Znaczenie doskonalenia nauczycieli w ich rozwoju zawodowym

1.1. Przygotowanie zawodowe nauczycieli

Zawód nauczyciela według M. Ochmańskiego, sięga rodowodem czasów starożytnych i należy do najstarszych zawodów na świecie, w ciągu wieków ulegał licznym przeobrażeniom i doskonaleniom2.
Nowoczesna edukacja nakierowana jest na rozwój ucznia o wysokiej
jakości, to jedna z najważniejszych wartości społecznych i jednostkowych, staje się warunkiem rozwoju społecznego i cywilizacji. Nauczyciel, aby rozwinąć kunszt nauczycielski musi się doskonalić przez cały okres aktywności zawodowej3.
Kandydaci do nauczycielskiego zawodu powinni bezwzględnie opanować pewne zadania. Zalicza się do nich na ogół:
- przekazywanie wiedzy i doświadczenia,
- pobudzanie aktywności poznawczej i działalności praktycznej oraz zdolności innowacyjnych,
- rozwijanie systemu wartości, kształtowanie postaw i charakteru,
- kształtowanie i rozwijanie zainteresowań, tworzenie warunków do łączenia teorii z praktyką,
- przygotowanie do racjonalnej i systematycznej samokontroli samooceny przebiegu i wyników własnej pracy,
- organizowanie życia społecznego dzieci i młodzieży w szkole,
- przygotowanie do systematycznego i samodzielnego uczenia się przez całe życie4.

2 Ochmański M. 1991: Teoria i praktyka pedagogicznego kształcenia nauczycieli, Wyd. Uniwersytetu Marii
Curie- Skłodowskiej, Lublin, s. 17.
3 Pielachowski J. 2005: Rozwój i awans zawodowy nauczyciela, Wyd. eMPi², Poznań, s. 8.
4 Kupisiewicz Cz. 2000: Dydaktyka ogólna, Oficyna Wydawnicza GRAF PUNKT, Warszawa, s. 214-215.

5
Rola nauczyciela we współczesnym świecie jest szczególna. Ponieważ
mają oni, jak żadna grupa zawodowa, wielki wpływ na kształtowanie
świadomości społecznej, to powinni być otwarci na oczekiwania i potrzeby społeczeństw, stymulować i prowadzić procesy edukacyjne w imię interesów powszechnych, a nie tylko jednostkowych odznaczać się niezależnością i krytycyzmem5.
Cechą wyróżniającą zawód nauczyciela jest obowiązek kształcenia i wychowania oraz wynikające z tego składniki szczegółowe, tj.
- organizacja nauczania,
- organizacja i kierowanie zespołem uczniów,
- metody przekazywania wiedzy,
- kontrola i ocena uczniów,
- organizacja zajęć pozaszkolnych,
- współdziałanie z dyrekcją szkoły i zespołem nauczycielskim,
- doskonalenie i samokształcenie,
- posiadanie statusu prawnego,
- istnienie organizacji zawodowej,
- publikacje zawodowe,
- aktywność intelektualna,
- dążenie do postępów w pracy,
- odpowiedzialność za dziecko i wobec dziecka6.
Praca nauczyciela ma dwa aspekty: merytoryczny i etyczny. Etyka zawodowa reguluje stosunki wewnątrz grupy zawodowej, określa charakter
stosunku grupy zawodowej nauczycieli do przedmiotu- współpodmiotu działania oraz pomaga budować prestiż zawodu nauczyciela w społeczeństwie7.

5 Prokopiuk W. 1998: Samokształcenie nauczycieli w kontekście humanistycznego paradygmatu, Wydawnictwo
69, Białystok, s. 88.
6 Dybek H. 2000: Doradztwo metodyczne i doskonalenie zawodowe nauczycieli, Akademicka Oficyna
Wydawnicza IMPULS, Kraków, s. 78-79.
7 Banach Cz. 2006: Nauczyciel wobec reformy systemu edukacji [w:] Kształcenie nauczycieli przyszłej szkoły,
Red. Muchacka B. Oficyna Wydawnicza IMPULS, Kraków, s. 17.

