Tolerancja a integracja we współczesnym przedszkolu

Integracja w edukacji to możliwość wspólnego bycia ze sobą dzieci
pełnosprawnych i niepełnosprawnych, nie tylko w procesie wychowania i nauczania, ale przede wszystkim w życiu co dziennym. Obcowanie uczniów zdrowych i niepełnosprawnych stanowi szansę dla obu grup. W gronie zdrowych rówieśników przygotowują się na miarę swoich możliwości do samodzielnego pokonywania problemów, jakie niesie ze sobą codzienność. Albowiem żaden nauczyciel, bez względu na talent i kompetencje, nie zastąpi dziecku społecznego otoczenia innych dzieci.
To właśnie przedszkole wprowadzi dziecko w świat dotąd dla niego obcy, uczy go tego, że istnieją inne dzieci i ich potrzeby – zachodzi tu proces socjalizacji dziecka. Dziecko nabywa wiele innych umiejętności i wiadomości o otaczającym go świecie bliższych i dalszych znajomych. Nabywa funkcjonowania w grupie rówieśniczej, kształtuje swoją osobowość, próbuje zrozumieć i akceptować uczucia innych. Przedszkole jest systemem który formalizuje role społeczne. Dziecko musi ten świat poznać i musi się do niego przyzwyczaić.
W przedszkolnych w oddziałach integracyjnych już od wczesnego dzieciństwa uczy się dzieci wzajemnej życzliwości, tolerancji i zrozumienia. Stwarza się korzystne sytuacje, które wspierają umiejętności zgodnego współżycia i współdziałania.
Placówki integracyjne dają szansę wychowania młodego pokolenia, które będzie w przyszłości akceptowało i rozumiało ludzi niepełnosprawnych. To właśnie w przedszkolu dziecko od najwcześniejszych lat swego życia uczy się tolerancji, wyrozumiałości, solidarności, poszanowania godności każdego człowieka i szacunku dla innych. Uzewnętrznia tam społeczne wartości i normy, które mu pokazuje rodzina i inne grupy społeczne i kształtuje swoją tożsamość.
Kontakty partnerskie motywują dziecko do akceptowania własnych ograniczeń, uczą zaufania do siebie i świata, rozwijają samodzielność. Najwyższą korzyścią dzieci pełnosprawnych wydają się być doświadczenie społeczne z bezpośredniego obcowania z niepełnosprawnymi rówieśnikami. Dzieci zdrowe spontanicznie przyjmują „role terapeutyczne” opiekując się, pomagając, a nawet naśladując zajęcia nauczycielki. W ten sposób kształtuje się postawa „otwarcia” na drugiego człowieka i jego potrzeby. Dzieci uczą się tolerancji i prawdziwej akceptacji odmienności oraz widzenia niepełnosprawnego „ponad” jego ograniczeniami, a nie przez pryzmat kalectwa.
Integracja jest traktowana jako wspólna szansa, możliwość wpisywania się w takie tworzenie świata , w którym rywalizacja i „wyścig szczurów” nie są wyznacznikami sprawności, umiejętności i wartości człowieka. W takim świecie jest więcej pozytywnych emocji, życzliwości, zrozumienia, miłości i pokoju. Integracja jest zatem nie tylko sposobem zaspakajania potrzeb dzieci specjalnej troski, lecz także perspektywą wychowania.
W procesie integracji społecznej osoby niepełnosprawne nie oczekują litości, tylko życzliwości i akceptacji zarówno przez swoich rówieśników jak i przez dorosłych. Cechy te powinno zacząć się kształtować już u najmłodszych dzieci, czyli w wieku przedszkolnym gdyż bardzo często, w późniejszych fazach rozwojowych stosunki między dziećmi sprawnymi i niepełnosprawnymi w wyniku wzajemnego poznania się dzieci w naturalnych kontaktach społecznych są już nieprawidłowe i wymagają przekształcenia. W edukacji integralnej najistotniejsze jest kształtowanie tolerancji i życiowej odpowiedzialności. Wzajemne kontakty dzieci zdrowych i niepełnosprawnych uczą życzliwości, otwartości, umiejętności dostrzegania problemów innych ludzi, a także przeciwdziałają egoizmowi.
Integracja jest fundamentem uczenia się takiego świata, jakim on rzeczywiście jest i jak w nim należy prawidłowo funkcjonować. Przedszkole integracyjne jest takim miejscem, w którym kształtuje się empatia, koleżeńskość, akceptacja i tolerancja inności. Jest ono otwarte dla otoczenia, ludzi i instytucji. Wszyscy są włączeni w życie przedszkola: uczą się razem i nawzajem od siebie.
