.

II. CELE GŁÓWNE PROGRAMU.

* Wspomaganie rozwoju umiejętności komunikowania się z otoczeniem i nabywania języka.
* Budowanie i wzmacnianie motywacji do podejmowania różnorodnych form aktywności.
* Nauka podstawowych czynności samoobsługowych i porządkowych.
* Stymulacja rozwoju społecznego.
* Wspieranie rozwoju emocjonalnego.

III. POLECANE METODY PRACY.

1. „Poranny krąg” czyli stymulacja polisensoryczna według pór roku.
2. Oddziaływanie polisensoryczne czyli:
a) nauka życia przez życie,
b) celowe kształtowanie bodźców, aby wywołać zaplanowane wrażenia i uczucia .
3. Metoda M. i Ch. Knillów czyli „Dotyk i komunikacja” oraz „Programy aktywności – świadomość ciała, kontakt i komunikacja” .
4. Metoda ruchu rozwijającego W. Sherborne.

IV. STRATEGIE OSIĄGANIA CELÓW.

A. Etapy pracy nad rozwojem kompetencji komunikacyjnych i językowych dziecka.

1) Uzyskanie jak największej liczby informacji na temat sposobów porozumiewania się z najbliższym otoczeniem (rozmowy z rodzicami, wyniki dotychczasowej diagnozy lekarskiej i psychologicznej).
2) Wnikliwa obserwacja naturalnych i spontanicznych reakcji dziecka.
3) Odczytywanie sygnałów specyficznych dla każdego dziecka – wyraz oczu, mimika, postawa – układ ciała, gestykulacja, odgłosy nieartykułowane, mowa.
4) Nawiązanie kontaktu dzieckiem, wejście w interakcję.
5) Zbudowanie wspólnego pola uwagi – atrakcyjna zabawka, obserwacja najbliższego otoczenia itp.
6) Dawanie dziecku wyboru – chcesz TO czy TAMTO.
7) Naprzemienny udział w interakcji – zabawy i kontakty typu – RAZ TY, RAZ JA.
8) Wzmacnianie motywacji poprzez uważne oczekiwanie na komunikaty zwrotne dziecka; danie wystarczająco dużo czasu na reakcję.
9) Budowanie podmiotowości i poczucia sprawczości dziecka poprzez umożliwianie dokonywania wyborów i podejmowania decyzji.
10) Konsekwencja w poszanowaniu decyzji podjętych przez dziecko.
11) Próby przechodzenia od interakcji do dialogu, budowanie języka.
12) Indywidualizacja w zakresie sposobu komunikowania się.

B. Etapy pracy nad budowaniem i rozwijaniem motywacji dziecka.

1) Przebywanie dziecka w towarzystwie grupy rówieśniczej.
2) Wprowadzenie danej czynności do „świata dziecka” – umożliwienie dokładnej, bliskiej obserwacji jak robią „to” inne osoby, najlepiej dzieci.
3) Dbałość o uatrakcyjnianie otoczenia dziecka i czynności (umiejętności), której chcemy nauczyć – bodźcowanie do – JA CHCĘ.
4) Zachęcanie dziecka do działania – mówiąc i pokazując na wszystkie sposoby – TY MOŻESZ I UMIESZ.
5) Pozwalanie na aktywność i w miarę bezpieczną samodzielność czyli wysyłanie sygnału – ŚWIAT POZWOLI.
6) Nie pomaganie przy najmniejszym problemie, nie wyręczanie dziecka – wzmacnianie motywacji – JA SAM.
7) Poszanowanie indywidualności i wyborów dokonywanych przez dziecko przy jednoczesnym przestrzeganiu „zdrowych” zasad postępowania obowiązujących w przedszkolnej grupie integracyjnej, takich samych dla wszystkich przedszkolaków.