6
Praca nauczyciela jest pracą twórczą. Nauczyciel twórczy odznacza się umiejętnością szybkiego przystosowania do nowych faktów, zdolności, spostrzegania istotnych elementów nowej sytuacji, zdolności uogólniania własnych i cudzych doświadczeń, wreszcie pomysłowości, wynalazczości, także odwagi.
Twórcza praca nauczyciela ma podwójną wartość, tylko twórczy nauczyciel ukształtuje twórczego obywatela, refleksyjny nauczyciel przysposobi ucznia do refleksji. Natomiast otwarty na współczesny świat nauczyciel wyposaży ucznia w klucz do dziś zaledwie przeczuwalnej przyszłości8. Zatem o jakości edukacji będzie decydować jakość wiedzy, a zwłaszcza jej praktyczna przydatność i autentyczne wartości wpojone w procesie wychowania, dopiero w drugiej kolejności sposoby przekazywania wiedzy, czyli metody i techniki nauczania oraz sztuka komunikacji.

1.2. Samokształcenie w doskonaleniu zawodowym nauczycieli

W procesie dokształcania i doskonalenia zawodowego ogromne znaczenie
zajmuje samokształcenie zawodowe nauczycieli.
W literaturze pedagogicznej nie ma, jednoznaczności w kwestii
samokształcenia nauczycieli, często jest oznaczone ono terminami, samouctwo, autodydaktyka, proces samodzielnego zdobywania wiedzy, operowania nią w praktyce, rozwijanie dyspozycji poznawczych, samodoskonalenie się, samorozwój.
W. Okoń samokształcenie określa jako „... osiąganie wykształcenia
poprzez działalność, której treści, cele, warunki i środki ustala sam przedmiot. W procesie samokształcenia jego cele się dynamizują, osiągając wyższy stopień świadomości, uczący się dokonuję często ich przewartościowania

8 Król J; Pielachowski J. 1997: Nauczycieli jego warsztat pracy, Wyd. eMPi², Poznań, s. 70.

7
i udoskonalania. Ideałem samokształcenia jest, aby przekształciło się ono w stałą potrzebę człowieka oraz stanowiło oparcie do kształcenia ustawicznego”9. Samokształcenie, jako jeden z najbardziej twórczych rodzajów edukacji ustawicznej, może służyć adaptacji i specjalizacji nauczycieli w miejscu ich pracy zawodowej. Może być instrumentem danej profesjonalizacji sprowokowanej kolejnymi etapami rozwoju nauki, bądź potrzebą podjęcia nowych zadań oferowanych przez współczesny edukacyjny rynek pracy np.:
- konieczność przystosowania kwalifikacji do sytuacji pracy w szkołach
społecznych i prywatnych,
- inicjatywy i kreatywności tkwiących w nauczycielach, ich kwalifikacjach10.
Nauczyciele nastawieni na zdobywanie wiedzy w procesie samokształcenia
nie mogą ograniczać się do jednej dziedziny, lecz muszą korzystać z szerokiego obszaru wiedzy:
- merytorycznej,
- o przedmiocie - podmiocie procesu dydaktyczno wychowawczego,
- ogólnorozwojowej11.
Zatem nauczyciel posiadać musi wszechstronną wiedzę, szereg
umiejętności a także motywację do samokształcenia zawodowego.
Zdaniem W. Propkopiuka, nauczyciele funkcjonują w dwóch wymiarach:
zawodowym i pozazawodowym, dlatego też proces samokształcenia należy
rozpatrywać:
- ogólnie, przez pryzmat teorii uczenia się ludzi dorosłych,
- jednostkowo, jako proces stawania się nauczycielem – profesjonalistą, oraz
- jednostkowo, jako tworzenie (kreowanie) osobowości indywidualnego
nauczyciela- człowieka12.

