Gry matematyczne

Gry matematyczne ciekawą formą nauczania matematyki.

Matematyka, podobnie jak umiejętność czytania, jest narzędziem poznania rzeczywistości. Wiadomości i umiejętności matematyczne są niezbędne w nauce innych przedmiotów w wyższych klasach. Jest przedmiotem o wybitnych walorach kształcących, gdyż opanowanie pojęć i posługiwanie się nimi w praktyce wymaga rozwijania umiejętności logicznego myślenia.
„Każde dziecko ma wrodzoną potrzebę odkrywania i poszukiwania czegoś nowego, dlatego na każdych zajęciach matematycznych powinny być organizowane takie sytuacje, w trakcie których dziecko zdobędzie się na wysiłek intelektualny. Środkami, które prowadzą do tego są gry i zabawy matematyczne. Zabawa jest środkiem kształcenia i wychowania umysłowego. Różnorodne zadania i ćwiczenia realizowane w formie gier i zabaw dydaktycznych stają się dla dzieci źródłem osiągania sukcesów i pożądanych wyników. W czasie uczenia się przez zabawy występują wszystkie podstawowe elementy kształcenia wielostronnego tzn. uczenie się poprzez poznanie, przeżywanie oraz działanie.
W uczeniu się przy pomocy gier i zabaw dydaktycznych rozwijają się również podstawowe procesy myślowe (analiza i synteza, klasyfikowanie, rozumowanie, uogólnianie, abstrahowanie). Specyfiką matematycznego kształcenia jest rozwijanie szczególnych aktywności zwanych aktywnościami matematycznymi, według Z. Krygowskiej są nimi:
• dostrzeganie i wykorzystanie analogii
• schematyzowanie i matematyzowanie
• asymilowanie i przetwarzanie informacji
• dedukowanie
• definiowanie
• algorytmizowanie”
(J. Filip, T. Rams, 2000, s. 34).
Każdą z tych aktywności można kształtować przy pomocy gier I zabaw dydaktycznych. W zespołowych grach matematycznych po pewnym czasie wykorzystywanym na poszukiwanie strategii, często dochodzi do dyskusji dzieci, uczniów wchodzących w skład zespołu, na temat wyboru najbardziej optymalnej strategii. Próby obrony wybranej strategii, czy też usiłowanie obalenia strategii wymyślonej przez kolegów, w naturalny sposób wciągają uczniów w takie elementy aktywności, jak analiza przedstawionego sposobu rozumowania. Dyskusje takie mogą stać się doskonałym ćwiczeniem w komunikatywnym przekazie myśli. Gry i zabawy spełniają bardzo ważne funkcje w rozwoju człowieka, kształtują aktywność intelektualną oraz zdolność trwałego ukierunkowania ciekawości poznawczej, uzewnętrzniają ukryte zdolności. Gra dydaktyczna ma charakter matematyczny lub paramatematyczny, gdy reguły gry, a także rozumowania związane z poszukiwaniem strategii wygrywającej mają bezpośredni związek z matematyką lub sprzyjają kształceniu sprawności umysłowych szczególnie ważnych w działalności matematycznej. Dla nauczania matematyki duże znaczenie ma fakt, że różne czynności umysłowe wykraczające poza specyfikę matematyki, jak na przykład: klasyfikowanie, porządkowanie, analogizowanie, są elementami składowymi myślenia matematycznego (J. Filip, T. Rams, 2000).
Wykorzystując gry i zabawy dydaktyczne w nauczaniu matematyki, można spotkać różne ich odmiany dostosowane do różnych poziomów nauczania. Zabawa, która odgrywa ważną rolę w życiu człowieka, jest zdaniem W. Okonia (1995), zjawiskiem wyjątkowo nie poddającym się klasyfikowaniu. Autorzy książki pt. „Dziecko w świecie matematyki” cytują S. Karpowicza, który twierdzi, że „podział zabaw jest rzeczą tak trudną, że wątpić można czy kiedykolwiek całkowita ich klasyfikacja zostanie dokonana” (J. Filip, T. Rams, 2000, s. 71).
Spotykamy się różnymi klasyfikacjami gier dydaktycznych, np. klasyfikacja gier konstruowanych wspólnie przez dorosłych i dzieci, według E. Gruszczyk – Kolczyńskiej (1996) to:
• gra ściganka
• gra opowiadanie
• gra matematyczna.
Autorka uważa, że „gra matematyczna jest najtrudniejszą odmianą gry i może wystąpić dopiero po opanowaniu reguł tworzenia oraz gry w grę – ściankę i grę – opowiadanie” (M. Szczepańska, 2003/2004, s. 97). „Gry matematyczne można podzielić na gry strategiczne, czyli takie, w których końcowy efekt zależy od świadomego wyboru właściwego sposobu gry (strategii) i wymaga wysiłku intelektualnego i określonego zasobu wiedzy oraz gry losowe, czyli takie, o których przebiegu decyduje przypadek. Można także za Z. Krygowską (1982) wyróżnić także gry:
• algebraiczne
• arytmetyczne
• probabilistyczne
• kombinatoryczne”
(J. Filip, T. Rams, s. 72).

