Metody aktywne

Kierując się chińskim przysłowiem:

„ POWIEDZ, A ZAPOMNĘ
POKAŻ, A ZAPAMIĘTAM
POZWÓL WZIĄĆ UDZIAŁ, A ZROZUMIEM”
nauczyciele powinni w organizacji procesu dydaktycznego uwzględniać metody aktywizujące ucznia.

Metody aktywizujące to grupa metod nauczania, które charakteryzuje to, że w procesie kształcenia aktywność uczniów przewyższa aktywność nauczyciela.
Stosowanie metod aktywizujących w procesie dydaktycznym sprzyja pogłębieniu zdobytej wiedzy, jej operatywności i trwałości.
Wykorzystując metody aktywne, uczymy dzieci właściwych stosunków międzyludzkich, zrozumienia, tolerancji.
W trakcie przeprowadzania zajęć z wykorzystaniem metod aktywnych należy pamiętać o kilku zasadach:
- Nie wykluczamy nikogo z zabawy, dlatego, że czegoś nie wie lub nie potrafi.
- Nie dzielimy uczniów na lepszych gorszych.
- Jeżeli ktoś nie ma ochoty się bawić, nie zmuszamy go.
- Nauczyciel także uczestniczy w zabawie.
- Każdy ma prawo do popełniania błędów.

Rodzaje aktywności:
- emocjonalna - jako motywacja i przeżywanie,
- intelektualna - jako myślenie
- sensomotoryczna – jako przestrzeganie i działanie,
- werbalna – jako wypowiadanie swoich myśli.
W procesie dydaktycznym nie ma idealnych rozwiązań. Każda metoda ma swoje mocne i słabe strony. Nauczyciel i uczeń potrzebują zweryfikowanych w praktyce wskazówek, jak optymalnie wykorzystać dany pomył, na co zwrócić uwagę, czego unikać.

Metody aktywizujące można podzielić na:
I. metody problemowe, rozwijające umiejętność krytycznego myślenia. Polegają one na przedstawieniu uczniom sytuacji problemowej oraz organizowaniu procesu poznawczego. Wykorzystywane są przy tym różnorodne źródła informacji np. filmy dydaktyczne, fotografie, rysunki, Internet, dane liczbowe. Na zachodzące wówczas procesy poznawczo-wychowawcze składa się analizowanie, wyjaśnianie, ocenianie, porównywanie i wnioskowanie. Przykładowe metody: burza mózgów, obserwacja, dyskusja panelowa, metoda problemowa, studium przypadku.
II. metody ekspresji i impresji, nastawione na emocje i przeżycia. Powodują wzrost zaangażowania emocjonalnego uczniów. Jest on efektem doznań i przeżyć związanych z wykonywaniem określonych zadań(np. gra dydaktyczna).Przykładowe metody: drama, metoda symulacyjna, mapa mózgu, metoda laboratoryjna, metoda projektu
III. metody graficznego zapisu, w których proces podejmowania decyzji przedstawia się na rysunku. Zachęcają do samodzielnego podejmowania decyzji. Przykładowe metody: drzewko decyzyjne, rybi szkielet, plakat, mapa mentalna, śnieżna kula, mapa skojarzeń.
IV. metody praktyczne

