Ruch jako czynnik rozwoju

Ruch jest naturalną, fizjologiczną potrzebą człowieka występującą w ciągu całego jego życia, a przejawiającą się przez różne formy aktywności. Ruch i aktywność fizyczna są fundamentem i podstawą życia, przedłużają i podnoszą jego jakość w znaczeniu biologicznym. Aktywność fizyczna może skutecznie wspomagać rozwój fizyczny człowieka, a na zasadzie pełnej harmonii także jego rozwój psychiczny i społeczny. U dziecka ma on charakter spontaniczny i instynktowny. U dziecka starszego jest związany z chęcią uzyskania maksymalnej sprawności fizycznej i potrzebą współzawodnictwa w grupie. Ruch poprawia wszystkie funkcje organizmu, uodparnia na zmiany w środowisku zewnętrznym związane z rozwojem cywilizacji technicznej.
W wieku dziecięcym jest on ważnym czynnikiem determinującym wszechstronny rozwój organizmu i kształtującym prawidłową postawę ciała. Przyczynia się do wyrabiania podstawowych cech motorycznych, zwłaszcza zwinności, zręczności, gibkości, szybkości, siły oraz umożliwia uczenie się wielu umiejętności ruchowych niezbędnych w dalszym życiu, aż do późnej starości. Ruch jest naturalnym bodźcem i spełnia funkcję rozwojową, przystosowawczą, relaksującą oraz koryguje wady budowy i funkcjonowania ciała. Ponadto ruch działa na charakter jednostki, dodaje pewności siebie, wpływa na rozwój wiary w siebie, sprzyja równowadze nerwowej i dyscyplinie.
Mięśnie stanowiące około 40 % masy ludzkiego ciała są głównym ośrodkiem metabolizmu, tutaj produkuje się niezbędną do życia energię cieplną, a powstające w nich bodźce przenoszone są przez centralny układ nerwowy na narządy wewnętrzne i mają duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania poszczególnych układów, a tym samym dla całego organizmu. Od wczesnych lat życia dziecka kontrola nad rozmaitymi mięśniami ciała jest jedną z najszybszych form rozwoju. W ciągu pięciu lat życia dziecka najważniejszym osiągnięciem w zakresie motoryki jest ogólny rozwój ruchów, dotyczący dużych przestrzeni ciała. Po tym okresie następuje rozwój zorientowany na bardziej precyzyjną koordynację w zakresie mniejszych grup mięśni. Wrodzone reakcje stopniowo przekształcają się w sprawności motoryczne, będące użyteczne przez całe życie. Dziecko dzięki dojrzewaniu systemu nerwowego i mięśni zdobywa podstawowe sprawności, stopniowo wzrasta szybkość, dokładność i ciągłość w ich kształtowaniu.
Aktywność ruchowa regularnie uprawiana i w górnych granicach tolerancji utrzymywana prowadzi do przyrostu masy mięśniowej, wzmocnienia kości i połączeń stawowych, okrzepnięcia organizmu, przyrostu masy serca, obniżenia ciśnienia tętniczego, zwolnienia tętna, zwolnienia rytmu oddechu przy jego pogłębieniu. Zwiększona aktywność ruchowa owocuje wzrostem parametrów siły, wytrzymałości szybkości mocy, zwinności, koordynacji, podnosi ogólną sprawność fizyczną, odporność organizmu, co prowadzi do wzmocnienia zdrowia i dobrego samopoczucia.
W układzie kostno – stawowym przyspiesza przekształcanie się tkanki chrząstnej w kostną, a szybkie tworzenie się tzw. ,,jąder kostnienia”, ich wzrost ilościowy i stopniowe rozszerzanie się wpływa na przyspieszenie procesu mineralizacji wzmocnienia kości. To z kolei usprawnia funkcje szkieletu będącego konstrukcją chroniącą narządy wewnętrzne i amortyzującą wstrząsy ciała. Dzięki temu formują się powierzchnie stawowe, wzmacniają wiązadła i torebki stawowe a przyczepy mięśni tworzą mocne spojenia z poszczególnymi kośćmi, zapobiegając naderwaniu lub zerwaniu mięśni. Wszystkie te zmiany zachodzące pod wpływem aktywności ruchowej czynią kość bardziej wytrzymałą i odporną na urazy mechaniczne oraz zapobiegają osteoporozie.
