Charakterystyka dzieci w wieku przedszkolnym

Wiek przedszkolny traktowany jest jako niezwykle ważny okres w życiu jednostki. Uważany bywa jako okres ważny dla kształtowania się osobowości człowieka, okres nabywania ważnych doświadczeń. Uważam, że jest to okres charakteryzujący się specyficznymi właściwościami, z których za najważniejsze uznaję: potrzebę ruchu, działania, impulsywność, zmienność reakcji uczuciowych, zaciekawienie przejawiające się w stawianiu pytań, naśladownictwo z tendencją do odtwarzania i twórczego przetwarzania otaczającej dziecko rzeczywistości oraz myślenie konkretno – wyobrażeniowe.
Bardzo mi się podoba określenie wieku przedszkolnego przez francuskiego pedagoga M.Debesse, który nazywa ten wiek „wiekiem koziołka”. Pisze tak:
„Dziecko nie stanowi miniatury człowieka dorosłego. Impulsywne, niespokojne, ciekawe i gadatliwe, lubiące zabawy i opowieści, zmyśla różne historie nie raz, aż do popadania w mitomanię i w naturalny sposób zmierza do właściwego mu stylu życia. Czy to będzie chłopiec, czy dziewczynka, zawsze odznacza się nieco przysadzistą sylwetką, dużą głową osadzoną na tułowiu już niecko wyszczuplonym dzięki chodzeniu, ma gesty harmonijne, twarz rozjaśnioną i zwróconą ku światu, który je przyciąga. Przywodzi na myśl postać z bajki, zwinnego koziołka tańczącego na leśnych polanach, z fletem przy ustach. Nie mając wprawdzie kopytek, przypomina radość życia właściwą małemu koziołkowi, jego instynkty, jego naiwną bezwstydność, a także jego bezpośredni kontakt z ziemią, tak bardzo jeszcze bliską. Jego myślenie animistyczne wciąż zaciera granicę między życiem człowieka, a życiem zwierząt. Podobnie jak to dzieje się w bajce, miesza rzeczywistość ze światem wyobrażonym.
Nie można powiedzieć, że kocha przyrodę, jak to później czynić będzie młody człowiek. Czyni jednak więcej: jeszcze trochę żyje wśród przyrody, a jest to radosne uczestnictwo i upojenie.”
Okres przedszkolny obejmuje dzieci od 3 do 5 roku życia. Jest to okres, kiedy dziecko opanowało już podstawowe funkcje życiowe i jest na tyle „dorosłe” i samodzielne, że może dać sobie radę w przedszkolu. Granice okresu nazwanego przedszkolnym stanowią dwa fakty o charakterze raczej społeczno – wychowawczym niż biologicznym. Jest to przejście dziecka ze żłobka do przedszkola i z przedszkola do szkoły. Dziecko, które rozpoczyna ten etap życia charakteryzuje poziom rozwoju sensorycznego umożliwiający mu poruszanie się w najbliższym otoczeniu i docieranie do interesujących je obiektów traktowanych przez nie jako istniejące realnie, noszące cechy stałości i obiektywności. Zdobyło także wiele doświadczeń na temat właściwości obiektów fizycznych oraz relacji między nimi. Opanowało nie językowe i językowe sposoby porozumiewania się z innymi oraz wzbogaciło swój słownik.
Granice o charakterze biologicznym są bardziej trudne do wytyczenia. Każde dziecko rozwija się inaczej, każde zdąża z właściwą dla siebie szybkością do osiągnięcia dojrzałości”.
Istnieją jednak typowe i charakterystyczne dla tego okresu zmiany w psychice, które pozwoliły M. Przetacznikowej wyodrębnić trzy fazy okresu przedszkolnego. Faza pierwsza obejmuje dzieci w wieku od 3 do 4 lat; faza druga dotyczy dzieci od 4 do 5,5 lat oraz faza trzecia odnosi się do dzieci od 5,5 do 7 lat.
Podsumowując, można stwierdzić, iż zmiany jakie dokonują się w dziecku na przestrzeni okresu przedszkolnego odzwierciedlają dynamikę procesów poznawczych, jak też stopniowe przekształcenia w emocjonalnej i społecznej sferze rozwoju psychicznego dzieci. Należy jednak podkreślić, iż zmiany te wiążą się ściśle z rozwojem fizycznym i motorycznym. Inaczej mówiąc prawidłowy rozwój dzieci w wieku przedszkolnym dotyczy sfery psychicznej jak też ich rozwoju fizycznego.