PROBLEMOWE

Analiza przypadku
Punktem wyjścia może być np. wycinek prasowy, sytuacja rzeczywista (nieporozumienia między kolegami w klasie). Analizujemy:
- Co spowodowało taką sytuację?
- Co można zrobić?
Efektem pracy może być opracowany plan działania, recepty. Metoda ta pobudza do działania, myślenia, surowej oceny oraz poszukiwania wyjścia z trudnych sytuacji.
Dyskusja
Sztuka dyskutowania albo prowadzenia sporów ma długą tradycję filozoficzną. Dłuższa, bardziej zorganizowana forma dyskusji to debata, która kończy się oceną biorących w niej udział oraz wyborem zwycięzcy. Bardzo ważne przy dyskusji jest właściwe sformułowanie jej tematu. Przed rozpoczęciem należy określić czas i sposób prezentowania wypowiedzi oraz wybrać osobę prowadzącą dyskusję. Ciekawe rezultaty przynoszą dyskusje prowadzone formułą za i przeciw. Należy wówczas podzielić klasę na dwa zespoły i wybrać liderów. Wówczas dyskusja może przybrać formę rozprawy sądowej, gdzie liderami są oskarżyciel i obrońca powołujący swoich świadków. Taką metodą można przeprowadzić lekcję na temat: "Telewizja - przyjaciel czy wróg?" lub "Reklama. Jesteś za czy przeciw?" i inne. W czasie prowadzenia dyskusji należy precyzyjnie określić zasady jej przebiegu, aby uniknąć bałaganu z powodu dużego zaangażowania emocjonalnego uczniów
Dyskusja panelowa
Dyskusja panelowa (dyskusja obserwowana)
Charakteryzuje ją istnienie dwóch ciał:
- dyskutujących ekspertów (panel)
- uczących się słuchaczy (audytorium).
Najpierw wypowiadają się eksperci, wprowadzając w temat, potem dyskutują między sobą, a następnie głos może zabierać każda osoba z audytorium.
Metoda ta przygotowuje uczniów do wyrażania własnych opinii i prezentowania własnego stanowiska na forum publicznym.

Sposób realizacji:
1. Nauczyciel przedstawia problem do rozstrzygnięcia np.: „Czy w filmie potrzebna jest muzyka”?
2. Wyznaczeni przez nauczyciela uczniowie tworzą grupę dyskusyjną. Każdy wciela się w rolę eksperta na przykład: reżysera, kompozytora oraz jurora Akademii Filmowej. Reszta klasy przysłuchuje się dyskusji, pełniąc rolę forum.
3. Poszczególni specjaliści po zebraniu informacji przygotowują swoje stanowiska i prezentują je w formie wystąpienia.
4. Grupa ekspertów w trakcie dyskusji analizuje wszystkie wyrażone opinie. Forum ustosunkowuje się do proponowanych rozwiązań problemu.
5. Nauczyciel podsumowuje dyskusję, a następnie ocenia pracę uczniów.
Dyskusja okrągłego stołu
Dyskusja polegająca na swobodnej wymianie poglądów między uczestnikami zajęć, a nauczycielem, przedstawiającym pewien problem, jak również między samymi uczestnikami.
Charakterystyczną cechą dyskusji okrągłego stołu jest nieformalność i swoboda wypowiedzi wszystkich dyskutantów (bez względu na pozycję).

Dyskusja piramidowa - inne nazwy to: dyskusja szczeblowa, śnieżna kula, od indywidualnej pracy do stanowiska całej klasy.
Problem podany przez nauczyciela każdy uczeń rozważa indywidualnie i formułuje odpowiedź pisemną. Następnie uczniowie siadają dwójkami i ustalają wspólne stanowisko. Potem dwójki dobierają się w czwórki, czwórki w ósemki itd. i za każdym razem uzgadniane jest wspólne zdanie. Na koniec wypracowuje się jedno wspólne stanowisko całej klasy.

Dyskusja punktowa - zamiast tradycyjnego odpytywania, po wcześniejszym zapoznaniu uczniów z tematem dyskusji oraz zasadami punktacji (tak aby uczniowie mogli się do niej przygotować), można zastosować metodę dyskusji punktowanej. Nauczyciel wybiera grupę np. 3 uczniów. Siadają oni tak, aby widzieć się wzajemnie, pozostałe osoby mogą otoczyć je kręgiem. Uczniowie dyskutują na dany temat, a nauczyciel oceniając ich wiadomości merytoryczne oraz sposób dyskusji przyznaje im punkty dodatnie i ujemne.
Korzystając z tej metody pozwalamy uczniom przejąć inicjatywę i odpowiedzialność za proces uczenia się wzbudzając równocześnie zainteresowanie danym tematem. Jest to szczególnie korzystne dla uczniów, którzy wolą wypowiedzi ustne. Nauczyciel jest tutaj tylko organizatorem stwarzającym sytuację do dyskusji. Dyskusja punktowana ćwiczy także umiejętność sprawnego i kulturalnego porozumiewania się.
Zasady dyskusji w grupie: mów w pierwszej osobie, mów na temat, trzymaj się instrukcji do zadania, pomagaj całej grupie trzymać się tematu, dziel się wszystkimi informacjami, jakie posiadasz na dany temat, upewnij się, że wszyscy rozumieją treść informacji, którą przekazujesz, poszukaj potrzebnych informacji, np. pytając innych, doceniaj pracę innych i mów im o tym, parafrazuj informacje otrzymane od innych, ujmuj w inne słowa to, co ktoś powiedział, sprawdzając, czy dobrze usłyszałeś, np.: „O ile dobrze Cię zrozumiałem ..."
„A więc twierdzisz, że ...”; „A więc sądzisz, że ...’f; „Chcesz posiedzieć, że ..."; kiedy się nie zgadzasz, nie krytykuj osoby, tylko to, co zostało powiedziane. Zachęcaj innych do udziału w pracach grupy, wyrażaj swoje uczucia wprost.