C. Etapy pracy nad czynnościami samoobsługowymi i samodzielnością.

Wykonywanie czynności samoobsługowych z pomocą drugiej osoby (naśladowanie i łączenie czynności wykonywanej przez dziecko z czynnościami opiekuna lub drugiego dziecka):
1) Jedzenie:
* zabawy doskonalące umiejętność posługiwania się łyżką i widelcem,
* nauka picia z kubka,
* wdrażanie dziecka do samodzielnego spożywania posiłków.
2) Mycie się:
* kształtowanie nawyku mycia się w konkretnych sytuacjach,
* rozwijanie nawyku mycia rąk po wyjściu z toalety – ćwiczenie samodzielnego odkręcania i zakręcania wody i wycierania rąk,
* zabawy i ćwiczenia w wodzie: uderzanie dłońmi o powierzchnię wody („chlap, chlap” – ćwiczenia wyzwalające powtarzanie dźwięków), polewanie wodą rąk kolejno i jednocześnie, ćwiczenia naśladowcze,
* pocieranie rąk pod wodą,
* wdrażanie do samodzielnego mycia rąk i twarzy (zębów z pomocą nauczyciela).
3) Ubieranie się:
* zabawy z ubraniami, naśladowanie czynności nakładania poszczególnych elementów odzieży,
* zabawy w ubieranie lalek i misiów,
* praca z kostką manipulacyjną - zapinanie i odpinanie rzepów, suwaków, guzików zatrzasków i pasków, próby wiązania,
* nauka rozbierania się, zdejmowania poszczególnych części odzieży; w następnej kolejności nauka ubierania.
4) Potrzeby fizjologiczne:
* wdrażanie do samodzielnego zdejmowania odzieży przed i po korzystaniu z nocnika,
* zachęcanie do sygnalizowania potrzeb fizjologicznych komunikatem werbalnym, np. „ee”, „siusiu”,
* nauka korzystania z sedesu.
5) Sprzątanie po skończonej zabawie:
* podnoszenie zabawek i wręczanie ich dziecku z wyjaśnieniem gdzie położyć i podziękowaniem – w I etapie,
* wspólne sprzątanie z podziałem obowiązków – np. ja zbieram klocki, a ty samochody – w II etapie,
* samodzielne sprzątanie z ewentualną pomocą innych dzieci – etap III.
6) Nauka samodzielności i „poznawanie życia przez życie”, czyli naturalna stymulacja polisensoryczna:
* umożliwienie dziecku poznawania przez patrzenie, słuchanie, dotykanie, wąchanie i smakowanie,
* celowe kształtowanie bodźców w celu wywołania zaplanowanych wrażeń i uczuć,
* metoda porannego kręgu czyli stymulacji polisensorycznej według pór roku.

D. Etapy pracy nad rozwojem umiejętności społecznych.

Celem perspektywicznym jest optymalny rozwój społeczny każdego dziecka, kształtowanie prawidłowych postaw oraz podejmowanie przez nie ról społecznych:
1) Rezygnacja z elementów rywalizacji, porównywania i oceniania dzieci.
2) Troska o zaspokajanie potrzeby bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego dziecka.
3) Dziecko w grupie rówieśniczej:
* wdrażanie dziecka do bezpiecznej zabawy (nie biję, nie robię krzywdy innym),
* zachęcanie dziecka do naśladowania innych dzieci podczas zabaw (ruchowych i innych),
* wdrażanie dziecka do współdziałania poprzez naśladownictwo i zabawy odtwórcze w parach: ćwiczenia mające na celu rozwijanie sposobów komunikowania się: naśladowanie wskazywania części ciała, poznawanie czynności, naśladownictwo i wspólne wykonywanie, naśladowanie czynności samoobsługowych, naśladowanie wydawanych odgłosów,
* rozwijanie umiejętności współdziałania z drugą osobą dzięki metodzie Weroniki Sherborne – nauka siebie i innych, współpraca, wsparcie i tolerancja przy zapewnieniu komfortu psychicznego,
* nauka witania się i żegnania z nauczycielem i dziećmi z grupy,
* wdrażanie do przestrzegania zasad i norm postępowania obowiązujących w grupie; dzieciom nie wolno:
* krzywdzić siebie i innych,
* stwarzać niebezpiecznych sytuacji,
* niszczyć cudzej własności,
* przeszkadzać innym w pracy lub zabawie (te ogólne normy stopniowo konkretyzujemy i uszczegółowiamy),
* „modelowanie” zachowań dziecka w kontaktach z rówieśnikami, wspieranie go w sytuacjach trudnych,
* nauka przepraszania oraz używania innych form grzecznościowych adekwatnie do sytuacji,
* dążenie do brania przez dziecko udziału w zajęciach i zabawach grupowych (na miarę możliwości),
* poznanie drugiej osoby, grupy – zabawy kształtujące umiejętność współdziałania, zabawy naśladowcze, ruchowe, w grupie, zabawy konstrukcyjne,