Przykład scenariusza zajęć.
Temat: Dodawanie i odejmowanie na wesoło
Cele:
- pobudzanie wyobraźni, rozumowania, aktywności matematycznej
- kształtowanie umiejętności logicznego liczenia
- kształtowanie umiejętności współpracy w grupie rówieśników
Metody:
• oparte na słowie:
rozmowy na temat wykonania przez dzieci planszy i kostki do gry, wyjaśnienie zasad gry
• oparte na działaniu:
wykonanie w grupach planszy, kostki do gry, kart z liczbami (kropkami), aktywny udział dzieci w grze
Formy pracy:
• zbiorowa: wysłuchanie objaśnień nauczyciela, przygotowanie planszy i kostki, kart, gra w grupie
• indywidualna: wypowiedzi dzieci na temat: czego dziś się nauczyłem?, Czy podobały ci się takie zajęcia?
• grupowa: wykonanie w grupach wszystkich materiałów potrzebnych do gry dydaktycznych
Przebieg zajęć:
1. Powitanie dzieci.
2. Przedstawienie zasad wykonania planszy do gry, kostki i kart z liczbami (kropkami)
3. Podział na grupy, rozdzielenie zadań dla grup.
4. Wyjaśnienie zasad gry „Wyścig do 10”. (I RUNDA – dzieci grają parami. Rozpoczyna ten, który wyrzuci kostką 6-stkę. Wymienia on dowolną liczbę i pokazuje ją, drugie dziecko dodaje do tej liczby dowolną liczbę – pokazuje odpowiednią kartę. Zwycięża gracz, który pierwszy wymieni liczbę 10. II RUNDA – dzieci teraz wymieniają się, grają teraz ci, którzy pierwsi wymienili liczbę 10, aż zagra jak najmniej par. III RUNDA – teraz dzieci rozpoczynają od liczby 10 i od niej odejmują. Zwycięża ten, który pierwszy wymieni liczbę 0. IV RUNDA – podobnie jak w rundzie II).
5. Dzieci rozpoczynają grę, a nauczyciel sprawdza poprawność liczenia.
6. Wyjaśnienie zasad gry „Jestem liczbą” (każdemu dziecku przyporządkujemy liczbę, która jest przegotowana na „Lizaku”, podział na mniejsze grupy; po kolei każde dziecko w grupie dodaje do siebie liczby kolegów; zamiana miejsc, aż wrócą na swoje miejsce).
7. Dzieci rozpoczynają grę, a nauczyciel sprawdza poprawność liczenia.
8. Wyjaśnienie zasad gry – dzieci przygotowały planszę do gry z 21 polami, grupy wybierają przedstawiciela, który będzie przesuwał pionka na planszy; po wyrzuceniu 6-stki przesuwają się na ten numer pola zależny od ilości oczek na kostce, by mogli nam nim pozostać podaja takie działanie na dodawanie lub odejmowanie, którego wynikiem będzie ten numer pola, na którym się znaleźli. Natomiast, gdy będzie to za trudne dla dzieci nauczyciel sam podaje działanie matematyczne, a uczniowie liczą.
9. Podsumowanie zajęć. Luźne wypowiedzi dzieci na temat formy prowadzenia zajęć. Przypięcie do tablicy odpowiedniej minki:

Podobały mi się zajęcia nie mam zadania nie podobały mi się zajęcia