Debata - dzielimy klasę na grupy, np. zwolenników i przeciwników Do rozwiązania wybieramy problem, który można rozwiązać na różne sposoby. Każda z grup przedstawia swoje rozwiązanie pamiętając o korzyściach i problemach wynikających z zastosowanej metody. Uczymy w ten sposób szacunku, tolerancji i sztuki argumentowania.
Cichą odmianą debaty jest debata korespondencyjna , w której należy podzielić klasę na dwa zespoły i połączyć w pary. Nauczyciel pełni funkcję listonosza. Zadaje uczniom pytanie np.: "Czy należy w jakiś sposób dokonać cenzury tematyki gier komputerowych?". Jeden rząd pisze argumenty "za", a drugi "przeciw". Uczniowie formułują swoje argumenty i wysyłają pocztą do przeciwnika, który pisze kontrargumenty. Zabawa trwa aż do wyczerpania pomysłów i limitu czasu. Na koniec jest odczytywana cała korespondencja lub jej wybrany fragment.

Metaplan- jedna z technik prowadzenia dyskusji zwana inaczej „cichą dyskusją". Polega ona na tym, że w czasie narady jej uczestnicy tworzą plakat, który jest graficznym skrótem dyskusji. Uczestnicy dyskusji zamiast zabierać głos, zapisują swoje myśli na kartkach określonego kształtu i koloru w krótkiej formie równoważników zdań. Następnie przypinają te kartki do arkusza papieru umieszczonego na tablicy lub planszy. Odpowiadają na pytania:
- Jak było?
- Jak być powinno?
- Dlaczego tak nie jest?
Należy je przedyskutować, po czym klasa wspólnie wyciąga wnioski.
Nauczyciel ustala limit czasu na wykonanie zadania (ok. 30 min.)

Drzewko decyzyjne
Jest metodą realizującą decyzje w trudnych i niejednoznacznych sytuacjach. Może służyć analizie i pełnemu zrozumieniu ważnych decyzji w przyszłości, a także analizie i zrozumieniu motywów, którymi kierowano się przy podejmowaniu ważkich decyzji w przeszłości. Pomaga uczniom przybliżyć kontrowersyjne postacie i decyzje, umożliwia podsumowanie wiadomości uczniów w atrakcyjnej formie oraz dokonanie oceny ich wiedzy. Z definicji wynika, że to wybór między dwiema lub więcej możliwościami. Wybór danego wariantu rozwiązania wymaga podjęcia decyzji zmusza ucznia do logicznego myślenia. Posługując się tą metodą uczestnicy szczegółowo analizują wszystkie możliwe warianty potencjalnych rozwiązań (decyzji) oraz korzyści i niebezpieczeństwa z każdym z nich.
Jest to wizualna prezentacja przebiegu procesu myślenia. Jeżeli uczeń ma podjąć decyzję w jakiejś sprawie, to powinien w pień drzewa wpisać (określić), jaka sytuacja wymaga podjęcia decyzji. Następnie (na poziomie gałęzi) uczeń wpisuje możliwe rozwiązania określonego poniżej problemu. Każde z rozwiązań przynosi dobre i złe konsekwencje wyboru, które uczeń umieszcza na trzecim poziomie. W koronie drzewa określa cele i wartości, którymi się kieruje.