E. Etapy pracy nad rozwojem sfery emocjonalnej.

1) Danie dziecku czasu na wzajemne poznanie się oraz nabranie zaufania do nauczyciela – terapeuty.
2) Znalezienie mocnych stron dziecka i rodziny, na których będzie można oprzeć jego rozwój emocjonalny:
* obserwacja dziecka w czasie spontanicznej aktywności w naturalnych warunkach,
* powstrzymanie się od natychmiastowej pomocy w sytuacji wystąpienia jakichkolwiek trudności,
* wykorzystanie naturalnej koncentracji uwagi czyli praca na zagadnieniach z najbliższego otoczenia lub aktualnie prowadzonego życia, które znajdują się w kręgu zainteresowań dziecka,
* umożliwienie dziecku jak najpełniejszego uczestnictwa w życiu przedszkolnej grupy integracyjnej i doświadczanie wszystkich aspektów „prawdziwego życia”.
3) Nauka odróżniania zachowania poprawnego od niewłaściwego.
4) Nauka ponoszenia przez dzieci konsekwencji swojego postępowania czyli:
* zrobiłem coś niewłaściwego – naprawiam to,
* jeśli moje zachowanie nadal jest niewłaściwe – stosujemy tzw. „czasowe wyłączanie” – dziecko siada na krzesełku przy stole na 3 do 5 minut.
5) Konsekwentne przestrzeganie zasady, że dziecko niepełnosprawne ma takie same prawa jak wszystkie inne dzieci w grupie i pod żadnym pozorem NIE WOLNO GO FAWORYZOWAĆ!
6) Akceptacja dla wszystkich emocji odczuwanych przez dziecko.
7) Nauka panowania nad negatywnymi emocjami, które mogą przeradzać się w agresję.

V. ZASADY WSPÓŁPRACY Z RODZICAMI PODCZAS REALIZACJI PROGRAMU.

Rodzicom dziecka, które rozwija się wolniej i inaczej niż jego rówieśnicy, bardzo brakuje radości związanej z jego sukcesami. Oprócz miłości do niego, każdego dnia przeżywają smutek i bezsilność, towarzyszy im także poczucie osamotnienia. Ponieważ wiedzą, że ich dziecko ma poważne problemy, zanim zaczniemy stawiać wymagania, powinniśmy dostarczyć im SUKCESÓW!
METODA SUKCESU polega głównie na wywoływaniu pozytywnych emocji w stosunku do dziecka. Będą one - źródłem nadziei, która motywuje do działania oraz wiary, że się uda. Te pozytywne emocje pomogą uzyskać dobre porozumienie z rodzicami oraz będą źródłem zaufania w stosunku do nauczyciela – terapeuty.