Rozwój społeczny
Uspołecznienie dziecka, tzn. przystosowanie form jego zachowania do
wymagań środowiska społecznego, stanowi ważne osiągnięcie rozwojowe
okresu przedszkolnego.
Głównym środowiskiem społecznym dziecka w tym stadium rozwoju jest rodzina, jej dopełnieniem zaś w zakresie wychowania społecznego – przedszkole.
Rozwój społeczny można rozpatrywać z dwóch punktów widzenia: jako integrowanie się dzieci w grupę społeczną, często określanie mianem socjalizacji oraz jako kształtowanie się jednostki w grupie, czyli proces dochodzenia do unikatowych wzorów przeżywania, myślenia i działania w różnych sytuacjach.
J.Baniak uważa, że na rodzinie spoczywa obowiązek rozwoju osobowości
i wychowania dziecka. Sądzi, że we własnej rodzinie dziecko przyswaja sobie umiejętność reagowania na zakazy i nakazy rodziców, rozwija pierwsze odruchy powściągliwości i zdobywa umiejętność kierowania swoimi działaniami. Ucząc się postępować zgodnie z normami społecznymi i moralnymi, dziecko już w wieku przedszkolnym zaczyna je przyswajać w procesie socjalizacji rodzinnej. W tym okresie zaczyna ono „budować” własny świat wartości i dążeń życiowych. W tym wszechstronnym rozwoju liczy na najbliższą rodzinę, zwłaszcza rodziców.
Rozwój społeczny polega na zdobywaniu dojrzałości do współżycia w społeczeństwie. Pierwsze kontakty interpersonalne, w jakie dziecko wchodzi inicjowane są przez dorosłych. Stopniowo, w miarę postępów rozwoju psychomotorycznego, poszerza się zakres i repertuar aktywności własnej dziecka. Rozwijają się także różnorodne formy aktywności społecznej, które zmieniają się i doskonalą wraz z wiekiem.
Dzieci w środkowej fazie wieku przedszkolnego stają się zdolne pojąć sens wymagań, przeżywają pozytywne uczucia przy ich wykonywaniu, źle się czują, gdy nie wykonają zadania lub gdy ich praca jest negatywnie oceniana. Ich poczucie obowiązku dotyczy wąskiego kręgu osób znanych. U najstarszych dzieci przedszkolnych krąg ten rozszerza się na osoby, z którymi dziecko bezpośrednio obcuje.
Rozwój mowy, a także postępujący rozwój ruchowy pozwalają dzieciom na
swobodniejsze poruszanie się i łatwiejsze nawiązanie kontaktów z rówieśnikami za pomocą mowy. Zabawy dzieci 5 letnich stają się prawdziwymi zabawami wspólnymi. Wspólna zabawa wymaga zaakceptowania przez uczestników wspólnych reguł. Dzieci muszą jakby podzielić się rolami. Jeśli uczestnicy zabawy mają podobne doświadczenie w zakresie pełnienia wyznaczonych ról, zabawa przebiega harmonijnie.
Małe dzieci szybko uczą się podporządkowywać, a następnie przestrzegać pewnych norm społecznych i reguł zachowania się i postępowania, obowiązujących w rodzinie czy w przedszkolu. Jednakże norm moralnych nie przynoszą ze sobą na świat. Różnicowania dobra i zła uczy się dziecko jedynie współuczestnicząc w życiu społecznym i konkretnych sytuacjach zachodzących między dzieckiem a dorosłymi
i między dzieckiem a rówieśnikami. O tym jaki w przyszłości będzie zadecyduje rodzina, przedszkole i środowisko społeczne, w którym się wychowuje.