9 Okoń W. 1992: Słownik pedagogiczny. Wyd. WNPWN, Warszawa, s. 182.
10 Prokopiuk W. 1995: Samokształcenie współczesnych nauczycieli: Teoria i praktyka. Wyd. JUSTITIA,
Warszawa s. 70.
11 Prokopiuk W. 1998: Samokształcenie nauczycieli w kontekście humanistycznego paradygmatu.
Wydawnictwo 69, Białystok, s. 130.
12 Prokopiuk W; Tamże, s. 107.

8
O powodzeniu pracy samokształceniowej decyduje:
- właściwa organizacja warsztatu pracy samokształcenia w domu,
- umiejętność właściwego doboru odpowiednich źródeł samokształcenia i korzystania z nich,
- doboru właściwych w stosunku do celów metod samokształcenia,
- umiejętności wystrzegania błędów w samokształceniu,
- dobór właściwych w stosunku do celów metod samokształcenia13.
Samokształcenie jako proces oświatowy, jest określane przez nadrzędne
cele, które są rozmaicie ujmowane przez różnych autorów.
J. Pułturzycki proponuje przyjąć za cele samokształcenia sformułowane
przez Komitet Ekspertów – cele działalności oświatowej:
- dążenie do rozwijania doskonalenia i wzbogacania osobowości człowieka w kierunku uznawanych powszechnie wartości (np. intelektualnych moralnych i artystycznych),
- w zakresie wychowania i samokształcenia każdego człowieka przygotowania do zawodu, wykonywania pracy i obowiązków zawodowych,
- aktywny udział każdego człowieka w dorobku kultury narodowej, w poznawaniu jej dziedzictwa, tradycji i osiągnięć w kształtowaniu jej
aktualnego oblicza, jej cech i wartości,
- kierowanie rozwoju własnej indywidualności, to przygotowanie się do
należytego samokształcenia i samowychowania, stawianie przed sobą
ambitnych celów oświatowych i stopniowe ich realizowanie14.
Zatem samokształcenie to atrybut nauczycieli, który adoptuje się jako
profesjonalista od pojawienia się pierwszej myśli o byciu nauczycielem, aż po kres aktywności zawodowej.

13 Prokopiuk W. 1995: Samokształcenie nauczycieli jako forma ich adaptacji [w:] Nauczyciele i uczniowie w
sytuacjach szkolnych, Red. Koć-Seniuch G. Wyd. TRANS- HUMANA, Białystok, s. 267-268.
14 Dybek H. 2000: Samokształcenie jako jedna z form doskonalenia zawodowego nauczycieli [w:] Doradztwo
metodyczne i doskonalenie zawodowe nauczycieli, Oficyna Wydawnicza IMPULS, Kraków, s. 37-38.

9
1.3. Kompetencje nauczyciela

Każdy nauczyciel – wychowawca, aby w swojej pracy dydaktyczno wychowawczej mógł odnosić sukcesy powinien posiąść różnego typu
kompetencje. Są one niezbędne do efektywnego wykonywania zawodu nauczyciela.
Na użytek opisu kompetencji nauczyciela współczesnej szkoły, bardzo
trafnie definiuje M. Czerepaniak-Walczak, według której kompetencja to
„harmonijna kompozycja wiedzy, umiejętności, rozumienia i pragnienia (pragnę, to zrobić dobrze)”15.
Nabywanie kompetencji nie powinno być traktowane tylko usługowo dla
zaspokojenia potrzeb edukacyjnych dzieci i młodzieży, ale również
humanistycznie, jako samokształtowanie nauczycieli w toku służby dla siebie i innych16.
Kompetencje komunikacyjne w procesie edukacyjnym to przede
wszystkim porozumiewanie się nauczyciela z uczniami, rodzicami i innymi osobami w szkole. O nauczycielu, który nimi dysponuje mówimy wówczas gdy, posiada on:
- wiedzę na temat procesu komunikowania,
- umiejętności efektywnego nadawania i odbierania komunikatów,
- potrafi przekazywać uczucia i uczyć innych tej sztuki17.
Kompetencje poznawcze to rodzaj kompetencji utożsamianych z potencjałem intelektualnym nauczyciela - wychowawcy zapewniającym
nauczycielowi:
- zdobywanie wiedzy,