Podstawowe zasady współpracy z rodzicami:
1) Wspomaganie rodziców poprzez dostarczanie im sukcesów i wyzwalanie pozytywnych emocji w stosunku do dziecka i siebie wzajemnie.
2) Nie oszukiwanie przez dostarczanie złudnych nadziei, lecz skupienie na „tu i teraz” czyli na bieżących sukcesach i potrzebach dziecka.
3) Nie stawianie wymagań, lecz wzmacnianie pozytywnych aspektów spotkań z rodzicami.
4) Nie oceniamy i nie próbujemy na siłę zmieniać życia rodziny z niepełnosprawnym dzieckiem przez dawanie tzw. „dobrych rad”.
5) Podkreślanie i wspieranie prawa rodziców do bycia „normalnymi ludźmi”, tak aby problem dziecka nie był jedyną ważną sprawą w ich życiu.
6) Przypominanie, że dziecko potrzebuje obydwojga rodziców – podkreślanie roli ojca dla jego rozwoju.

VI. OCZEKIWANE OSIĄGNIĘCIA DZIECKA.

1) W sferze komunikacji:
* nawiązuje kontakt z drugą osobą,
* dokonuje wyborów, podejmuje decyzje,
* przechodzi od interakcji do dialogu.
2) W sferze motywacyjno-wolitywnej:
* obserwuje i próbuje naśladować rówieśników,
* samorzutnie podejmuje różne aktywności,
* próbuje samodzielnie radzić sobie z trudnościami.
3) W dziedzinie samoobsługi:
* dąży do samodzielnego wykonywania czynności samoobsługowych,
* robi postępy w ich opanowaniu,
* aktywnie poznaje świat w jego naturalnym wymiarze – patrzy, słucha, dotyka, wącha i smakuje.
4) W sferze kontaktów społecznych:
* chętnie przebywa w grupie rówieśniczej,
* współpracuje z innymi dziećmi w czasie zajęć i zabaw dowolnych,
* przestrzega zasad i norm postępowania obowiązujących w przedszkolnej grupie integracyjnej.
5) W sferze motywacyjno – wolitywnej:
* koncentruje się na wykonywanych zadaniach,
* potrafi ponieść konsekwencje swojego niewłaściwego zachowania,
* próbuje panować nad swoimi emocjami.

VII. EWALUACJA.

Ponieważ niniejszy program przeznaczony jest dla dzieci z różnym zakresem opóźnień rozwoju funkcji percepcyjno-motorycznych, ich zamierzone osiągnięcia czasem niewielkie i rozłożone w czasie. Jednak każda, nawet niewielka zmiana w funkcjonowaniu dziecka to wielki SUKCES dla niego, jego rodziców oraz nauczyciela prowadzącego. Aby dobrze je ocenić, potrzebne są precyzyjne narzędzia ewaluacyjne.
Ewaluacja następuje po I i II semestrze pracy z dzieckiem.
Składają się na nią:
1) Kwestionariusz obserwacyjny rozwoju dziecka.
2) Kwestionariusz ankiety dla rodziców.

Wzory kwestionariuszy w załączeniu.

LITERATURA.

1. M. Kwiatkowska – „Dzieci głęboko niezrozumiane”. Oficyna Literatów i Dziennikarzy „Pod Wiatr”, Warszawa 1997.
2. M. Kwiatkowska – „Zwyczajne towarzyszenie zamiast specjalnej troski”. Centrum Metodyczne PP-P, Warszawa 2006.
3. M. Kwiatkowska – „Wielkie decyzje małego człowieka, czyli wczesne wspomaganie rozwoju dziecka” w „Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka od chwili wykrycia niepełnosprawności do podjęcia nauki w szkole”. MENiS, Warszawa 2005.
4. A. Franczyk, K. Krajewska – „Skarbiec nauczyciela – terapeuty”. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007.
5. M. Piszczek – „Terapia zabawą, terapia przez sztukę”. Centrum Metodyczne PP-P, Warszawa 1997.
6. H. Olechnowicz – „Dobre chwile z naszym dzieckiem, czyli zabawy sprzyjające rozwojowi charakteru”. WSiP, Warszawa 1997.
7. A. Mysakowska–Adamczyk, M. Mazur–Strzałkowska – „Rozwój umiejętności komunikacyjnych i językowych u małych dzieci ze złożoną niepełnosprawnością” – wystąpienie zaprezentowane na konferencji naukowej „Usprawnianie dzieci ze sprzężoną niepełnosprawnością – wczesne wspomaganie rozwoju”. Tarnobrzeg, 23.10.2009 r.

