Zaburzenia dyzartryczne u dzieci z mózgowym porażeniem dzięciecym

Bożena Wrońska logopeda PPP w Końskich

Prawidłowy przebieg procesu komunikacyjnego wymaga sprawnego współdziałania narządu słuchu, mowy i głosu pod kontrolą i przy integracyjnym współudziale ośrodkowego układu nerwowego. Istotną cechą patogenetyczną mózgowego porażenia dziecięcego(mpd), niezależnie od etiologii, jest uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, stąd też w konsekwencji zaburzenia dotyczą słuchu, głosu, mowy i języka.
Zaburzenia mowy i języka u dzieci z mpd wymagają zespołowej diagnostyki foniatryczno-neurologiczno-psychologicznej. Poza opóźnionym rozwojem mowy, poza dyslalią, jąkaniem organicznym, dysgramatyzmami i zaburzeniami czynników muzycznych mowy (monotonia, bradylalia, monodynamia) najczęstrzym objawem w mpd są zaburzenia dyzartryczne mowy.
Dyzartria jest zespołem zaburzeń oddechowo-fonacyjno-artykulacyjnych, objawiających się przede wszystkim upośledzeniem zdolności wytwarzania artykułowanych dźwięków mowy. Rodzaj zaburzeń dyzartrycznych u dzieci z mpd jest uzależniony od miejsca uszkodzenia układu nerwowego ruchowego, chociaż niektórzy autorzy podkreślają, że u dzieci nie mają one tak typowych, wyraźnych objawów, jak u osób dorosłych z już ukształtowaną mowy.
Symptomatologia zaburzeń dyzartrycznych jest ściśle związana z neurologicznymi postaciami mpd: piramidową, pozapiramidową, móżdżkowa i mieszaną.
1. Postać piramidowa, czyli spastyczna uwarunkowana uszkodzeniem układu piramidowego, charakteryzuje się objawami wzmożonego napięcia mięśniowego typu szyzorykowatego często z współruchami. Mowa na skutek niedowładu spastycznego mięśni narządu mowy jest spowolniała, a ruchy artykulacyjne są przesadne i nieskoordynowane, niekiedy z nadmiernym tonicznym zaciskaniem warg. Towarzyszą temu zaburzenia połykania. Płynność mowy zaburzona jest przerwami spowodowanymi skurczami mięśni artykulacyjnych, co przypomina czasami jąkanie toniczne.
2. Postać pozapiramidowa, czyli atetotyczna, spowodowana uszkodzeniem dróg pozapiramidowych, charakteryzuje się zmiennym napięciem mięśniowym. W wyniku tego mogą występować mimowolne ruchy palców, kończyn, szyi, mimowolne skurcze mięśni twarzy, gardła i krtani. Wszystko to utrudnia mówienie. Mowa u dziecka rozwija się z dużym opóźnieniem, jest spowolniała, pozbawiona rytmu i melodyki. Występują tez trudności fonacyjne, a tworzony głos ma nierzadko charakter przedsionkowy. Obserwowane zaburzenia artykulacyjne spowodowane są też ruchami mimowolnymi. Wyraźniej zaznaczone są w tej postaci dyzartrii zaburzenia oddechowe, a zwłaszcza brak koordynacji oddychania z artykulacją. Cykl oddechowy bywa skrócony. Krótka jest faza wydechowa, przez co część wyrazów wypowiadana jest na wdechu.Oddychanie jest płytkie i powolne.
3. Postać móżdżkowa, czyli ataktyczna, w której uszkodzenie dotyczy móżdżkowego ośrodka koordynacji ruchowej mowy. Cechuje się utratą koordynacji funkcji mięśniowych oraz niemożnością wykonywania ruchów celowych. Napięcie mięśniowe jest obniżone. Mowa jest głośna, skandowana, nieregularna, często wybuchowa. Obserwuje sie tendencję do nadmiernego oddzielania sylab (mowa sylabizowana), przestawiania wyrazów, nadmiernego akcentowania niektórych wyrazów.
Wskutek braku ruchów precyzyjnych języka i warg artykulacja w zaburzeniach dyzartrycznych jest niewyraźna, często bełkotliwa, niekiedy zupełnie niezrozumiała. Zaburzenia motoryki podniebienia miękkiego prowadzą do niewydolności podniebienno-gardłowej powodującej nosowanie otwarte. Twarz dziecka jest maskowata, bez ruchów mimicznych lub ze znacznym ich ograniczeniem, często z mimowolnymi skurczami mięśni twarzy. Na skutek osłabionego napięcia mięśnia okrężnego warg usta są otwarte, występuje nadmierne ślinienie.