15 Strykowski W, Strykowska J, Pielachowski J. 2003: Kompetencje nauczyciela szkoły współczesnej, wyd.
eMPi², Poznań, s. 23.
16 Michalik-Surówka J. 1998: Paradygmat kompetencyjny pracy w pracy nauczyciela, [w:] Rozwój nauczyciela
w okresie transformacji, red. Prokopiuk W, wyd. TRANS- HUMANA, Białystok, s. 289.
17 Strykowski W, Strykowska J, Pielachowski J. 2003: Kompetencje nauczyciela szkoły współczesnej, wyd.
eMPi², Poznań, s. 28.

10
- efektywne posługiwanie się nią w świecie oraz sytuacjach edukacyjnych,
- weryfikowanie i aktualizowanie posiadanej wiedzy18.
W swojej pracy nauczyciel powinien legitymować się kompetencjami
współdziałania, które wyrażają się skutecznością zachowań prospołecznych i sprawnością działań integracyjnych nauczyciela. Przejawia je nauczyciel, gdy:
- rozumie związki między postawą zawodową i własną charakterystyką
osobowościową,
- preferuje reguły odpowiedzialności nad normami posłuszeństwa w kontaktach międzyludzkich,
- umie podtrzymywać kontakt z wychowankiem, stosuje różne techniki,
- satysfakcjonuje wychowanka doceniając jego możliwości podmiotowe,
- wdraża autorską koncepcję kształcenia integracyjnego19.
Kompetencje informatyczne- związane z organizowaniem warsztatu pracy
nauczyciela i ucznia z wykorzystaniem nowoczesnych źródeł informacji.
Nauczyciel przejawia je, gdy:
- korzysta z Internetu,
- wykorzystuje technologie informatyczne do wspomagania uczniowskich
procesów uczenia się i do własnego doskonalenia zawodowego20.
Kompetencje moralne mierzy się przede wszystkim miarą
odpowiedzialności nauczyciela i ucznia w szkole, nauczyciela akademickiego i studenta w zmieniającej się szkole wyższej21.
Bardzo trafnie J. Michalik-Surówka analizując zagadnienia kompetencji
stwierdza, iż mądrość nauczyciela określa siła jego edukacyjnych kompetencji w obszarze wiedzy, umiejętności, postaw, przekonań a także to, na ile potrafi on

18 Czerepaniak-Walczak M. 1997: Aspekty i źródła profesjonalnej refleksji nauczyciela. Wzd. Edytor s.c. Toruń
s.92.
19 Szempruch J. 2000: Pedagogiczne kształcenie nauczycieli wobec reformy edukacji w Polsce. Wyd. WPS,
Rzeszów, s. 146.
20 Strykowski W, Strykowska J, Pielachowski J. 2003: Kompetencje nauczyciela szkoły współczesnej, wyd.
eMPi², Poznań, s. 29.
21Mikołajewicz W. 2001: Kształcenie i doskonalenie nauczycieli (dla) edukacji alternatywnej. Oficyna
Wydawnicza IMPULS, Kraków, s. 16.

11
sprostać wyzwaniom otoczenia. Rozwój nauczyciela to, pozytywna jakościowa zmiana jego kompetencji do doskonalenia własnej osobowości i doskonalenia działania pedagogicznego w sytuacjach edukacyjnych22.