Burza mózgów-giełda pomysłów
Metoda zabawowa, kształtująca pomysłowość i wyobraźnię, inaczej giełda pomysłów. Pomysły mogą być oczywiste, codzienne, banalne, ale z czasem niespodziewane, fantastyczne, innowacyjne. Celem tej metody jest zgromadzenie w krótkim czasie dużej ilości pomysłów na rozwiązanie jakiegoś problemu. Prowadzący podaje problem, udziela głosu zgłaszającym pomysły rozwiązań, zapisuje na tablicy. Wszystkie pomysły są notowane. Należy zachować zasadę nie krytykowania nawet najbardziej nieprawdopodobnych pomysłów. Po wyczerpaniu pomysłów następuje drugi etap, czyli dyskusja na temat każdego rozwiązania i jego ocena. W trzecim etapie dokonuje się wyboru najlepszego rozwiązania, które zostaje wprowadzone w życie i sprawdzone pod względem efektywności. Oto przykłady problemów, które można spróbować rozwiązać ta metodą: „Jak można zwiększyć czytelnictwo w naszej klasie?” albo „Jak używać komputera, żeby się od niego nie uzależnić?”
Należy pamiętać, że po zakończeniu burzy mózgów przyjmujemy na siebie zobowiązania co do realizacji i sprawdzenia efektywności przyjętego rozwiązania.

GRAFICZNE
Linia czasu
Jest również metodą wizualnego przedstawienia problemu, ukazującą linearnie następstwo czasowe. Jest to dobra metoda chronologicznego przedstawienia zdarzeń. Można stosować tę metodę z powodzeniem w nauce wielu przedmiotów: historii, biologii, geografii, języka polskiego.
Polscy laureaci literackiej Nagrody Nobla

Kosz i walizka
Symbolika jest wyrazista: kosz oznacza rzeczy zbędne lub niedoskonałe, walizka – to, co jest na tyle ważne i potrzebne, że zabieramy ze sobą.
Materiały:
1. Dwie plansze – jedna z narysowanym koszem, druga – z walizką.
2. Kartki samoprzylepne w dwóch kolorach (np. żółtym i niebieskim) – po kilka dla każdego ucznia.
Sposób przeprowadzenie:
1. Zawieś obie plansze i wyjaśnij znaczenie rysunków.
2. Rozdaj uczniom kartki w dwóch kolorach. Na żółtym niech zapiszą to, co wynoszą z zajęć, czyli ,,zabierają ze sobą”, na niebieskich – co zostawiają, bo uważają za niepotrzebne.
3. Uczniowie przykleją kartki na planszach.
4. Odczytać można wspólnie z uczniami lub po ich wyjściu.
Ta metodą można również oceniać zagadnienia związane z omawianą lekturą ( np. postępowanie postaci literackiej) lub też gromadzić materiał do recenzji książki, filmu itp.

Mapa semantyczna
Jest graficzną formą zapisu informacji, która może być zastosowana zarówno podczas lekcji rozpoczynającej nowy materiał, jak i powtórzeniowych. Jej zaletą jest prosty, semantyczny sposób zapisu informacji, przez co stają się one czytelne i łatwiejsze dla ucznia. Mapa semantyczna zastosowana równocześnie z dyskusją pozwala na usystematyzowanie informacji i ukazanie związków pomiędzy nimi.
Metoda ta może być stosowana indywidualnie przez każdego ucznia, jak również element pracy zespołowej.
Mapa pojęciowa (mentalna)
Jest to wizualne opracowanie jakiegoś zagadnienia, np. Święta Bożego Narodzenia, Moja szkoła , Wakacje, Moja rodzina, Pory roku, Moja Ojczyzna (flaga, hymn, granice, nazwa, morze, góry, rzeki, mój dom, moja okolica)

Metoda hierarchizacji pojęć
Graficzne przedstawienie rozwiązania problemu np. cechy dobrego przyjaciela. Uczniowie układają karteczki z wybraną przez siebie cechą. Tworzą one swoistego rodzaju piramidę priorytetów.
Odmiany to: pociąg, rybi szkielet.

