Warsztat pracy nauczyciela wychowania fizycznego

,,My wszyscy, nauczyciele, wychowawcy, trenerzy, musimy mieć na uwadze, musimy pamiętać, że istnieje jeszcze inny cel sportu, jak tylko zwyciężanie na boisku, a tym celem jest wszechstronne przygotowanie młodego człowieka, mającego zamiłowanie do ruchu, do wysiłku fizycznego, zdrowego i odpornego na wszelkie szkodliwe wpływy środowiska, kochającego ludzi i przyrodę, opanowanego i zdyscyplinowanego.’’ Władysław Osmólski

Warsztat pracy nauczyciela wychowania fizycznego składa się z kilku elementów. Zasadniczym składnikiem powinna być sama osobowość i charakter nauczyciela, podstawą zaś dobre metodyczne przygotowanie do prowadzenia zajęć z dziećmi i młodzieżą oraz zaangażowanie i talent pedagogiczny. Nowoczesny warsztat pracy współczesnego nauczyciela wychowania fizycznego, obejmuje przynajmniej cztery zbiory elementów:
• aparaturę diagnostyczno-kontrolną (w tym instrumentarium do badań morfologicznych i czynnościowych, zestaw testów motorycznych, wytrzymałościowych, wydolnościowych itd.),
• materiały dla celów poradnictwa oraz do eksponowania profilów indywidualnych i grupowych (np. morfogramy, motogramy itd.),
• pomoce dydaktyczne do nauczania higieny, somatologii oraz do prowadzenia ćwiczeń (filmy, slajdy, płytoteka, tablice, książki i inne),
• obiekty sportowe, sprzęt i przybory, ze szczególnym uwzględnieniem pierwiastków nowatorstwa w zakresie budowy, konserwacji, magazynowania i użytkowania.
Jeśli wszystkie one będą spełnione, to w połączeniu z przedstawioną wyżej osobowością nauczyciela oraz cechami jego charakteru, zapewnią pełnię realizacji wszystkich postulatów wychowania fizycznego i pełnię rozwoju psychofizycznego uczniów.
Pracę nauczyciela wychowania fizycznego jest pracą specyficzną i na wielu płaszczyznach.
Aby spełnić swoje powinności zawodowe, nauczyciel musi: rozumieć kulturę fizyczną, opanować warsztat wychowania fizycznego, stać się wzorem do naśladowania.
Oznacza to, że powinien on w zakresie wiedzy:
• posiadać wszechstronną wiedzę o rozwoju człowieka, jego uwarunkowaniach i możliwościach sterowania nim,
• rozumieć sens i rolę kultury fizycznej w życiu człowieka,
• posiadać wiedzę o prawidłowościach działania w zakresie kultury fizycznej.
W zakresie umiejętności:
• umieć sterować rozwojem fizycznym, psychicznym i społecznym jednostek i grup społecznych,
• umieć sterować procesem wychowania fizycznego,
• umieć prowadzić zajęcia z higieny i nauki o człowieku oraz z wychowania zdrowotnego.
W zakresie wartości:
• być wzorowym obywatelem,
• być wzorowym nauczycielem,
• być wzorowym specjalistą wychowania fizycznego, czyli wzorowo odgrywać podstawowe zawodowe role,
• żywego wzoru kultury fizycznej.
Zawód nauczyciela wychowania fizycznego zespala różne role społeczne. Wszystkie istniejące funkcje integracyjne, które są wyrazem optymalizacji istniejących związków, nakładają na wykształcenie nauczyciela, na jego całkowite przygotowanie do wykonywania zawodu wielorakie zadania. Jakość osobowości nauczyciela wychowania fizycznego jest wyrazem poziomu wszystkich społeczno-pedagogicznych, pedagogiczno-psychologicznych i motorycznych uwarunkowań tego zawodu, a mierzona perfekcją w wykonywaniu tej profesji, wyraźną orientacją na specjalizację zawodową, nacelowaną na dzieci i młodzież, preferującą określony system wartości Podstawowe składniki warsztatu pracy nauczyciela wychowania fizycznego:

Dokumentacja pracy nauczyciela

Prawidłowo prowadzona dokumentacja umożliwia zaplanowanie procesu edukacyjnego, gwarantuje sprawny przebieg zajęć i rzetelną ocenę uczniów. Do podstawowej dokumentacji zaliczamy:
Plan pracy dydaktyczno – wychowawczej szkoły w zakresie wychowania fizycznego
Układając plan pracy dydaktyczno – wychowawczej szkoły dyrektor i zespół nauczycieli powinni uwzględnić w nim problemy z zakresu kultury fizycznej, które są najważniejsze z punktu widzenia podstawy programowej. Czynnikami decydującymi o prawidłowym funkcjonowaniu szkoły w zakresie kultury fizycznej są: dyrektor, nauczyciele wychowania fizycznego, lekarz szkolny, rada pedagogiczna oraz organizacje młodzieżowe. Nauczyciel wychowania fizycznego odpowiedzialny jest za:
• Realizację programu nauczania oraz zadań sportu szkolnego
• Aktywny udział we wszystkich formach samokształceniowych
• Właściwe planowanie pracy
• Prowadzenie niezbędnej dokumentacji
• Pomoc w organizowaniu ćwiczeń śródlekcyjnych i międzylekcyjnych
• Realizację zaplanowanych imprez sportowych w szkole oraz udziały w imprezach pozaszkolnych
• Organizowanie dla mniej sprawnych uczniów zajęć kompensacyjnych i grup gimnastyki korekcyjnej
• Rozbudowę oraz konserwację posiadanej bazy sportowej.

Plan pracy dla danej klasy – tzw. rozkład materiału

Roczny plan pracy dydaktyczno – wychowawczej dla danej klasy uzależniony jest od warunków materialnych szkoły, sprawności zespołu klasowego i własnych predyspozycji nauczyciela. Nauczyciel na bazie kompetencji ucznia przygotowuje program i plan pracy dydaktyczno – wychowawczej oraz metody, sposoby i kryteria oceniania uczniów.
Na początku roku szkolnego nauczyciel powinien ułożyć budżet – siatkę godzin na cały rok szkolny dla każdej klasy; powinien uwzględnić następujące uwarunkowania: klasę oraz sprawność fizyczną dzieci , bazę jaką dysponuje szkoła, sprzęt sportowy jaki szkoła posiada, warunki terenowe i klimatyczne, tradycję szkoły z zakresie sportu szkolnego oraz zainteresowania uczniów.
Plan gospodarczy szkoły w zakresie wychowania fizycznego
Nauczyciel wychowania fizycznego na podstawie rozeznania i posiadanej bazy sportowej określa zapotrzebowanie i planuje prace związane z wykonaniem i konserwacją posiadanego sprzętu. Inicjatorem wielu działań jest sam nauczyciel, który wspólnie z młodzieżą i rodzicami może wykonać wiele pomocy samodzielnie np. woreczki z grochem, konserwacja sprzętu sportowego.