1.4. Formy doskonalenia zawodowego nauczycieli

W polityce oświatowej w Polsce, jaki i w wielu innych krajach do połowy lat 70-tych doskonalenie nauczycieli nie było traktowane priorytetowo.
Dokument Komisji Europejskiej pt. Edukacja w Europie: różne systemy
kształcenia i szkolenia – wspólne cele do roku 2010, zalicza do najważniejszych zadań:
- podniesienie jakości kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli i osób prowadzących szkolenia [...]23.
Cz. Banach twierdzi, że doskonalenie jest instrumentem przystosowania
się do zmiennych sytuacji, wzbogacania swoich kwalifikacji, lepszego
rozpoznawania potrzeb młodzieży oraz sposobów organizowania
samokształcenia i warsztatu swojej pracy24
Doskonalenie zawodowe nauczycieli to ważny składnik systemu
kształcenia pozaszkolnego. Do głównych jego zadań zalicza się:
- udzielenie pomocy początkującym nauczycielom w okresie adaptacji do
zawodu,
- w okresie samodzielności zawodowej - aktualizowanie wiedzy przedmiotowej i pedagogicznej, zaznajamianie z postępem nauki, udzielenie pomocy w rozszerzaniu lub zmianie specjalności,

22Michalik-Surówka J. 1998: Paradygmat kompetencyjny pracy w pracy nauczyciela, [w:] Rozwój nauczyciela
w okresie transformacji, Red. Prokopiuk W, Wyd. TRANS- HUMANA, Białystok, s. 289.
23 Banach Cz. 2006: Nauczyciel wobec reformy systemu edukacji [w] Kształcenie nauczycieli przyszłej szkoły,
Red. Suchacka B. Oficyna Wydawnicza IMPULS, Kraków, s. 17.
24 Banach Cz. 1993: Kształcenie, dokształcanie i doskonalenie nauczycieli, [w:] Encyklopedia Pedagogiczna,
Red. Pomykało W. Fundacja Innowacja, Warszawa, s. 295.

12
- organizowanie różnych form samokształcenia indywidualnego i zbiorowego nauczycieli,
- udzielenie pomocy w samodzielnej pracy badawczej25.
Celem systemu doskonalenia zawodowego jest sprostanie „wyzwaniom”
stojącym przed oświatą, a wynikających:
- ze zmiany wymagań nakładanych na nauczycieli przez społeczeństwo i system oświaty,
- ze zmian politycznych, społeczno- ekonomicznych i demograficznych,
- ze zmiany w zakresie kwalifikacji nauczycieli wynikającej z wymagań
związanych z rozwojem nauk pedagogicznych, a także z usprawniania samego systemu oświatowego26.
Doskonaleniem nauczycieli zajmuje się między innymi:
- Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli,
- kuratoria oświaty poprzez wojewódzkie ośrodki doskonalenia,
- ośrodki twórczości pedagogicznej,
- resortowe ośrodki doskonalenia zawodowego27.
Placówki doskonalenia są instytucjami kształcącymi dorosłych
realizującymi ideę kształcenia ustawicznego. Służą one określonym grupom zawodowym, umożliwiając im podnoszenie, uzupełnianie i uaktualnianie kwalifikacji zawodowych oraz nabywanie nowych umiejętności28.
Zgodnie z polityką edukacyjną państwa celem działalności Centralnego
Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli, jest wspieranie rozwoju ogólnopolskiego systemu doskonalenia.
Do zadań Ośrodka należy w szczególności:

25 Okoń W. 1998: Doskonalenie nauczycieli [w:] Nowy Słownik Pedagogiczny, Wydawnictwo Akademickie
ŻAK, Warszawa, s. 74.
26 Dybek H. 2000: Doradztwo metodyczne i doskonalenie zawodowe nauczycieli, Oficyna Wydawnicza
IMPULS, Kraków, s. 14.
27 Klim-Klimaszewska A. 2001: Formy doskonalenia nauczycieli [w:] Doskonalenie kwalifikacji zawodowych
nauczycieli, Red. śegnałka K; Sitarska B; Petrulyte A. Wyd. Akademia Podlaska, Siedlce, s. 89.
28 Biblioteczka reformy 1999, Ministerstwo Edukacji Narodowej o doskonaleniu nauczycieli, Wyd. MEN,
Warszawa, s. 8.