Wszelkiego rodzaju interakcje z rówieśnikami wymagają rezygnacji
z egocentrycznego podejścia do otaczającego świata. Przyjęcie takiego sposobu zachowania, który będzie akceptowany przez inne dzieci, wymaga zatem podporządkowania własnych interesów woli grupy. Małe dzieci nie zawsze chętnie podporządkowują się normom grupy. Choć postawienie na swoim takiego postępowania, które jest najbardziej korzystne dla jednostki, powoduje konflikty w grupach dziecięcych. Można uznać, że niektóre formy zachowania postrzegane jako aspołeczne są próbą egocentrycznego protestu jednostki, której grupa społeczna narzuca różne formy zachowania. Najczęściej spotykanymi w wieku przedszkolnym niespołecznymi formami zachowania są: negatywizm, upór, agresywność, rywalizacja zazdrość i zachowania władcze.
W środkowej fazie wieku przedszkolnego dzieci zaczynają reagować w sposób zbliżony do reakcji charakteryzujących osoby dorosłe w jego otoczeniu, a pod koniec okresu przedszkolnego coraz większą rolę zaczyna odgrywać wpływ grupy rówieśników. Zaczynamy zatem w zachowaniu dziecka dostrzegać przejawy postępowania uwzględniającego postawy innych ludzi, czy to dorosłych, czy też dzieci. Źródłem tego uspołecznienia dzieci jest nieustanna potrzeba akceptacji. Postępowanie niezgodne z wymaganiami dorosłych, czy oczekiwaniami kolegów, może stać się przyczyną przykrej dla dziecka dezaprobaty, kary, niechęci, odtrącenia od zabawy. W tym okresie dostosowanie się do wymagań i oczekiwań jest przejawem tak zwanego konformizmu dziecięcego, a motywacja nie traci zabarwienia egocentrycznego. Moralność dziecka w wieku przedszkolnym ma charakter heteronomiczny. Sądy i oceny dziecka są jak gdyby projekcją, odzwierciedleniem sądów i ocen funkcjonujących w jego otoczeniu. Przestrzega norm i zasad postępowania, nie dlatego, że uważa za szczególnie wartościowe, lecz przede wszystkim z obawy przed karą lub naganą dorosłych i po to, by sprostać ich wymaganiom. Naśladując wzory zachowań dorosłych, których darzy szacunkiem dziecko stopniowo dochodzi do uwewnętrznienia narzuconych z zewnątrz reguł postępowania. Zaczyna uznawać pewne normy nie dla tego, że wymagają tego dorośli, ale dlatego, iż samo uznało ich słuszność. Ta zasadnicza zmiana w rozwoju moralnym następuje ok. 10 – 11 r. życia. Jest to moralność autonomiczna.

Rozwój emocjonalny
Osiągnięcia dziecka w dziedzinie rozwoju poznawczego, językowego oraz obrazu własnej osoby stanowią podstawę dla rozwoju emocjonalnego.
J.Strelau uważa, że między drugim a szóstym rokiem życia dziecko coraz lepiej rozumie emocje własne i innych osób, nabiera zdolności regulowania ekspresji emocji, nabywa umiejętności zaradczych, które pozwalają mu kształtować pozytywne kontakty z dorosłymi i rówieśnikami.
Zdaniem M.Żebrowskiej dziecko w wieku przedszkolnym nie umie maskować
i tłumić swych przeżyć uczuciowych takich jak: gniew, strach, radość, wstyd, niechęć, czy też zazdrość. Odzwierciedlają się one natychmiast w jego zachowaniu się, uzewnętrzniają w ruchach i gestach, w okrzykach i w słowach. Autorka sądzi, że wiele czynności małego dziecka ma charakter ekspresyjny – służą one do wyrażania emocji, których podłożem są z kolei określone potrzeby.
Aby oddać zupełnie pełny rozwój dziecka pięcioletniego należy jeszcze zwrócić uwagę na podstawowe kierunki rozwoju uczuć, kontaktów społecznych i osobowości dziecka. Sfera uczuć przedszkolaka jest zróżnicowana. W zachowaniu dzieci można zaobserwować przejawy gniewu, strachu, radości, wstydu, niechęci, zazdrości i sympatii. Ponieważ dziecko nie potrafi ukrywać i tłumić swych uczuć odzwierciedlają się one w jego zachowaniu, gestach mimice, w głośnym śmiechu i płaczu. Czynności małego dziecka mają w większości charakter ekspresyjny – służą więc wyrażaniu emocji.
