Objawy dysleksji u dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym

Nauka czytania i pisania jest czynnością długofalową, przy tym skomplikowaną i wymagającą pełnej mobilizacji sił dziecka i dużego zaangażowania w pracę, której nie zawsze i nie wszystkie dzieci mogą podołać Dość znaczny procent dzieci napotyka większe lub mniejsze trudności w opanowywaniu umiejętności czytania i pisania. Z trudnościami tymi dzieci nie potrafią się uporać bez dodatkowej pomocy nauczyciela, a i z pomocą nauczyciela przezwyciężenie niepowodzeń nie dokonuje się ani szybko, ani łatwo. Trudności w czytaniu i pisaniu wynikać mogą z różnych przyczyn i powstają na różnym podłożu. Jedną z przyczyn stanowi ogólny brak zdolności, wynikający z obniżonego poziomu rozwoju umysłowego. Innego rodzaju przyczyną trudności jest zaniedbanie pedagogiczne. Wynikać ono może z kilku różnych przyczyn i na tle różnych sytuacji szkolnych i domowych. Innymi przyczynami są wszelkie zaburzenia mowy, zwłaszcza spowodowane uszkodzeniami obwodowych narządów mowy, lub uszkodzeniem narządu słuchu. Trudności w czytaniu i pisaniu mogą wynikać także z posługiwania się gwarą lub żargonem. Dziecko mówiące gwara lub żargonem zniekształca doczytywany i pisany tekst. Kolejnymi przyczynami są wszelkie wady receptorycznych części analizatora wzroku i słuchu. Uczniowie, którzy nie dowidzą lub nie dosłyszą maja duże trudności w rozumieniu poleceń nauczyciela lub umieszczonych w podręczniku oraz w posługiwaniu się tekstem. Podłoże trudności w nauce mogą stanowić przewlekłe schorzenia np. choroby reumatyczne, laryngologiczne, astma, nerwice, choroby serca i innych narządów wewnętrznych. Schorzenia takie wywołują osłabienie uwagi dowolnej, męczliwość, zmniejszają zainteresowanie nauką, a niekiedy nawet uniemożliwiają wykonanie pracy. Trudności w nauce występują ponadto z reguły wówczas, gdy dziecko znajduje się w wyraźnie złej sytuacji rodzinnej. Sytuacja taka nie sprzyja nauce, powoduje niemożność podołania wymaganiom szkoły, a w konsekwencji wywołuje niechęć do wszelkich wysiłków, do wszelkiej pracy, a na początku nauki szkolnej – przede wszystkim do czytania. Trudności w czytaniu mogą być wywołane również czynnikami natury psychicznej, takimi jak brak zainteresowania czytaniem, brak odpowiedniej motywacji do czytania albo brak gotowości do nauki czytania, polegającej na nie osiągnięciu dojrzałości do dokonywania analizy lub syntezy, które SA istotnymi elementami procesu nauki czytania.
Do innego rodzaju poważnych przyczyn powodujących pojawienie się trudności w nauce czytania należą fragmentaryczne zaburzenia funkcji percepcyjno-motorycznych. Zaburzenia te stanowią podłoże złożonych trudności zwanych dysleksją. Różnorodność definicji, określającej pojęcie dysleksji, spotykana w literaturze, jest dowodem nieustannych poszukiwań oraz złożoności problemu specyficznych trudności w czytaniu. Oto kilka z nich.
Dysleksja to:
-„niemożność opanowania czytania przez dziecko mimo usilnych starań ze strony dorosłych”(M. Linder)

-„specjalna niezdolność rozumienia, reprodukowania i integracji pisanych symboli”(J. Roudinesco)

-„kompleksowe zaburzenie analityczno – syntetyczne przy słabej zdolności poznawania i składania symboli pisanych”(M. Sovak)

-„zaburzenie w poznawaniu struktury znaków graficznych”(A.L.Drew)

-„trudności w czytaniu i pisaniu, które są spowodowane deficytami rozwoju funkcji percepcyjno-motorycznych, obliczanymi w stosunku do wieku dziecka, a ocenianymi również w relacji do jego ogólnego poziomu umysłowego”(H. Spionek)
Światowa konferencja neurologów USA przyjęła w 1968 r. następującą definicję:

Dysleksja jest to zaburzenie, które przejawia się niemożnością opanowania umiejętności czytania mimo dobrej inteligencji i warunków środowiskowych dziecka. Niezdolność ta jest uwarunkowana zaburzeniem podstawowych funkcji poznawczych., przy czym zaburzenie to może mieć konstytucjonalne podłoże”.
Dzieci z zaburzeniami analizatora wzrokowego najczęściej popełniają następujące błędy:

•mylą litery o podobnym wyglądzie (p-g, h-k. n- u, b-p,d-g, d-b, a-o, m-n)
•przestawiają litery w wyrazach i cyfry w liczbie (sok-kos, 32-23)
•popełniają dużo błędów ortograficznych
•bardzo długo literują
•nie chce czytać

Dzieci z zaburzeniami percepcji słuchowej najczęściej popełniają błędy:
•literują i sylabizują z równoczesnym powtarzaniem przeczytanych przed chwilą elementów wyrazowych
•czytanie głośne poprzedza czytanie ciche
•opuszczają litery, sylaby, niekiedy całe wyrazy, „przeskakują” wiersze tekstu,
•przestawiają litery w wyrazach (od- do, peleryna-perelina)
•niedokładnie rozumieją przeczytany tekst

U dzieci z wadami artykulacyjnymi „dyslalią ” występuje:
•seplenienie (s, z, c, dz, sz, cz, dż, )
•reranie (głoska r)
•kapacyzm (głoska k)
•bezdźwięczność (w-f, g-k, b-p, ż-sz)

U dzieci z zaburzonym procesem lateralizacji popełniają zaobserwujemy:
•oburęczność, leworęczność
•zaburzenia orientacji przestrzennej
•zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej
•opuszczają, przestawiają litery lub cząstki wyrazów
•nieprawidłowo odtwarzają litery i głoski (m-n, t-l, d-b)

Poza charakterystycznymi błędami w czytaniu na uwagę zasługuje również niedostateczna technika, typowa dla początkowego okresu nauki czytania dziecka. Utrzymywanie się przez dłuższy tego sposobu czytania, przy niewspółmiernie lepszych wynikach w innych przedmiotach jest znamiennym rysem dla dzieci dyslektycznych, które z wielkim trudem uzyskują automatyzację procesu czytania. Z badań wynika, ze wczesne rozpoznanie przyczyn trudności w nauce czytania i pisania, a także możliwie szybko rozpoczęta terapia zaburzeń rozwojowych (zorganizowana trójtorowo: na lekcjach, zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych i w domu rodzinnym) może zapobiec niepowodzeniom szkolnym. Ważną rolę w tym procesie odgrywa nauczyciel i jego możliwości w zakresie postawienia trafnej diagnozy pedagogicznej. Już w pierwszych miesiącach nauki szkolnej nauczyciel może określić objawy trudności, jakie napotyka uczeń w toku przyswajania wiadomości i umiejętności.

OBJAWY, KTÓRE CECHUJĄ DZIECI „RYZYKA DYSLEKSJI”

WIEK PRZEDSZKOLNY (3 – 5 lat):
•opóźniony rozwój mowy
•słabe umiejętności językowe: trudności z wypowiadaniem złożonych wyrazów, zapamiętywaniem nazw, budowaniem wypowiedzi
•opóźniony rozwój ruchowy
•mała sprawność ruchowa i koordynacja ruchów podczas czynności samoobsługowych, rysowania czy zabaw ruchowych

KLASA „O” (6 – 7 lat)
•wadliwa wymowa, błędy gramatyczne
•trudności z zapamiętywaniem wiersza czy piosenki
•trudności z różnicowaniem głosek podobnych (zaburzenia słuchu fonematycznego) oraz z wydzielaniem sylab i głosek i z ich syntetyzowaniem (zaburzenia analizy i syntezy głoskowej i sylabowej)
•niechęć do rysowania, trudności z odtwarzaniem wzorów graficznych i szlaczków
•niechęć do układania
oburęczność, mylenie prawej i lewej ręki, trudności z używaniem określeń: prawo – lewo, nad – pod, itp.
• trudności w nauce czytania