Konspekty lekcyjne

Nauczyciel prowadzi lekcję na podstawie osnowy i konspektu lekcji. Termin osnowa lekcyjna jest różnie definiowany, L. Denisiuk uważa osnowa jest metodycznie realizowaną treścią jednostki lekcyjnej w oparciu o postulaty dydaktyczno – wychowawcze. Każda jednostka lekcyjna ma swoją treść – osnowę, mimo iż powtarzają się w niej ćwiczenia z poprzednich jednostek lekcyjnych. Osnowa lekcji powinna zawierać: cele lekcji, dane o klasie i warunki lekcji, tok lekcji, nazwę zabaw , gier ruchowych i ćwiczeń, czas trwania liczbę powtórzeń, organizację lekcji, opis przebiegu lekcji i uwagi o realizacji. J. Tatarczuk podaje definicję osnowy – jest to pisemnie opracowany plan działania w określonym cyklu tematycznym (od 2 do 6 jednostek tematycznych).
Konspekt jest wg. J. Tatarczuka pisemną formą przygotowania nauczyciela do lekcji, ułatwiaj jej przeprowadzenie, zapewnia systematyczność pracy oraz pozwala osiągnąć zamierzone wyniki. Przygotowanie nauczyciela do lekcji obejmuje: napisanie konspektu, ustalenie sposobu jego realizacji na lekcji, przygotowanie sprzętu i miejsca do ćwiczeń. Konspekt powinien zawierać część informacyjną i merytoryczną. Część informacyjna zawiera: datę, nazwisko prowadzącego, klasa, czas trwania, ilość ćwiczących, miejsce ćwiczeń, zadania główne i dodatkowe, cele lekcji(poznawczy, kształcący i wychowawczy), metodę pracy oraz sprzęt i pomoce naukowe z jakie będą wykorzystane podczas zajęć. Część merytoryczną zapisujemy według określonego schematu: tok lekcji, opis ćwiczenia lub zabawy, ilość powtórzeń, czas, graficzny obraz ruchu, wskazówki metodyczne. W konspekcie odnotowujemy podstawowy materiał ćwiczebny w takiej kolejności , w jakiej zamierzamy go realizować i zgodnie z tokiem określonej lekcji.

Dziennik lekcyjny

W dzienniku notujemy temat lekcji, liczbę uczniów obecnych na zajęciach oraz uwagi dotyczące zachowania i sukcesów uczniów.
Podstawę do opracowania całej dokumentacji pracy nauczyciela stanowi podstawa programowa dotycząca nauczania zintegrowanego i nauczania blokowego

Baza dydaktyczna

Podstawowym składnikiem warsztatu pracy nauczyciela wychowania fizycznego jest baza dydaktyczna jaką dysponuje szkoła. Zaliczamy do niej:
- sale gimnastyczne z wyposażeniem,
- teren szkolny zagospodarowany na potrzeby szkolnego wychowania fizycznego
- magazynu pomocy dydaktycznych (sprzętu sportowego),
- pokój nauczycieli wychowania fizycznego.

Sale gimnastyczne wykorzystujemy przede wszystkim przy niekorzystnych warunkach atmosferycznych. Zasady korzystania z sali określa regulamin i jest optymalnie przystosowana do realizacji zadań z wychowania fizycznego.
Pomieszczenia towarzyszące, takie jak: szatnie, natryski, toalety są wykorzystywane przez uczniów.
Teren szkolny tzw. „zielona sala gimnastyczna” zagospodarowany na potrzeby wychowania fizycznego jest tak zaprojektowany, by spełniał podstawowe warunki do realizacji programu lekcyjnego, jak i zajęć sportowo-rekreacyjnych. Zwykle jest to boisko szkolne, tereny trawiaste dostosowane do zajęć. Boisko szkolnym powinno być przygotowane do prowadzenia zajęć lekkoatletycznych, a także gier rekreacyjnych i zespołowych. „Zielona sala gimnastyczna” to wydzielona część boiska, placu szkolnego wyposażona w podstawowe urządzenia gimnastyczne. Dobrze zaprojektowana i wykonana „zielona sala”, na trawiastym podłożu i otoczona żywopłotem, posiada niemal wszystkie walory normalnej sali gimnastycznej umożliwiającej realizację programu szkolnego. Przewyższa natomiast pod względem warunków zdrowotnych, a mianowicie: ciągły przepływ świeżego powietrza i brak kurzu oraz bezpośredni wpływ promieni słonecznych na młody organizm
Magazyn pomocy dydaktycznych (sprzętu sportowego) powinien być usytuowany w bezpośrednim sąsiedztwie sali gimnastycznej, tak aby pobranie i złożenie sprzętu sportowego, pomocy odbywało się w możliwie jak najkrótszym czasie i w jak najbezpieczniejszych warunkach.
Pokój nauczyciela wychowania fizycznego spełnia wielorakie funkcje: jest to miejsce odpoczynku nauczyciela w czasie przerwy lub po pracy, często przygotowuje się do zajęć lub uzupełnia dokumentację swojej pracy. Tam też przeprowadza rozmowy z uczniami lub ich rodzicami.
Istotną rolę w warsztacie pracy nauczyciela wychowania fizycznego odgrywa propaganda wizualna. Składa się na nią między innymi: tablica ogłoszeń z wychowania fizycznego i sportu, tablica z rekordami szkoły, dyplomy z zawodów, turniejów i olimpiad sportowych oraz gabloty z pucharami.
Gimnastyka, jako najwszechstronniejszy i podstawowy dział wychowania fizycznego powinna być prowadzona w każdej klasie szkolnej i zarówno w sali gimnastycznej, jak i poza nią, tj. dziedzińcu szkolnym, boisku trawiastym lub tak zwanej „zielonej sali gimnastycznej”.