Żywe reakcje uczuciowe związane z doraźnym wzruszeniem, gwałtowną radością lub rozdrażnieniem wywołują u dzieci zmiany w całym organizmie, działając na przebieg somatycznego rozwoju dziecka. Przykre stany emocjonalne odbijają się na umysłowej i społecznej aktywności dziecka powodując, często bierność, płaczliwość, apatię, agresję lub konflikty z otoczeniem. Potrzeba przyjemnych przeżyć, dobrego samopoczucia jest u dziecka przedszkolnego głównym podłożem do jego działań, angażowania się w zabawę, pracę, kontakty z innymi, twórczość plastyczną. Działalność o charakterze zabawowym sprawia dzieciom radość i zadowolenie, stanowi w przedszkolu główną drogę rozwoju psychicznego dziecka.
Od wczesnego dzieciństwa przeżywanie pozytywnych czy też negatywnych
doznań emocjonalnych wiąże się z zaspokojeniem potrzeby bezpieczeństwa, miłości i życzliwości otoczenia, w którym dziecko przebywa. Niezmiernie istotną rolę w zaspakajaniu tej potrzeby społecznego obcowania dziecka odgrywa mowa. Słowny kontakt ze strony dorosłych przyczynia się do kształtowania uczuciowości u dziecka. Można powiedzieć, iż w wieku przedszkolnym uczucia dzieci kształtują się przede wszystkim w kontakcie z otoczeniem i we własnym działaniu.
Mówiąc o właściwościach dziecięcych uczuć M. Przetacznik – Gierowska i G. Makiełło – Jarża wyjaśniają, że w związku z niedojrzałością układu nerwowego przeżycia dziecka są krótkotrwałe: trwają tylko kilka minut, nagle powstają i nagle się kończą. Emocje mają także charakter przejściowy. Dziecko przechodzi bardzo łatwo z jednego nastroju emocjonalnego w drugi, diametralnie od niego różny. Zmartwione i zapłakane za chwilę śmieje się i cieszy. Mówi się wtedy o labilności dziecięcych uczuć. Prawie do końca okresu przedszkolnego dziecko jest bardzo pobudliwe. Dlatego też nawet słabe bodźce mogą wywołać zarówno przykre, jak też przyjemne stany emocjonalne.

Rozwój poznawczy
Osiągnięcia dziecka w dziedzinie rozwoju poznawczego, językowego oraz obrazu własnej osoby stanowią podstawę dla rozwoju emocjonalnego.
Małe dziecko poznaje otaczający je świat, ludzi, przedmioty i zjawiska nie jednym lecz kilkoma zmysłami równocześnie. Wymaga on bezpośredniego kontaktu dziecka z poznawanym przedmiotem. Do pełniejszego poznania dochodzi wówczas, gdy dziecko aktywnie manipuluje przedmiotami, a dorosły nazywa ten przedmiot, podaje jednocześnie podstawowe jego cechy i sposoby użytkowania. W miarę nabywania doświadczeń i wiedzy o poznawaniu przedmiotów dawniej poznanych zaczyna wystarczać jeden zmysł np. wzrok lub słuch.
Procesy umysłowe dzieci między trzecim, a siódmym rokiem życia posiadają swoją szczególną, niepowtarzalną w późniejszych okresach życia charakterystykę, pozostają jeszcze silnie fizycznym i emocjonalnym poziomem rozwoju. Charakterystyczną bowiem cechą spostrzegania, myślenia i mowy dziecka jest zjawisko ich rozwoju w procesie działania. W okresie przedszkolnym wzrasta wrażliwość wzrokowa, zdolność odróżniania barw i proporcji, przestrzeni, odległości i kierunku. Spostrzeżenia dziecka mają jednak w dużym stopniu charakter wielozmysłowy. Poznaje ono rzeczywistość przede wszystkim w działaniu i bezpośrednim zetknięciu się z przedmiotami. Wielozmysłowe doświadczenie dziecka tkwi również w jego spostrzeżeniach wzrokowych, wyobraźni i ekspresji plastycznej.