13
- koordynacja doskonalenia specjalistów pracujących w systemie doskonalenia oraz innych osób odpowiedzialnych za jego funkcjonowanie,
- badanie potrzeb i prognozowanie sytuacji kadrowej w oświacie,
- koordynacja krajowego systemu informacji w zakresie doskonalenia
nauczycieli,
- ewaluacja kluczowych przedsięwzięć ogólnopolskich realizowanych w zakresie doskonalenia nauczycieli,
- opracowywanie i promocja standardów doskonalenia nauczycieli,
- wspieranie i promocja nowatorstwa pedagogicznego,
- organizowanie struktur i sieci współpracy w zakresie doskonalenia nauczycieli,
- współpraca z innymi centralnymi jednostkami Ministerstwa Edukacji
Narodowej w zakresie doskonalenia kadr oświatowych,
- programowanie działań na rzecz rozwoju i awansu zawodowego nauczycieli,
- doskonalenie nauczycieli skierowanych do pracy w środowiskach polonijnych,
- współpraca z krajowymi i zagranicznymi instytucjami i organizacjami
odpowiedzialnymi za kształcenie i doskonalenia nauczycieli29.
Ośrodki Doskonalenia Nauczycieli, posiadają bogatą ofertę form
doskonalenia zawodowego. Wśród nich wyszczególniono – formy krótkie takie jak: kursy, warsztaty, seminaria, konferencje metodyczne i szkoleniowe, rady pedagogiczne.
Doskonaleniem nauczycieli zajmują się również uczelnie, wynika to z ich uprawnień do prowadzenia wszelkich form kształcenia, są to: studia
podyplomowe, służące zdobywaniu dodatkowych kwalifikacji30.
Ośrodki zajmujące się doskonaleniem realizują swoje zadania poprzez
opracowywanie wysokiej klasy programów doskonalenia, które powstają

29Biblioteczka reformy 1999, Ministerstwo Edukacji Narodowej o doskonaleniu nauczycieli, Wyd. MEN, Warszawa, s. 18-19.
30Biblioteczka reformy1999, Ministerstwo Edukacji Narodowej o doskonaleniu nauczycieli, Wyd. MEN, Warszawa, s. 28.

14
w oparciu o najnowszą wiedzę metodyczną i dydaktyczną oraz na podstawie fachowo przeprowadzonych diagnoz, potrzeb w tym zakresie.
Od kilku laty w placówkach doskonalenia zatrudniani są edukatorzy wśród nich: doradcy metodyczni, konsultanci oraz czynni nauczyciele. Edukatorzy wykształceni zostali w ramach różnych programów finansowanych ze środków Unii Europejskiej31.
We współczesnej cywilizacji, charakteryzującej się tempem rozwoju nauki i techniki, nauczyciel musi mieć możliwość korzystania z przedstawionych ofert wyspecjalizowanych instytucji. Należy podkreślić fakt ważny i istotny, że wszystkie instytucje staną się bezradne, jeśli nauczyciel nie będzie miał głęboko rozwiniętych potrzeb i umiejętności ciągłego doskonalenia swoich kwalifikacji,
kierowania własnym rozwojem zawodowym oraz swojej osobowości.

1.5. Formy dokształcania nauczycieli

Kształcenie w okresie zatrudnienia, zwane w języku angielskim inservice teacher edukation (INSET), w Polsce traktowane jest dwutorowo: jako dokształcanie i doskonalenie32.
Okoń W. twierdzi, że dokształcanie nauczycieli to, podnoszenie
kwalifikacji specjalistyczno- pedagogicznych nauczycieli czynnych przez studia dla pracujących i studia wieczorowe, prowadzące do uzyskania tytułu przewidzianego dla nauczycieli w danym kraju, w Polsce na ogół tytułu magistra33.