Placówki integracyjne dają szanse wychowania młodego pokolenia, które będzie przyjmowało ludzi niepełnosprawnych na ulicy, w szkole, restauracji. Stwarzając dziecku pozytywną atmosferę ofiarowuje się mu możliwości doznania wszystkich ważniejszych doświadczeń z których buduje ono obraz samego siebie i otaczającego je świata.
Wspólne przebywanie dzieci zdrowych z niepełnosprawnymi stwarza możliwości różnorodnych wzajemnych oddziaływań jednych dzieci na drugie. Pozytywnym działaniem jest umożliwienie kontaktu i współżycia dzieci zdrowych z tymi, które z różnych przyczyn są nieco inne a czego wychowankowie zwykłych szkół są pozbawieni. Pasjonujące jest to jak rozwija się niepełnosprawne dziecko w stymulującym je otoczeniu, jak rozwija się wspólnota, a wszyscy jej uczestnicy wzajemnie wzbogacają się tworząc podstawę kontaktów społecznych w późniejszym życiu.
Z reguły małe dzieci podchodzą do siebie bez uprzedzeń, otwarcie, nie muszą przezwyciężać dystansu i oporu. Wtedy też zachodzi większe prawdopodobieństwo rozwijania się u dzieci niepełnosprawnych pozytywnych emocjonalnie form obcowania z pełnosprawnymi, kształtowania osobowości otwartej i gotowej do współdecydowania i współuczestnictwa w różnych sytuacjach i formach aktywności grupy. Dzieci niepełnosprawne są obdarzone wielkimi i gorącymi sercami, emanuje z nich tak wiele ciepła i serdeczności, iż normalnego śmiertelnika goniącymi za dobrami materialnymi, stojącego twardo na ziemi - może to sparaliżować.
Dlatego też otrzymują od dzieci zdrowych tak wiele bodźców, co stwarza im to większą możliwości poznania zachowań i sposobów postępowania dzieci zdrowych. Poprzez kontakty ze zdrowymi rówieśnikami mają możliwość poznania norm i zasad obowiązujących w grupie społecznej. Kontakty partnerskie motywują dziecko do akceptowania własnych ograniczeń, uczą zaufania do siebie i świata, uodparniają na przejawy zainteresowania jego osobą. W grupie integracyjnej dzieci niepełnosprawne mogą realizować swoje potrzeby psychiczne i osiągnąć poczucie bezpieczeństwa, a także przygotować się do późniejszego życia w zwykłej grupie społecznej. Doświadczenia jakie zdobywają w gronie swoich zdrowych, prawidłowo rozwijających się kolegów, są niezbędne w drodze do osiągnięcia samodzielności
i opanowania licznych umiejętności potrzebnych w ich późniejszym życiu. Dzieci niepełnosprawne, naśladując te sprawne, czynią szybsze postępy w rozwoju. Dzieci niepełnosprawne w środowisku zdrowych rówieśników rozwijają się zdumiewająco dobrze i często właśnie z innymi dziećmi udaje im się osiągnąć to, o co bezskutecznie starają się dorośli. Czują się akceptowane, bezpieczne i mają szansę osiągania sukcesów.
Natomiast dzieci pełnosprawne uczą się tolerancji, uwalniają się od przesądów wobec swoich rówieśników, uczą się udzielania im pomocy, nabywają wrażliwości, rozwijają wyobraźnie, stają się bardziej uważne w kontaktach z innymi. To właśnie zdrowi rówieśnicy dostrzegają indywidualne cechy i zdolności u swoich mniej sprawnych kolegów, uczą się nawiązywać z nimi sympatie i przyjaźnie.
Uczą się także akceptacji odmienności oraz widzenia niepełnosprawnego ,,ponad” jego ograniczeniami, a nie przez pryzmat jego kalectwa. Tylko rzeczywisty, partnerski kontakt umożliwia prawidłową ocenę możliwości i potrzeb osób niepełnosprawnych, co może okazać się bardzo ważne w dorosłym życiu zarówno dla zdrowych jak i chorych. W procesie integracji kształtuje się u dzieci zdrowych przekonanie, że każdy ma prawo do wspólnej nauki niezależnie od stanu zdrowia
i sprawności i że nie należy nikogo wykluczać z tej grupy. Wspólne życie i wspólna nauka służy w taki sam sposób dzieciom sprawnym jak i dzieciom niepełnosprawnym, i jest korzystna dla obu tych grup. Każdy od każdego czegoś może się nauczyć, każdy też musi znaleźć swoje miejsce w grupie, a także poradzić sobie z powstającymi trudnościami i przeszkodami.