Cechą charakterystyczną spostrzeżeń dzieci w wieku przedszkolnym jest synkretyzm. Jest to cecha typowa dla dzieci we wczesnej i średniej fazie tego okresu, która polega na niedokładnym różnicowaniu bodźców. Dziecko ma trudności z przeprowadzeniem szczegółowej analizy spostrzeganego obiektu, rozczłonkowaniem go na części, a następnie powiązaniem ich w zwartą całość. Dzieci spostrzegają przedmioty w sposób globalny, a zatem ogólnikowy. Małe dzieci wyróżniają w przedmiotach i zjawiskach cechy silne jak np. jaskrawa barwa, niezwykły kształt, głośny powtarzający się dźwięk.
Starsze dzieci przedszkolne coraz częściej bawią się w sposób specyficzny dla danego przedmiotu, coraz częściej spostrzeżenia wzrokowe zajmują pierwszoplanowe miejsce zastępując spostrzeżenia ruchowe i dotykowe. Pojawiają się spostrzeżenia kierowane mową dorosłych (uwagami, zaleceniami, instrukcjami, pytaniami). Trzeba jeszcze wciąż liczyć się z subiektywizmem i emocjonalnym stosunkiem dzieci do otoczenia przyswajanego w spostrzeżeniach i obrazach pamięciowych.

Uwaga
Uwaga sześciolatka przyjmuje nowy wymiar: oprócz uwagi mimowolnej pojawia się uwaga dowolna, a więc zamierzone, kierowane wolą dziecka skupienie uwagi na wybranych obiektach. Wciąż jest wyraźna przewaga uwagi mimowolnej zależnej od cech, bodźców (czynników zewnętrznych wobec dziecka) – uwagę dziecka mimowolnie przyciągają bodźce nowe (w porównaniu z dostępnymi dziecku od jakiegoś czasu, skąd chociażby spadek atrakcyjności znanej zabawki, silne np. jaskrawa barwa, głośny dźwięk, zmienne (stąd większa szansa na skupienie uwagi dzieci przez osobę mówiąca w sposób żywy, ze zmienną intonacją i głośnością) i kontrastujące z innymi, ale sześciolatki (co prawda w niezbyt jeszcze w dużym stopniu) potrafią kierować się także uwagą dowolną koncentrują się na wykonywanej czynności, mimo że obok dzieją się różne ciekawe rzeczy słuchają czytanej historyjki, choć znają już jej przebieg i zakończenie, mimo znużenia potrafią wytrwać do końca spaceru. Zakres uwagi i jej podzielność są jeszcze co prawda niewielkie, ale umożliwiają o wiele dłuższe i efektywniejsze uczestniczenie w zajęciach czy zajmowanie się wybraną czynnością.
Stopień koncentracji uwagi i umiejętności skupienia uwagi dowolnej zależą również od indywidualnych właściwości dziecka, na przykład od jego temperamentu. Dzieci spokojne i flegmatyczne łatwiej koncentrują się na jakiejś czynności, niż dzieci żywe i ruchliwe. Te ostatnie mają znów uwagę bardziej przerzutną i podzielną.

Wyobraźnia
Cechą charakterystyczną dzieci w wieku przedszkolnym jest bujna wyobraźnia. W początkowej fazie wieku przedszkolnego przeważa wyobraźnia mimowolna, która polega na zdolności do snucia luźnych obrazów, nie podporządkowanych żadnym logicznym regułom. Dziecko ma często trudności z wyraźnym rozróżnianiem świata realnego od fikcyjnego, między innymi dlatego ożywia przedmioty martwe przypisuje im, podobnie jak roślinom i zwierzętom cechy ludzkie.
Dzieci potrafią zmyślać niektóre fakty i zdarzenia i opowiadać je tak, jakby działy się naprawdę. Z drugiej strony wiadomo, że dzieci w tym okresie pojmują dobrze wszystko to, co uchwytne, rzeczywiste, dostępne w działaniu, często też skłonne są do stereotypowych form działania, naśladowania. Zachowania świadczące o słabo rozwiniętej wyobraźni wynikają z faktu przekształcania się uwagi z mimowolnej na dowolną oraz charakteru uwagi twórczej i odtwórczej. O ile więc małe dzieci snują luźne swobodne obrazy i nie ograniczają się związkami i regułami logicznymi, o tyle starsze dzieci przedszkolne stawiają już swej wyobraźni pewne hamulce. W okresie późnego dzieciństwa, w związku z rozwojem analizy spostrzeżeniowej, tj. umiejętności wyodrębniania w spostrzeganych przedmiotach różnych cech i właściwości konstytuujących dany obiekt i stanowiących jego istotne
składniki, zmienia się także charakter wyobrażeń odtwórczych i wytwórczych dziecka.