WIEK SZKOLNY (powyżej 7-go roku życia)
•trudności z zapamiętywaniem nazw, nazwisk (przekręcanie), szeregów nazw (dni tygodnia, miesiące), z zapamiętywaniem tabliczki mnożenia, dat, szeregów cyfrowych (numery telefonu), błędne zapisywanie licz wielocyfrowych
•brzydkie pismo, niezdarny rysunek
•trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (w tym błędy ortograficzne(
•mylenie liter podobnych pod względem kształtu (p-b-d, l-ł-t, m-n, w-u)
•mylenie liter odpowiadających głoskom podobnym fonetycznie (d-t, z-s, w-f)
•opuszczanie, dodawanie, przestawianie liter
•trudności ze zmiękczeniami

FORMY POMOCY DLA DZIECI I MŁODZIEŻY
•pomoc nauczyciela i pedagoga szkolnego (indywidualizacja wymagań)
•zespół korekcyjno – kompensacyjny w szkole (terapia grupowa)
•poradnia psychologiczno – pedagogiczna (badania diagnostyczne)
•kontakt z Polskim Towarzystwem Dysleksji w Gdańsku, lub z jego najbliższym oddziałem


BIBLIOGRAFIA:
1.Marta Bogdanowicz, Agnieszka Wierzejska , Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci i młodzieży, czyli dysleksja rozwojowa” – informator dla nauczycieli, Polskie Towarzystwo Dysleksji Fundacja Synapsis”,
2.Maria Szurmiak, Podstawy reedukacji ucznió z trudnościami w czytaniu i pisaniu, WSiP, Warszawa 1987,
3.J. Włodek-Chronowska, Stymulacja procesu czytania (w młodszym wieku szkolnym), Uniwersytet Jagielloński, Kraków 1985,
4.B. Zakrzewska, Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu, WSiP, Warszawa 1976,

OBJAWY, KTÓRE CECHUJĄ DZIECI „RYZYKA DYSLEKSJI”

Materiały dla rodziców

WIEK PRZEDSZKOLNY (3 – 5 lat):
•opóźniony rozwój mowy
•słabe umiejętności językowe: trudności z wypowiadaniem złożonych wyrazów, zapamiętywaniem nazw, budowaniem wypowiedzi
•opóźniony rozwój ruchowy
•mała sprawność ruchowa i koordynacja ruchów podczas czynności samoobsługowych, rysowania czy zabaw ruchowych

KLASA „O” (6 – 7 lat)
•wadliwa wymowa, błędy gramatyczne
•trudności z zapamiętywaniem wiersza czy piosenki
•trudności z różnicowaniem głosek podobnych (zaburzenia słuchu fonematycznego) oraz z wydzielaniem sylab i głosek i z ich syntetyzowaniem (zaburzenia analizy i syntezy głoskowej i sylabowej)
•niechęć do rysowania, trudności z odtwarzaniem wzorów graficznych i szlaczków
•niechęć do układania
•oburęczność, mylenie prawej i lewej ręki, trudności z uzywaniem określeń: prawo – lewo, nad – pod, itp.
•trudności w nauce czytania

WIEK SZKOLNY (powyżej 7-go roku życia)
•trudności z zapamiętywaniem nazw, nazwisk (przekręcanie), szeregów nazw (dni tygodnia, miesiące), z zapamiętywaniem tabliczki mnożenia, dat, szeregów cyfrowych (numery telefonu), błędne zapisywanie licz wielocyfrowych
•brzydkie pismo, niezdarny rysunek
•trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (w tym błędy ortograficzne(
•mylenie liter podobnych pod względem kształtu (p-b-d, l-ł-t, m-n, w-u)
•mylenie liter odpowiadających głoskom podobnym fonetycznie (d-t, z-s, w-f)
•opuszczanie, dodawanie, przestawianie liter
•trudności ze zmiękczeniami

FORMY POMOCY DLA DZIECI I MŁODZIEŻY
•pomoc nauczyciela i pedagoga szkolnego (indywidualizacja wymagań)
•zespół korekcyjno – kompensacyjny w szkole (terapia grupowa)
•poradnia psychologiczno – pedagogiczna (badania diagnostyczne)
•kontakt z Polskim Towarzystwem Dysleksji w Gdańsku, lub z jego najbliższym oddziałem

zebrała i opracowała:
Izabela Wnęk