Praca z ilustracją na lekcji języka polskiego

Opis ilustracji jest jednym z zadań na ustnej maturze z języka obcego i nie można powiedzieć, że najłatwiejszym. Nie ulega wątpliwości, że pracę z obrazkami należy wdrażać od początku procesu nauki języka, jednak mieć też świadomość ich korzyści, zalet oraz granic ich skuteczności. Obrazki mogą bowiem zachęcać, pobudzać do mówienia, ale nie mogą języka zastąpić. Uczniowie nie mogą na ich podstawie nagle dokonać osiągnięć językowych, używać wyrażeń, których wcześniej nie znali. Każdy postęp w nauce języka musi być przygotowany i stopniowo budowany. Nie wszyscy uczniowie mają od początku odwagę interpretować ilustrację, czasami potrzeba na to czasu i systematycznego wdrażania tego typu ćwiczeń. Ilustracje nie wymagają dodatkowych wyjaśnień nauczyciela, one powinny prowadzić do wymiany różnych punktów widzenia i wyzwolenia własnej aktywności u uczniów. Nauczyciel z kolei powinien porzucić swoją dominującą rolę, stworzyć na tyle luźną atmosferę i dać odpowiednio dużo czasu uczniom, aby mogli oni wyrobić sobie zdanie na temat treści ilustracji i znaleźli adekwatne środki językowe, żeby to wyrazić.
FUNKCJE OBRAZKA
1. Motywacja
Podczas nauki języka obcego, szczególnie wśród początkujących, powstaje nie tylko ciekawość i chęć poznania nowego języka, lecz również obawa przed niesprostaniem wymaganiom i stres. Obrazki przemawiają nie tylko do intelektu ale też do emocji, rozwijają wyobraźnię, powodują chęć pytania. Obrazki wzbogacają gamę możliwości metodycznych – nie tylko czyta się, opowiada, wyjaśnia, lecz także pracuje niezależnie od podręcznika.
2. Różnicowanie
Praca z ilustracją pomaga szczególnie początkującym przezwyciężyć różnicę, przepaść między faktyczną wiedzą a ograniczoną kompetencją językową. One tworzą wspólne okazje do mówienia i pisania, przy których możliwa jest nauka kooperatywna – uczniowie pracują w parach lub w grupach a wynik pracy jest produktem wszystkich.
3. Zastąpienie rzeczywistości
W sali lekcyjnej jest ograniczona ilość materiałów poglądowych i rzeczywistych przedmiotów. Siła dydaktyczna ilustracji polega na tym, że bez większego nakładu stwarzają okazję do mówienia i pisania, wnoszą ze sobą do klasy fragment świata zewnętrznego. Niektóre sytuacje wręcz trudno upoglądowić bez ilustracji.
4. Poglądowość/Wizualizacja
Wizualne pomoce dydaktyczne w wielu przypadkach maja przewagę nad metodą wyjaśniania. Tablice nadają się na przykład do wprowadzania pojęć, przede wszystkim przy konkretnych przedmiotach, działaniach, stanach. Obrazki charakteryzuje podobieństwo z tym, co jest przedstawione i można je odczytać nie umiejąc jeszcze w języku obcym ich opisać. Ilustracje mogą również unaoczniać i wyjaśniać niektóre zjawiska gramatyczne. Za pomocą grafik i tabel można przedstawiać i czynić zrozumiałymi skomplikowane zależności.
5. Podpora pamięci
Informacje, które przemawiają do różnych narządów zmysłów są lepiej rozumiane i zapamiętywane. Badania wykazały, że pamięć optyczna jest efektywniejsza niż kognitywna. Można skuteczniej przypomnieć sobie określenia, zależności, przebieg czynności, jeśli połączy się naukę z ilustracjami, symbolami czy znakami. Tę zasadę wykorzystuje się również do ćwiczenia pamięci nie tylko w nauce języka obcego, lecz również do szybkiego czytania lub zapamiętywania wszelkich list (np. listy zakupów) i w związku z tym stosuje się systemy wieszaków. Przy nauce słownictwa na przykład nie powinno się podawać słówek w kolejności ich występowania w tekście („cmentarz słówek”), lecz tworzyć odpowiednio pogrupowane zestawienia, np. dopisywać słowa do wyrazu nadrzędnego lub szukać wyrazu nadrzędnego, przyporządkowywać grupy wyrazów do ilustracji.