Pamięć
Pamięć podobnie jak inne procesy poznawcze np. uwaga i wyobraźnia ma
charakter mimowolny. Najwcześniejszą formą pamięci jest rozpoznawanie osób lub przedmiotów poprzednio widzianych, następnie dzieci przypominają sobie obrazy uprzednio widziane, usłyszane słowa i ich znaczenie. Zapamiętywanie jest najpóźniejszą formą pamięci i najłatwiej przychodzi dziecku przedszkolnemu mimowolnie, tzn. w sytuacjach powtarzających się doświadczeń, w czasie zabawy, oglądania tych samych widoków, słuchania i powtarzania tych samych wierszy i piosenek. Dzieci nie stawiają sobie specjalnego zadania zapamiętania jakiegoś faktu lub materiału, ale w trakcie dowolnych czynności szybko i łatwo uczą się.
W tym wieku zaczyna się także kształtować pamięć logiczna, kierowana procesami myślenia, rozumienia, dostrzegania związków i zależności między zapamiętywanymi treściami. W okresie wcześniejszym o zapamiętaniu treści rozstrzygał przede wszystkim ich emocjonalny charakter- u sześciolatków dochodzi niezbyt jeszcze wprawna, ale już widoczna umiejętność wyodrębniania informacji podstawowych i uzupełniających, bazujących nie na emocjach, ale na myśleniu.
J.Strelau uważa, że między drugim a szóstym rokiem życia dziecko coraz lepiej rozumie emocje własne i innych osób, nabiera zdolności regulowania ekspresji emocji, nabywa umiejętności zaradczych, które pozwalają mu kształtować pozytywne kontakty z dorosłymi i rówieśnikami.
W okresie przedszkolnym rozwija się również pamięć dowolna. Chociaż są to początki tego rodzaju pamięci i często występuje jako przypominanie sobie czegoś w konkretnym działaniu, to traktuje się ja jako pierwszy etap zapamiętywania świadomego i zamierzonego.

Mowa
Mowa sześciolatka jest bardzo zaawansowana- świetnie pełni już funkcję komunikacyjną i regulacyjną. Widoczna jest także funkcja symboliczna- mowa staje się narzędziem myślenia, a słowa są materialnym odpowiednikiem spostrzeżeń, wyobrażeń czy pojęć. Duży zasób słów w tym wieku (około 3-4 tys). W słowniku czynnym umożliwia sprawną komunikacje z innymi, tym bardziej, że zaawansowana jest obiektywizacja znaczenia słów, a artykulacja jest już prawidłowa. Sześciolatek nie ogranicza się do komentowania aktualnej sytuacji czy własnej aktywności, mowa staje się kontekstowa- jej poziom zaawansowania umożliwia zrozumienie mowy dziecka bez względu w jego stan obecny, jedynie w kontekście całokształtu wypowiedzi. Dziecko formułuje coraz dłuższe opowiadania, przedstawiające logicznie uporządkowane zdarzenia powiązane następstwem czasowym, relacjami przyczynowo- skutkowymi itp. Struktura zdań jest dość złożona. Pojawiają się zdania wieloczłonowe, choć przeciętna długość jednego zdania wynosi około 6-7 wyrazów. To, taki poziom zaawansowania mowy osiąga sześciolatek, zależy nie tylko od poziomu rozwoju myślenia, ale również od jakości oddziaływań środowiskowych. Mowa jest także bezpośrednio związana z wrażeniami i spostrzeżeniami. Ponadto mowa jest narzędziem myślenia i stanowi podstawę kształcenia się pojęć i sądów. Mowa pełni także funkcję regulacyjną, ponieważ początkowo zachowaniem dziecka kierują dorośli przez różnego rodzaju polecenia, wypowiadane nakazy i zakazy.