EKSPRESJI I IMPRESJI

Zabawa w skojarzenia
Metoda mająca na celu przygotowanie opisu czy narracji, pozwala na zgromadzenie słownictwa wokół tematu np. dom, teatr. Wprowadza w atmosferę pracy, skupienia, słuchania.

Opis
Uczniowie wraz z nauczycielem siedzą w kole. Wszyscy wyklaskują podany rytm. W takt rytmu kolejni uczestnicy wymieniają słowa kojarzące się z tematem. Nauczyciel jest uczestnikiem zabawy, ale jednocześnie czuwa nad jej przebiegiem.

Drama
Wykorzystuje naturalną skłonność dziecka do naśladownictwa. Uczniowie działają zgodnie ze swoją wyobraźnią i „na gorąco” ustalają kierunek rozwoju fikcyjnych zdarzeń, w których uczestniczą. W dramie uczeń musi wczuć się w postać, nie gra kogoś, lecz jest sobą w nowych sytuacjach. Uczestnicy dramy działają bez scenariusza. Wszyscy są aktywnymi uczestnikami, nie ma podziału na aktorów i publiczność. Rozpoczynając pracę z wykorzystaniem dramy, zaczynamy od prostych technik, aby nie zniechęcić dziecka niepowodzeniami. Rozpoczynamy pracę w małych grupach , a potem stopniowo przechodzimy do większych.
Techniki dramowe:
rozmowy, wywiady - stanowią najprostszą formę bycia w roli, angażują emocjonalnie i intelektualnie;
ćwiczenia pantomimiczne - są niewerbalną formą komunikowania się; rzeźba - uczeń przyjmuje określoną pozę zastygając w bezruchu;
żywe obrazy - to obrazy stworzone przez ludzi, najważniejsze wydarzenie zostaje zatrzymane w bezruchu (stop klatka);
sytuacje stymulowane - polegają na naśladowaniu rzeczywistości, np. zabawa w sklep, rozmowa telefoniczna.
Drama służy interpretacji utworów literackich, wydarzeń historycznych.

Gry dydaktyczne – metoda oparta na zabawie wg ściśle określonych reguł opracowanych przez dorosłych. Jest to celowo organizowana sytuacja, oparta na opisie faktów i procesów, w której osoby uczące się rywalizują ze sobą w ramach określonych reguł. Termin "gry dydaktyczne" obejmuje inscenizacje operacyjne będące ćwiczeniami. Ich wspólną cechą jest współzawodnictwo i zabawa. Wśród gier dydaktycznych możemy wyróżnić gry:
• quizowo – turniejowe (Milionerzy, Wielka gra)
• planszowe
• sytuacyjne
• symulacyjne
• inscenizacje
Metoda inscenizacji – polega na inscenizacji pewnego zdarzenia. Część uczniów staje się aktorami i odgrywa przydzielone przez nauczyciela role zgodnie z przygotowanym scenariuszem. Pozostali uczniowie są obserwatorami. Po inscenizacji rozpoczyna się dyskusja, w wyniku której powinno dojść do wspólnej, uzgodnionej oceny zainscenizowanego problemu.

Metoda biograficzna – polega na wykorzystaniu biografii postaci historycznej będącej równocześnie wzorem osobowym.
Etapy postępowania:
- wybór postaci,
- określenie tematu (problemu) gry,
- przygotowanie zestawu pytań, na które gra ma przynieść odpowiedzi,
- opracowanie scenariusza oraz zadań dla uczniów,
- zebranie najistotniejszych wiadomości,
- ocena uczniów.
Metoda ta służy opanowaniu określonego materiału nauczania.