JĘZYK/MOWA ILUSTRACJI
Nauczyciel powinien ostrożnie dobierać ilustracje do pracy na dany temat, gdyż nie wszystkie dają do zrozumienia o co chodzi, nie powodują podobnych skojarzeń u postrzegających je. Chodzi między innymi o to, w jakim stopniu ilustracja podręcznikowa może służyć do formułowania hipotez co do treści tekstu, co do osób czy tematu ich rozmowy (Gdzie? Kto? Co?). Najczęściej nieadekwatne obrazki do tekstu mają jedną cechę wspólną – powstały do tekstu, tzn. tekst był gotowy a rysownik miał godne współczucia zadanie, aby tę sytuację przenieść na papier tak, aby imitowało to rzeczywistość, aktywizowało do mówienia i przekazywało informacje krajoznawcze.
ODDZIAŁYWANIE ILUSTRACJI NA OBSERWATORÓW
Różne typy obrazków różnie przemawiają do uczniów. Komiksy długo uważane były za niebezpieczne, ponieważ rzekomo działały ogłupiająco na dzieci i młodzież, podczas gdy we Francji wszystkie grupy wiekowe z przyjemnością czytały historie o Asterixie. Przy wyborze obrazka należy brać pod uwagę kryteria kulturowe, wiekowe, gust i cel nauki, przyzwyczajenia uczniów, np. czy zareagują na rysunkową prowokację, czy zrozumieją ironię, aluzję?
Materiały wizualne mogą być wdrożone na każdym poziomie i w każdej fazie lekcji. Ważne jest, żeby nie pojawiały się zbyt często, tylko tam, gdzie pełnią jakąś funkcję.
TYPY ILUSTRACJI
1. Opisowe/Odtwarzające – wszystkie formy wizualizacji, które dążą do bezpośredniego podobieństwa z występującymi w rzeczywistości rzeczami i istotami:
- karykatura, cartoon, collage, szkic, stereotyp, piktogram, symbol, komiks
2. Logiczne – służą wizualizacji abstrakcyjnych lub złożonych zależności, posługują się kolumnami, kołami, strzałkami itp., znaczenie odczytuje się wprost:
- schemat/diagram, grafika, wykres, tabela
3. Rysunek – bardzo potrzebny na lekcji języka, pobudza wyobraźnię i własne skojarzenia, przedstawia osoby z ich gestami i mimiką, można nim manipulować poprzez dodanie lub opuszczenie jakiegoś elementu, można go dopasować do gotowego tekstu, po skopiowaniu jakość pozostaje bez zarzutu.
4. Fotografia – jako miniatura rzeczywistości wydaje się być bliższa realiom, bardziej obiektywna. Zdjęcia są dokumentami czasów, z których pochodzą, szczególnie nadają się do informacji kulturoznawczych. Wadą zdjęć w podręcznikach jest to, że względnie szybko się starzeją. Już po kilku latach widać po fryzurach, samochodach, ubiorze, walucie, że czas posunął się do przodu.
NOŚNIKI OBRAZU I ICH METODYCZNE MOZLIWOŚCI
1. Rzutnik – na folie można kopiować obrazki, można folię położyć na obrazek i go odrysować, projekcja koncentruje na sobie uwagę całej grupy, folię można zaprezentować w całości lub przykryć jakąś jej część:
a. dydaktyczny „Peep-show” – obrazek na folii jest stopniowo odsłaniany, co wzbudza ciekawość, napięcie, zainteresowanie i zachęca do wolnego mówienia, stawiania hipotez. Rozwiązanie pojawia się dopiero na końcu.
b. od szczegółu do ogółu
c. overlay – kilka folii nakłada się na siebie
d. ruchomy obraz – za pomocą folii i ruchomych elementów można z powodzeniem wyjaśniać zjawiska gramatyczne (np. przyimki zmienne i odpowiedź na pytania: gdzie? i dokąd?), za pomocą zegara i ruchomych wskazówek ćwiczyć podawanie godziny itd.