Myślenie
Rozwój mowy wiąże się ściśle z procesem myślenia. Myślenie i mowa dziecka w okresie przedszkolnym ma przede wszystkim charakter konkretno – sytuacyjny. Oznacza to, że są one podporządkowane zadaniom praktycznym, związane z sytuacją, w jakiej dziecko w danej chwili się znajduje, z jego przeżyciami i zainteresowaniami w danym momencie. Im więcej będzie miało nam dziecko do powiedzenia, tym więcej będzie miało okazji do ćwiczenia swej mowy, a zatem szybciej ją opanuje i będzie się ona wzbogacała w coraz to nowe słowa i formy.
Słownik dziecka przedszkolnego szybko się rozrasta, mieści on w sobie już nie tylko nazwy przedmiotów i zjawisk, dostrzeganych w coraz to szerszym otoczeniu, ale zawiera także wyrazy o znaczeniu bardziej abstrakcyjnym jak prawda, przyjemność, kształt. Dziecko jednak w pełni nie rozumie, ale zaczyna się nimi posługiwać.
Konkretne spostrzeżenia oraz towarzyszące im czynności pozostawiają w umyśle dziecka wyobrażenia przedmiotów, cech, zależności. Pamięć przeżytych doświadczeń pozwala dziecku na korzystanie z nich w toku czynności umysłowych, dlatego zastanawia się nad rozwiązaniem każdego nowego zadania, przypomina sobie pewne sytuacje. Dziecko potrafi zatem myśleć i opowiadać nie tylko o tym co w danej chwili przeżywa i robi, ale co robiło, czy w oparciu o dotychczasowe doświadczenia co będzie robiło. Myślenie i mowa wybiega tu poza aktualną sytuację. Taki rodzaj myślenia i mowy określa się jako konkretno – wyobrażeniowy, gdzie źródłem pracy umysłowej są konkretne wyobrażenia, które umożliwiają mu dokonywanie takich operacji myślowych jak: porównywanie, klasyfikowanie i tworzenie pojęć.

Analiza i synteza
W procesie myślenia wyróżnia się takie intelektualne czynności jak: analiza i synteza czyli wyodrębnianie poszczególnych elementów i scalanie, porównywanie, które jest pierwszym stopniem analizy i syntezy, klasyfikowanie czyli porządkowanie wg wybranej cechy (wielkość, kształt, barwa) i uogólnianie inaczej tworzenie pojęć. W zakres myślenia wchodzą także procesy jak: ustalanie ciągu przyczyn i skutków, wyprowadzanie sądów i wniosków.

Rozwój fizyczny
„Rozwój ruchowy dziecka jest ściśle związany z jego rozwojem somatycznym, fizjologicznym, psychicznym, a także z rozwojem umysłowym i rozwojem społecznym”.
W wieku przedszkolnym rozwija się samoobsługa i samodzielność. Dziecko samo je, myje się, rozbiera i ubiera, utrzymuje porządek we własnych rzeczach, pomaga w łatwych pracach domowych. Umie wykonać proste, ale już dość precyzyjne czynności manualne, które są przygotowaniem do nauki pisania.
Dziecko w wieku przedszkolnym opanowuję jazdę na rowerze, wrotkach, a zimą na sankach, łyżwach, a nawet nartach. Lubi także korzystać z huśtawek ogrodowych. Dziewczynki chętnie bawią się skakanką, a chłopcy z zapałem kopią piłkę, przygotowując się do gry w piłkę nożną. Przedszkolaki chętnie bawią się w wodzie i bez większych trudności uczą się pływać. Podczas biegania, skoków, wspinania się
na drabinki, jazdy na rowerze, wrotkach, sankach, łyżwach czy nartach oraz podczas pływania dziecko ćwiczy prawie wszystkie duże ruchy kończyn i tułowia. Doskonali także koordynacje ruchową, precyzję, szybkość ruchów docelowych oraz zwinność.
Zabawy ruchowe podnoszą także ogólną tężyznę dziecka i z tego względu sprzyjają jego zdrowiu. W miarę dorastania dziecko stopniowo udoskonala i usprawnia się ruchowo.