Sześć myślących kapeluszy
Metoda pozwalająca na twórcze rozwiązywanie problemów. Jest to spojrzenie na analizowane zagadnienie z różnych punktów. Niżej wymienione kolory określają różny sposób myślenia:
• NIEBIESKI – szef grupy, jest zdystansowany, kieruje dyskusją,
• BIAŁY – Co mogę powiedzieć na podstawie konkretnych danych? - nie poddaje się emocjom, opinie wydaje na podstawie faktów i liczb,
• CZERWONY – Co czuję w związku z określoną sprawą? - kieruje się emocjami i intuicją,
• ŻÓŁTY – Jakie wynikają z tego korzyści i jakie sukcesy można osiągnąć? - optymista, nastawiony pozytywnie, myśli konstrukytwnie,
• ZIELONY – Jak można wykorzystać dany pomysł? - podchodzi twórczo do problemu, podaje oryginalne rozwiązania,
CZARNY – Jakie występują niebezpieczeństwa? - pesymista, nastawiony negatywnie, zauważa tylko trudności, krytykuje wszystkie rozwiązania,

Etapy postępowania:
• wstępny:
o przygotowanie na kartkach opisu kolorów,
o wykonanie 6 kapeluszy ww kolorach,
o przygotowanie karteczek w takich ilościach, które umożliwiają podział klasy na różne zespoły (w kolorze niebieskim tylko dwie kartki),
• właściwy:
o podanie problemu,
o podział klasy na zespoły (dobór następuje wg kolorów),
o osoby, które wylosowały kapelusze "reprezentują" kolory,
o dyskusja w zespołach: ustalenie wspólnego stanowiska,
o dyskusja "reprezentantów" (kapeluszy) na forum,
o uczniowie, którzy wylosowali niebieskie kartki, zapisują na tablicy argumenty "za i przeciw",
• końcowy:
o podsumowanie dyskusji przez niebieski kapelusz.
W czasie dyskusji uczniowie reprezentują emocje "przypisywane" określonym kolorom.

Myślenie obrazami
Metoda, która rozwija umiejętności krytycznego wykorzystywania i przetwarzania informacji zawartych w środkach obrazowych.
Zadania stawiane uczniom powinny mobilizować ich do zadawania pytań i szukania na nie odpowiedzi na podstawie wnikliwej obserwacji oglądanego obrazu.
Sposób przeprowadzenia:
• nauczyciel przygotowuje na lekcję potrzebny materiał w postaci reprodukcji obrazów związanych z tematem lekcji; może również wykorzystać film video, ale w czasie pracy z uczniami skupić się powinien jedynie na obrazie, pomijając warstwę muzyczną czy komentarz,
• nauczyciel przygotowuje również planszę z pytaniami, na które uczniowie w trakcie ćwiczenia będą szukać odpowiedzi:
• jeżeli źródłem informacji był film, uczniowie odpowiadają na pytania: Co widziałem? Co słyszałem? Co czułem?
• jeżeli źródłem informacji był obraz, uczniowie odpowiadają na pytania: Co wiesz na pewno? Czego się domyślasz? Czego jeszcze chciałbyś się dowiedzieć?
• nauczyciel dzieli klasę na grupy i daje im instrukcje:
• uczniowie powinni starać się zauważyć na obrazie coś, czego inni nie zauważyli,
• uczniowie starają się znaleźć na obrazie przedmiot o cechach podanych wcześniej przez nauczyciela,
• uczniowie skupiają się na wyznaczonym, małym fragmencie obrazu i za pomocą szkła powiększającego starają się odnaleźć interesujące szczegóły i detale,
• uczniowie robią wykaz detali namalowanych na obrazie według przyjętych kategorii (np. wyposażenie sali, stroje, kolory, ozdoby, zabawki z epoki),
• uczniowie określają zajęcia ludzi przedstawionych na obrazie; porównują je z zajęciami ludzi współczesnych,
• ostatnim etapem pracy tą metodą jest omówienie efektów wysiłku uczniów i podkreślenie roli uważnej obserwacji obrazu w celu uzyskania jak najbogatszej informacji,

Zalety metody:
• rozwija zmysł obserwacji,
• budzi zainteresowanie informacją przekazywaną przez autora obrazu,
• zmusza do refleksji nad motywami, którymi kierowali się ludzie dokumentujący historię pędzlem malarskim,
• uczy krytycznej analizy tego rodzaju źródła,
• wyostrza uwagę,
• pobudza dociekliwość intelektualną,
• stwarza okazję do wymiany informacji w zespole. Wady metody:
• wymaga specjalnego przygotowania nauczyciela,
• pracochłonna i czasochłonna.