31 Biblioteczka reformy 1999, Ministerstwo Edukacji Narodowej o doskonaleniu nauczycieli, Wyd. MEN, Warszawa, s. 14-15.
32Okoń W. 1991: Rzecz o edukacji nauczycieli. Wyd. WSIP, Warszawa, s. 164
33 Okoń W. 2004: Nowy słownik pedagogiczny. Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa, s. 82

15
Traktując kształcenie nauczycieli już czynnych oraz ich dokształcanie
jako konieczność należy zwrócić uwagę na przemawiające za nim dwa
argumenty:
- dokształcający się nauczyciele z reguły utożsamiają się z zawodem
nauczycielskim, czego nie można powiedzieć o znacznym odsetku studentów uczelni pedagogicznych,
- korzyści, jakie dokształcającym się nauczycielom daje zdobyte już
doświadczenie pedagogiczne, są oni bardziej dojrzali życiowo34.
Dokształcanie nauczycieli spełnia w istocie kilka ważnych funkcji:
- umożliwia nauczycielom uzyskanie wykształcenia wyższego,
- ułatwia zdobywanie dodatkowych kwalifikacji, np. do nauczania nowych
przedmiotów, do pracy w innym trybie szkoły, czy do prowadzenia nowego rodzaju zadań edukacyjnych,
- stwarza szansę zdobycia kwalifikacji pedagogicznych osobom z wykształceniem specjalistycznym, które pracują lub pragną pracować w zawodzie nauczycielskim35.
Lata 1997-2001 to czas reformy systemu oświaty w Polsce, oraz
związanych z nią wielu zmian.
Zmiany edukacji mają na celu:
- podniesienie poziomu edukacji społeczeństwa,
- wyrównanie szans edukacyjnych dzieci i młodzieży,
- poprawę jakości edukacji36.
O jakości pracy edukacji stanowią przede wszystkim nauczyciele i ich
kompetencje.
Słusznie zatem stwierdza Piotrowiak E, że wprowadzanie lepszego
jakościowo systemu przygotowania kandydatów na nauczycieli powinno mieć

34 Okoń W. 1991: Rzecz o edukacji nauczyciela, Wyd. WSIP, Warszawa, s. 166
35 Okoń W. 1991: Rzecz o edukacji nauczyciela, Wyd. WSIP, Warszawa, s. 167
36 Edukacja – Raport 1997-2001, 2001, Wyd. MEN, Warszawa, s. 15-16

16
charakter ewolucyjny, polegający na stopniowym konkretyzowaniu zmian
dostosowanych do warunków wynikających z potrzeb37.
Zróżnicowanie potrzeb w zakresie dokształcania nauczycieli skłania do
wzbogacanie jego form:
- studia dla absolwentów szkół średnich,
- studia dla absolwentów studiów nauczycielskich oraz nauczycieli z licencjatem,
- studia prowadzące do zdobycia kwalifikacji do nauczania drugiego
przedmiotu,
- studia dla absolwentów kolegiów nauczycielskich,
- egzaminy eksternistyczne i indywidualne38.
Obecnie nauczyciele kształcą się w dwu systemach: szkolnictwa
wyższego i oświaty. Do pierwszego należą przede wszystkim uniwersytety i wyższe szkoły pedagogiczne, a także akademie wychowania fizycznego. Inne uczelnie, należące do resortu edukacji, kultury, zdrowia kształcą nauczycieli przedmiotów zawodowych, a niektóre z nich- w ograniczonym zakresie- także nauczycieli przedmiotów ogólnokształcących (niektóre politechniki, akademie muzyczne, akademie sztuk pięknych). System oświaty obejmuje kolegia nauczycielskie oraz kolegia języków obcych39.

37 Piotrowiak E. 2000: Jakość nauczycielskiej edukacji wobec pytania: czy nauczyciel jest wykształcalny? [w:]
Doświadczenie i Projekcja Przyszłości w treściach pedagogicznego kształcenia nauczycieli, Red. Parzęcki R.
Wydawnictwo Uczelniane Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz-Kraków, s. 138
38 Banach Cz. 1993: Kształcenie, dokształcanie i doskonalenie nauczycieli [w:] Encyklopedia Pedagogiczna,
Wyd. Fundacja Innowacja, Red. Pomykało W. Warszawa, s. 295
39 Reforma Systemu Edukacji – Projekt, 1998, MEN, Wyd. WSIP, Warszawa, s.55