W integracyjnej grupie rówieśniczej dzieci uczą się respektowania swoich aktualnych potrzeb i szczególnych ograniczeń życiowych. Niesprawność i odmienne zachowanie nie jest zauważane jako nienormalność , lecz każdy jest akceptowany i tolerowany takim jaki jest.
Jednak samo włączenie dziecka niepełnosprawnego w życie grupy rówieśniczej nie stanowi jeszcze o sukcesie integracji. Konieczne jest, bowiem odpowiednie wsparcie wychowawcze i oddziaływania zmierzające do budowania partnerstwa między wszystkimi wychowankami, oraz uczestnictwo dzieci niepełnosprawnych w dziecięcych działaniach. Ważnym jest, aby w tego rodzaju kontaktach podejmowano działania stymulujące rozwój w atmosferze akceptacji i dialogu, i aby kształtowano między dziećmi sprawnymi i niepełnosprawnymi poprawne stosunki interpersonalne, więzi koleżeńskie i przyjacielskie.
Istotną rolę w budowaniu tych więzi odgrywa wychowawcze postępowanie nauczycieli, gdyż nie nauczy się dzieci tolerancji i szacunku dla inności, jeśli nie zobaczą tego u osób dorosłych. To od tego postępowania w dużej mierze zależy, jakie pozycje zajmą dzieci niepełnosprawne wśród swoich rówieśników oraz jakie rolę będą przyznawane im w klasie. Rolą nauczyciela jest również wzmożenie oddziaływań rewalidacyjnych, „ulewnego deszczu” i różnorodnych działań stwarzających warunki i sytuacje do tego, aby zintegrować grupę.
Dzieci wiedzą jak ważna i naturalna jest integracja. Bo dla dzieci nie ma znaczenia czy Kasia jest na wózku, czy Magda nie rozpoznaje liter. Ważniejsze jest to, czy chce i potrafi się razem bawić – a ta umiejętność to już częściej sprawa mądrego wychowania niż możliwości dzieci. W każdym społeczeństwie żyją ludzie, których określa się mianem niepełnosprawnych. Ich niepełnosprawność może dotyczyć sfery fizycznej, emocjonalnej lub umysłowej. Często życie tych ludzi przebiega w izolacji społecznej, a przecież podstawową potrzebą każdego człowieka jest uczestnictwo w życiu społecznym. Jeżeli jednak rozejrzymy się dookoła, spojrzymy na nasze budynki, środki lokomocji, wyposażenia budynków użyteczności publicznej, zauważymy, że nie są one dostosowane do potrzeb i możliwości niepełnosprawnych. Samo społeczeństwo ma też niewielką wiedzę o egzystencji niepełnosprawnych, a podejście niektórych ludzi do osób niepełnosprawnych, szczególnie upośledzonych i spraw z nimi związanych jest stereotypowe.
Aby to zmienić należy wychować nowe pokolenie dzieci, które będzie miało wysokie zrozumienie, tolerancję i poszanowanie dla odmienności drugiego człowieka.
,,Integracja” to nie tylko wyeliminowanie segregacji, izolacji, lecz adaptacja zwyczajnego, najbliższego środowiska przedszkolnego dla potrzeb dzieci niepełnosprawnych oraz organizacja specjalistycznej pomocy w ich kształceniu, wychowaniu i przygotowaniu zawodowym.
Kształcenie integracyjne odbywa się w naszym kraju od 13 lat. Daje ono równe szanse wszystkim dzieciom, również tym z zaburzeniami rozwoju i specyficznymi potrzebami edukacyjnymi. Jednak należy dokonać jeszcze wielu zmian w samym systemie decyzji o miejscu edukacji dziecka, jak też urozmaicić wsparcie dla dzieci niepełnosprawnych.
Powodzenie integracji zależy przede wszystkim od pełnej akceptacji
i zrozumienia drugiego człowieka, zaakceptowanie jego inności, prawa do bycia sobą w całym swym pięknie ale i niedoskonałości.