PRAKTYCZNE

Metoda projektu - uczeń lub grupa uczniów zdobywa wiadomości teoretyczne lub umiejętności praktyczne podczas wykonywania projektu (jakiegoś zadania) pod opieką nauczyciela. Projekt może być realizowany w czasie kilku dni, tygodni, a nawet miesięcy i może obejmować bardzo szeroki zakres zagadnień, czasem z kilku przedmiotów nauczania. Projekt daje możliwość zwiększenia aktywności uczniów, muszą oni zaplanować swoją pracę, wyszukać potrzebne informacje, rozwiązać problem i zaprezentować wyniki swojej pracy. Metoda projektów zalicza się do metod poszukujących. Projektem może być model, referat, wystawa, film, audycja itd. Na zakończenie uczniowie przedstawiają rezultaty swojej pracy na forum klasy. Projekt powinien być zadany w formie pisemnego kontraktu.
Pełny kontrakt powinien zawierać: temat projektu, plan pracy, zadania dla poszczególnych członków grupy, określony sposób realizacji, pomoce fachowe np. literaturę, ustalony termin ukończenia, sposób prezentacji, kryteria oceny projektu.
Podczas pracy nad projektem uczniowie mogą, a nawet powinni kontaktować się z nauczycielem, celem wyjaśnienia swoich wątpliwości, czy też korekty ewentualnych pomyłek. W trakcie konsultacji nauczyciel może zasugerować pewne zmiany w projekcie, może uzupełnić literaturę itd. Konsultacje zwiększają u uczniów świadomość ich wiedzy, a także ich braków i dają nauczycielowi wgląd w motywy i proces nauki. Nauczyciel powinien być elastyczny i musi umieć dostosować wymagania do zdolności uczniów oraz do konkretnych warunków w klasie.

Etapy pracy nad projektem:
• określenie tematu projektu
• zadania, które mają wykonać uczniowie, aby osiągnąć cele
• źródła, do których należy sięgnąć przy zbieraniu informacji
• termin prezentacji
• kryteria oceny
• praca nad projektem
• prezentacja projektu
• ocena projektu
Oceniając projekt bierzemy pod uwagę:
- wybór tematu,
- korzystanie z różnych źródeł informacji,
- integrowanie wiedzy z różnych dziedzin,
- rozplanowanie pracy między członków grupy,
- prezentację projektu,
- samoocenę pracy uczestników.

Portfolio
jest techniką aktywizującą, która polega na wyszukiwaniu i gromadzeniu w teczce materiałów na wybrany temat. Dzięki konieczności ciągłego segregowania i wartościowania zebranych materiałów, uczniowie kształcą umiejętność porządkowania wiadomości. Ponadto uczą się korzystania z różnych źródeł informacji, oraz efektywnej współpracy podczas wymieniania się materiałami.

Sposób przeprowadzenia:
1. Ustalenie zadania.
2. Określenie rodzaju gromadzonych materiałów( widokówki, ilustracje, fotografie, mapy, plany, artykuły, dane statystyczne).
3. Przygotowanie teczek ( skoroszytów) na zbierane materiały.
4. Ustalenie terminu – na kiedy będą potrzebne.
5. Wykorzystanie gromadzonych materiałów przy realizacji wcześniej ustalonych zagadnień.


Literatura:
1. Brudnik E. ,Moszczyńska A. Owczarska B. " Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po metodach aktywizujących"
2. Krzyżewska J.,Aktywizujące metody i techniki w edukacji" cz. II,
3. Ziętkiewicz E. "Jak aktywizować uczniów-Burza mózgów i inne techniki w edukacji"
4. Sternberg Robert: ,,Jak nauczyć dzieci myślenia”
5. Bernacka D. „Od słowa do działania. Przegląd współczesnych metod kształcenia”