ZAŁĄCZNIKI

Załącznik nr 1

Kwestionariusz obserwacyjny rozwoju dziecka
(opracowanie: mgr Joanna Szypuła)

Kwestionariusz jest narzędziem diagnostycznym, mającym na celu określenie poziomu rozwoju społeczno-emocjonalnego dziecka oraz ukierunkowanie dalszej drogi jego rozwoju.

1. Imię i nazwisko dziecka
2. Data urodzenia
3. Rok szkolny Data obserwacji

STOPIEŃ OPANOWANIA CZYNNOŚCI, UMIEJĘTNOŚCI
OPANOWANA CZĘŚCIOWO OPANOWANA WYMAGA ĆWICZEŃ (POMOCY)

SFERA ROZWOJU:

I. Komunikacja: dziecko
1. Ma poczucie własnej tożsamości i odrębności.
2. Nawiązuje kontakt z drugą osobą.
3. Wchodzi w interakcję naprzemienną.
4. Dokonuje wyborów, podejmuje decyzje.
5. Komunikuje się z otoczeniem poprzez gesty, mimikę, wydawane odgłosy – artykułowane i nieartykułowane.
6. Komunikuje się werbalnie.
7. Przechodzi od interakcji do dialogu.

II. Sfera motywacyjno – wolitywna: dziecko
1. Obserwuje i próbuje naśladować rówieśników.
2. Samorzutnie podejmuje różne aktywności.
3. Samodzielnie radzi sobie z trudnościami.
4. Jest aktywne poznawczo, interesuje się otoczeniem.
5. Nie stosuje „szantażu emocjonalnego” (wymuszania) wobec innych osób.

III. Samodzielność, czynności samoobsługowe: dziecko
1. Korzysta z toalety.
2. Myje twarz, ręce, zęby.
3. Rozbiera się i ubiera.
4. Je z użyciem sztućców.
5. Pije z kubka.
6. Dba o swój wygląd (używa chusteczki higienicznej, poprawia odzież).
8. Dba o porządek – sprząta po sobie.

IV. Sfera kontaktów społecznych: dziecko
1. Chętnie przebywa w grupie rówieśniczej.
2. Współdziała z dziećmi w zabawie i w czasie zajęć.
3. Zna i przestrzega zasady funkcjonowania w grupie.
4. Szanuje własność i prawa innych (uczucia, potrzeby).
5. Wita się i żegna z nauczycielem i dziećmi w grupie.
6. Potrafi przeprosić za swoje zachowanie.

V. Sfera emocjonalna: dziecko
1. Koncentruje się na wykonywanych zadaniach.
2. Odróżnia poprawne i naganne zachowanie.
3. Potrafi ponieść konsekwencje swojego niewłaściwego postępowania.
4. Próbuje panować nad swoimi emocjami.


Załącznik nr 2

Ankieta dla rodziców

1) Czy zauważył(a) Pan/Pani zmiany w funkcjonowaniu dziecka, w związku z objęciem go programem wspomagającym rozwój społeczno–emocjonalny?
(Proszę zaznaczyć właściwą odpowiedź)

tak nie

2) Jeśli odpowiedź brzmiała „tak”, proszę wypełnić ankietę, oceniając postępy w poszczególnych sferach funkcjonowania dziecka w skali od 1 do 6.
Czy dziecko:
A – Komunikuje się z otoczeniem (słownie lub w inny sposób)?
1 2 3 4 5 6
B – Samorzutnie podejmuje różne aktywności?
1 2 3 4 5 6
C – Radzi sobie z czynnościami samoobsługowymi?
1 2 3 4 5 6
D – Chętnie przebywa i bawi się z rówieśnikami?
1 2 3 4 5 6
E – Potrafi ponieść konsekwencje swojego niewłaściwego postępowania?
1 2 3 4 5 6