Dziś możemy już potwierdzić, że wspólna edukacja dzieci sprawnych i dzieci specjalnej troski jest możliwa i przynosi obustronne korzyści. Dzieci oddziałują na siebie wzajemnie, od najmłodszych lat wzrastają w przekonaniu, że uczestnictwo w społeczeństwie, w grupie jest prawem każdego człowieka niezależnie od jego sprawności umysłowej czy fizycznej. Dzieci przebywające razem na co dzień podczas zabawy i nauki poznają się, uczą się tolerancji i akceptowania innych. Praca w klasach integracyjnych jest procesem trudnym, wymaga od nauczycieli ciągłego wzbogacania warsztatu pracy, ale przynosi wiele satysfakcji z własnych dokonań.
Nagrodą dla nauczyciela jest radość i uśmiech dziecka niepełnosprawnego, które jest wśród nas, a sukcesem potwierdzającym słuszność prowadzonych działań właściwy stosunek dzieci do siebie, umiejętność pracy i współdziałania w grupie, tolerancja i akceptacja oraz wzajemne zaufanie. Cała społeczność przedszkolna nauczy się naturalnej akceptacji odmienności drugiego człowieka, a placówka stanie się przedszkolem wszystkich dzieci, niezależnie od ich warunków fizycznych, intelektualnych i emocjonalnych.
Prawidłowe funkcjonowanie jednostek niepełnosprawnych w życiu społecznym wymaga przede wszystkim właściwych postaw wobec nich ze strony otoczenia, tj. życzliwości opartej na zrozumieniu ich potrzeb i możliwości. Wymaga zrozumienia i tolerancji dla tego, co odmienne, odbiegające od określonego, stereotypowego wzorca zarówno ciała ludzkiego i jego funkcji, jak też zachowań się oraz głębszej oceny wartości człowieka. W dotychczasowych doświadczeniach integracyjnych nie zauważono, aby dzieci zdrowe przejmowały na stałe zachowania dzieci specjalnej troski. Przeciwnie w procesie wspólnego uczenia się dzieci zdrowe uczą się dostrzegania potrzeb innych, akceptacji i tolerancji wobec zachowań odmiennych, opiekuńczości i odpowiedzialności za słabszych.
Dzieci niepełnosprawne zaś w czasie wspólnej zabawy i nauki nabywają wiele nowych umiejętności, dostrzegają swoje mocne strony, a nie tylko słabości. Stworzenie dzieciom niepełnosprawnym możliwości kształcenia w ramach ogólnego systemu szkolnego nierzadko nobilituje je w oczach innych, przywraca psychiczną równowagę i stwarza warunki do właściwego rozwoju emocjonalnego. Odpowiednie kompetencje nauczycieli warunkują właściwą edukację integracyjną co sprzyja nauczaniu i wychowaniu dzieci zdrowych i niepełnosprawnych.
Im szybciej dziecko nauczy się nawiązywać kontakty i będzie obcowało z ludźmi zdrowymi, tym łatwiej pozbędzie się lęków przed nowym środowiskiem. Wśród zdrowych rówieśników dzieci niepełnosprawne zauważają, że kalectwo nie musi dyskryminować, ale też nie stawia ich w sytuacji uprzywilejowanej. Zapobiega to kształtowaniu się postaw roszczeniowych i unikaniu odpowiedzialności za własny los.
W trakcie wykonywania wspólnych prac i zabawy dzieci zdrowe uczą się dostrzegania potrzeb innych, akceptacji i tolerancji wobec zachowań. Podsumowując z całym przekonaniem stwierdzam, że integrowanie dzieci niepełnosprawnych z pełnosprawnymi przynosi wielorakie korzyści: przełamuje bariery między nimi, uczy je tolerancji, wrażliwości i serdeczności. Coraz częściej utwierdzam się w przekonaniu, że każdy człowiek ma coś do zaoferowania innym, niezależnie od stopnia sprawności. Każdy jest nośnikiem pewnych dyspozycji i wartości, może powodować u innych osób pozytywne zmiany, wyzwalać dobre przeżycia, motywację, jeśli będzie miał stworzone ku temu odpowiednie warunki.
Rodzice, nauczyciele i dzieci przedszkoli integracyjnych funkcjonują w kontekście społecznym, w którym zachodzą różne interakcje społeczne między ludźmi o różnych potrzebach edukacyjnych i sprawnościach. Pozwala to na uczenie się inności, akceptację czy tolerancję odmienności i zrozumienie indywidualności tempa rozwoju.