Jak twierdzi J. Strelau, dzieci przedszkolne cechuje silna potrzeba ruchu, stanowiąca podstawę ich ogromnej ruchliwości. Szczególnie dynamiczny rozwój zaznacza się około 5 roku życia, zwanego złotym okresem w rozwoju ruchowym dziecka. Dziecko w wieku przedszkolnym opanowuje swobodny chód i bieg, co zbliża jego sposób poruszania się do człowieka dorosłego. W wykonywanych czynnościach widoczny już jest rytm, płynność i harmonia ruchu zaznacza się ich fazowa struktura. Nadal jednak czynnościom dziecka brak elastyczności, dokładności i przewidywania. Dzieci w tym wieku przyswajają kilka umiejętności ruchowych jednocześnie. Kształtują się kombinacje różnych form ruchu: biegu i skoku, biegu i kopnięcia piłki, chwytu i rzutu.
Rozwój fizyczny dziecka w wieku przedszkolnym charakteryzuje się dużą intensywnością. Zaznacza się przy tym różnica między proporcjami przyrostu wagi i wzrostu. Bardzo wyraźnie zaznacza się w tym okresie zjawisko smuklenia sylwetki ciała, z czym związane są również zmiany proporcji poszczególnych części ciała i wydłużenie się kończyn, zwiększenie się powierzchni twarzy w stosunku do czaszki, większy obwód klatki piersiowej, aniżeli obwód czaszki.
U dzieci między piątym a siódmym rokiem życia wyraźnie pojawia się tendencja do coraz sprawniejszego, lepszego wykonywania różnych czynności ruchowych. Wiek ten często w literaturze przedmiotu zwany jest „złotym wiekiem”. Podstawowymi sprawnościami ruchowymi tego okresu są następujące czynności motoryczne: chód, bieg, skoki, wspinanie się i inne formy przystosowania się do warunków terenu, wyrażające się w pokonywaniu różnych przeszkód: rowów, wzniesień itp. Przejawem rozwoju ruchów postawnych jest wzrastająca umiejętność utrzymania ciała w równowadze statycznej (stanie na jednej nodze) i dynamicznej (np. ćwiczenia na równoważni, skoki).
Mówiąc o sprawności ruchowej dzieci w wieku przedszkolnym należy stwierdzić, iż odznaczają się one dużą sprawnością i opanowaniem umiejętności praktycznych. Dzieci chętnie biegają, podskakują, pokonują nierówności terenu, grają w piłkę, wspinają się na różne przedmioty. Rozwój i doskonalenie ruchów narzędziowych wydatnie wpływa na samodzielność i zaradność dziecka. Równocześnie w miarę wzrostu zręczności, precyzji i koordynacji ruchów dziecko coraz bardziej samodzielnie, bez pomocy dorosłych rozbiera się i ubiera, myje, je sprząta. Wymaga to początkowo jeszcze wielu ćwiczeń, połączonych często ze słownym objaśnieniem ich istoty przez dorosłego, a nawet demonstracji i sposobu wykonania. Nie każde jednak dziecko od razu umie wykonać jakąś czynność samodzielnie, ale z pewnością wykona ją po kilkakrotnej demonstracji i zachęcie.
Pamiętać należy, że nauka czynności praktycznych dzieci powinna odbywać się w przyjaznej, serdecznej atmosferze. Wtedy po wykonaniu danej czynności w sposób naśladowczy, dziecko powtarza ją samodzielnie i coraz sprawniej, a każda udana próba sprawia mu dużą radość. Jeżeli wdrażanie do samodzielności odbywa się w warunkach pośpiechu, krzyku i zdenerwowania, łatwo dochodzi do konfliktów spowodowanych przekorą i uporem dziecka, co wskazuje na silny związek pomiędzy sferą ruchową i emocjonalną. Wykonując wielokrotnie daną czynność, dziecko dochodzi do automatyzacji pewnych ruchów podstawowych, czyli do wykształcenia nawyku ruchowego.
Na stopniowe zwiększanie się precyzji manualnej, a także wytrzymałości przy różnych czynnościach ruchowych ma wpływ rozwój układu kostnego oraz rosnąca sprawność drobnych grup mięśniowych.
Reasumując dotychczasowe rozważania można stwierdzić, iż rozwój
dziecka w wieku pięcioletnim jest procesem długotrwałym i uwarunkowanym zarówno czynnikami biologicznymi jak też społecznymi. Relacje między rozwojem motorycznym, poznawczym, emocjonalnym i społecznym są tym ściślejsze, im młodsze jest dziecko.