W Polsce jest wiele szkół dobrze wyposażonych w pomoce niezbędne do prawidłowego prowadzenia lekcji wychowania fizycznego, które mają hale sportowe, basen, boisko szkolne z bieżnią. Uczniowie mający dostęp do tak dobrze wyposażonej szkoły mają możliwości do rozwijania się w zakresie ruchowym i odnoszenia sukcesów sportowych. Niestety w znacznej części polskich szkół wychowanie fizyczne jest traktowane jako ten mniej ważny przedmiot, który może odbywać się na korytarzu szkolnym, z wykorzystaniem kilku materacy i piłek.
Nauczyciel wychowania fizycznego, który ma krzewić kulturę fizyczną wśród młodych ludzi sam winien być jej żywym wzorem, nie tylko bynajmniej w zakresie sprawności. Ten żywy wzór dla uczniów obejmuje wszystkie sfery rozwoju człowieka: intelektualną, psychofizyczną, moralną, estetyczną, a przede wszystkim winien charakteryzować się pożądanymi postawami względem ciała, zdrowia i sił. Myślę, że najważniejszym czynnikiem decydującym o sukcesie nauczyciela w pracy z dziećmi i młodzieżą są jego osobiste predyspozycje, zaangażowanie i baza dydaktyczna. Nauczyciel wychowania fizycznego powinien mieć dobre przygotowanie specjalistyczne: znać wszechstronnie przedmiot swoich oddziaływań. Wykazywać się sprawnością ruchową, ułatwiającą poprawną demonstrację ćwiczeń. Nauczyciel powinien znać program nauczania, właściwie go interpretować, przejawiać tendencje nowatorskie w doborze treści do określonych warunków. Przygotowywać się do każdej lekcji i systematycznie realizować zaplanowany materiał. Realizować wszystkie zasady nauczania, szczególnie poglądowości oraz aktywności i świadomego włączania uczniów w proces nauczani .
Wykazać się umiejętnościami organizacyjnymi, przejawiającymi się w sprawnym przebiegu lekcji i częstym urządzaniu imprez sportowych. W organizacji zajęć umieć dostosować się do sytuacji, wykazać dużą operatywność i zdolność twórczej improwizacji. Dążyć do uatrakcyjnienia lekcji przez wykorzystanie bogatego zasobu metod, środków i form z zachowaniem zasad bezpieczeństwa podczas zajęć. Podczas oceniania uczniów przestrzegać jednolitych kryteriów ocen, nie oceniać przypadkowo. A szczególnie zaś troszczyć się o wszechstronny rozwój fizyczny i rozwijanie sprawności fizycznej wychowanków na lekcjach i w toku zajęć pozalekcyjnych.
Nauczyciel powinien śledzić najnowsze publikacje i czasopisma ogólno pedagogiczne oraz fachowe i systematycznie dokształcać się.

Bibliografia
Józef Tatarczuk „Wybrane zagadnienia z metodyki wychowania fizycznego” Zielona Góra1991
Red. Michał Bronikowski „Metodyka wychowania fizycznego w zreformowanej szkle” Poznań 2002
Józef Tatarczuk „Metodyka wychowania fizycznego zagadnienia wybrane” Zielona Góra 2004