Pod wpływem ćwiczeń fizycznych następuje przyrost masy mięśniowej, który jest spowodowany zwiększoną syntezą białek mięśniowych. Praca mięśni doskonali morfologiczne i czynnościowo wszystkie tkanki i narządy, przeciwdziała chorobom i opóźnia występowanie zaburzeń metabolicznych. W tkance mięśniowej zwiększa się ilość białka kurczliwego – miozyny. Wysiłek przyczynia się także do usprawnienia mechanizmu transportu tlenu w mięśniach, dzięki powiększeniu się naczyń włosowatych oraz większej ilości mioglobiny. Lepsze odżywianie mięśni wiąże się też ze zmianą składu chemicznego. W trenowanym mięśniu dwukrotnie wzrasta ilość glikogenu, potasu, sodu, wapnia, magnezu i żelaza oraz zdolność do syntezy ATP i fosforokeratyny. Zmiany te powiększają siłę mięśni, zdolność do pracy, czynią mięśnie bardziej odpornymi na zmęczenie.
Proces adaptacji do wysiłków fizycznych w zakresie czynności oddychania powoduje wzrost pojemności płuc. Zmianą wynikającą ze wzmożonej aktywności ruchowej jest pogłębienie się oddychania i zwolnienie rytmu oddechowego, co zapewnia lepsze zaopatrzenie organizmu w tlen.
Systematyczna aktywność sprawia, że układ krążenia staje się bardziej sprawny i wydolny. Ćwiczenia fizyczne wpływają na ekonomizację czynności serca, wzrasta pojemność minutowa serca i waga mięśnia. Powoduje to zwiększenie możliwości zaopatrzenia pracujących tkanek w składniki odżywcze i w tlen, a także sprawniejsze usuwanie produktów przemian tkankowych. Wzrasta ilość czerwonych krwinek oraz zawartość hemoglobiny w krwi. Podniesienie pod wpływem treningu poziomu mioglobiny w mięśniach i hemoglobiny we krwi powiększa ogólną pojemność tlenową organizmu.
Wysiłek fizyczny ma stymulujący wpływ na umysł człowieka. Zwiększa się wydzielanie do mózgu endorphiny – polepszając samopoczucie. Wysiłek fizyczny wzmacnia fizycznie i psychicznie. Ruch integruje i wspiera także procesy umysłowe. Skoordynowane ruchy pobudzają wytwarzanie neurotrofin – naturalnych substancji stymulujących wzrost komórek nerwowych i zwiększanie liczby połączeń międzyneuronalnych w mózgu. Układ nerwowy rozwija się w szybkim tempie dzięki działalności ruchowej człowieka.
Rozwój i dojrzewanie narządów zmysłu pozwala na lepsze, dokładniejsze postrzeganie, wyostrzenie słuchu, węchu, dotyku, smaku, wyczucia przestrzeni, czasu, równowagi czucia mięśniowego. Jest to możliwe tylko i wyłącznie przez nabywanie coraz bogatszych doświadczeń ruchowych drogą eksperymentowania, gier i zabaw ruchowych.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca dla dzieci i młodzieży jako minimum ćwiczenia określone wielkościami: 4 razy w tygodniu, po 40 minut ćwiczeń z intensywnością określoną wielkością tętna 140/ min. Dzieci powinny mieć możliwość ruchu przez około trzy godziny dziennie. Minimalny, jednostkowy czas ćwiczeń, 30 minut pozwala na zaangażowanie mięśni, serca, układu krążenia, układu oddechowego i związanych z wysiłkiem przemian energetycznych w takim stopniu, że powoduje spalanie rezerw energetycznych w postaci tłuszczów i jest minimalnym, skutecznym bodźcem sprawnościowo – zdrowotnym.
Można uznać, że ruch wzmacnia zdrowie nie tylko w fizycznym, ale także w psychicznym i społecznym znaczeniu tego słowa.

Literatura:
1. Bielski J. ,,Wpływ wzmożonej aktywności ruchowej na rozwój i profilaktykę chorób cywilizacyjnych, Olsztyn 1994
2. Wolański N. ,,Rola aktywności ruchowej w rozwoju człowieka”, Warszawa 1979