2. Tablica
3. Plakaty
4. Kopie
5. Tablica multimedialna – jest w stanie zastąpić wszystkie wyżej wymienione nośniki i wymaga o wiele mniej pracy od nauczyciela, lecz ze względu na wysoką cenę nie jest dla wszystkich dostępna. Jest to urządzenie o wyglądzie dużej tablicy, które współdziała z komputerem i projektorem multimedialnym. Pozwala ona korzystać z bogatej oferty galerii pomocy dydaktycznych (animacje, mapy, diagramy, quizy, filmy itp.)
INNE FORMY WYKORZYSTANIA ILUSTRACJI
1. Historyjki obrazkowe – mogą to być zwykłe historyjki, gdzie trzeba opowiedzieć, co przedstawiają poszczególne obrazki (np. przebieg dnia) lub puzzle, z których trzeba ułożyć historyjkę albo pokazać pierwsza i ostatnią część historyjki a uczniowie zgadują, co wydarzyło się pomiędzy. Można też omawiać historyjkę obrazek po obrazku a brak jest ostatniego obrazka i uczniowie odpowiadają na pytanie – jak ta historia się kończy.
2. Wolna wypowiedź ustna – wszyscy odbiorcy danej ilustracji wyrażają swoje skojarzenia, o co może chodzić; ważne jest, aby obrazek nie tylko coś ilustrował, lecz wychodził poza tekst i zostawiał przestrzeń do opisu i interpretacji.
3. Praca z dialogami na podstawie ilustracji – uzupełnianie dialogu, pisanie dialogu według schematu
4. Pisanie na podstawie ilustracji – np. uczniowie podzieleni na grupy otrzymują poszczególne części obrazka i każda opisuje swoją część, potem następuje próba połączenia fragmentów w jedną całość.
5. Gry i ćwiczenia z ilustracjami
a. memory – służą przeważnie do ćwiczenia słownictwa
b. gry planszowe i z kostką – przeważnie związane z jednym tematem, aktywują słownictwo, można także za ich pomocą ćwiczyć struktury
c. gry partnerskie – gracz A i B posiada pewne informacje, którymi ma się z partnerem podzielić, aby otrzymać pełną informację
d. malarz (kalambury) – klasa podzielona na dwie grupy o takiej samej ilości uczestników; każdy uczeń na karteczce pisze jakiś wyraz/pojęcie, gracz z drugiej grupy ciągnie kartkę gracza z pierwszej grupy i rysuje to na tablicy a jego grupa zgaduje, co to jest
e. butelka – nadaje się np. do trybu rozkazującego lub zdań dlaczego-ponieważ
f. znajdź różnice
g. domino – można zrobić zawody, która grupa najszybciej ułoży domino (obrazek i opis)
h. gry z podziałem na role – np. nauczyciel rozdaje kolorowe gazety, uczniowie wyszukują w nich jakieś osoby, wycinają je i opisują (wymyślają): imię i nazwisko, wiek, stan cywilny, gdzie spędza urlop, co lubi jeść itp. Potem nauczyciel określa sytuację – te osoby spotykają się w poczekalni albo w pociągu, uczniowie wymyślają scenkę i ją odgrywają.
Tworzenie gier i zabaw z wykorzystaniem ilustracji jest z pewnością bardzo pracochłonne i zabiera dużo czasu, ale bez wątpienia warto dołożyć wszelkich starań, aby urozmaicić lekcje, zwiększyć motywację uczniów, zachęcić ich do nauki języka obcego. Korzyści płynące z osiągniętych efektów na pewno zrekompensują nauczycielom trud włożony w przygotowanie materiałów do lekcji.

Bibliografia
Rampillon, Ute: Mit Bildern lernen, Langenscheidt 1992