Program zajęć pozalekcyjnych "W zdrowym ciele zdrowy duch"

„ Zdrowie to nie dar niebios
dany raz na zawsze -
nad zdrowiem trzeba pracować
i praca ta ma również charakter pedagogiczny”

Maciej Demel

mgr Katarzyna Sitek
mgr Bożena Smolarz

Rybnik 2008

Wstęp

Umiejętności i nawyki związane ze zdrowym stylem życia kształtują się we wczesnym okresie życia, gdyż wtedy psychika dziecka jest wrażliwa na oddziaływanie otoczenia. Później trudno to zmienić, dlatego nabyte w tym wieku umiejętności, nawyki i postawy zachowane zostaną na dalsze lata życia.
Celem tego programu jest rozszerzenie i wzbogacenie edukacji prozdrowotnej wynikającej z podstawy programowej o nowe wiadomości i umiejętności, dostosowanie przekazywanych treści do możliwości uczniów i wzbudzanie zainteresowania tematem poprzez stosowanie różnych metod aktywizujących. Opracowany program zachęca uczniów do dbania o własne zdrowie szczególnie w zakresie higieny osobistej, wdraża do prawidłowego odżywiania się, pobudza aktywność fizyczną, a także uczula na przestrzeganie zasad bezpieczeństwa w różnych sytuacjach oraz w kontaktach z innymi osobami.
Bardzo ważne w prowadzeniu edukacji zdrowotnej jest jednolite oddziaływanie pedagogiczne na dziecko w domu i w szkole. Skuteczność i realizacja opracowanego programu zależna jest od współpracy z rodzicami, dlatego też celem tego programu jest rozszerzenie oddziaływań prozdrowotnych poza szkołę, na dom i rodzinę dziecka.
Program zajęć pozalekcyjnych z edukacji prozdrowotnej „W zdrowym ciele zdrowy duch” jest zgodny z podstawą programową dla I etapu kształcenia szkoły podstawowej, treściami zawartymi w programie nauczania w kl. I-III, Programem Wychowawczym klas I-III, Programem Profilaktyki Szkoły oraz Statutem Szkoły.

Cele programu „W zdrowym ciele zdrowy duch ”

Cele ogólne programu:

• w zakresie wiedzy:
- poznawanie zasad funkcjonowania własnego organizmu
- poznanie zasad zdrowego stylu życia
- poznawanie przepisów ruchu drogowego i zasad zachowania się na drogach, warunkujących bezpieczeństwo
- poznawanie zasad zachowania w sytuacjach zagrożenia zdrowia i życia

• w zakresie umiejętności:
- planowanie i podejmowanie działań sprzyjających własnemu rozwojowi fizycznemu, psychicznemu i emocjonalnemu
- wdrażanie do zdrowego i racjonalnego odżywiania

- samodzielne przygotowanie zdrowego posiłku
- kształtowanie umiejętności organizacji czasu wolnego ze szczególnym uwzględnieniem aktywności ruchowej
- kształtowanie umiejętności bezpiecznego zachowania się w sytuacjach zagrożenia (pożarów, zatruć, w czasie zabaw ruchowych, gier sportowych,
- wdrażanie do właściwego reagowania na kontakty z osobami obcymi

• w zakresie postaw:
- kształtowanie nawyków higienicznych i zdrowego stylu życia
- kształtowanie postawy asertywnej
- kształtowanie umiejętności rozróżniania zagrożeń i sposobów radzenia sobie z nimi.

Cele szczegółowe:

Żywność i żywienie
- pogłębienie wiedzy o zasadach racjonalnego odżywiania się, poznanie i uzupełnianie piramidy żywieniowej;
- uświadomienie wartości odżywczych warzyw i owoców;
- rozumienie potrzeby zachowania higieny podczas sporządzania posiłków i kulturalnego spożywania ich;
- przygotowanie prostych posiłków (sałatki, soki, koktajle, kanapki)
- rozumienie konieczności zdrowego odżywiania się, planowanie jadłospisu;
- zachęcanie do spożywania zdrowych posiłków.

Higiena osobista i zdrowie własnego ciała
- kształtowanie nawyków higienicznych;
- pogłębianie wiedzy na temat higieny własnej, otoczenia oraz środków czystości;
- kształtowanie poczucia odpowiedzialności za czystość i estetykę;
- dostarczanie wiedzy na temat budowy i funkcjonowania własnego organizmu;
- uświadomienie niekorzystnego wpływu hałasu na zdrowie;
- uświadomienie znaczenia właściwej długości snu dla organizmu;
- rozumienie zachowania odpowiedniej postawy ciała podczas pracy i wypoczynku;
- rozumienie potrzeby porządkowania miejsca pracy i zabawy;
- rozumienie potrzeby dbania o swoje zdrowie, dostosowania ubioru do pogody,
zażywania witamin i lekarstw w czasie choroby.

Ruch to zdrowie
- rozwijanie aktywności fizycznej;
- zachęcanie do aktywnego spędzania czasu;
- ukazanie alternatywnych form spędzania czasu wolnego;
- kształtowanie prawidłowej postawy ciała podczas ćwiczeń i zabaw;
- zachowanie dyscypliny podczas zajęć ruchowych.

Moje bezpieczeństwo
- pogłębienie wiedzy na temat bezpiecznego zachowania się na drodze, w szkole, podczas gier i zabaw ruchowych;
- wdrażanie do bezpiecznego posługiwania się urządzeniami gospodarstwa domowego;
- zapoznanie ze sposobami zachowania się w sytuacjach zagrożenia zdrowia i życia;
- uświadomienie, że szybka informacja ratuje życie;
- nabywanie umiejętności właściwego zachowania się wobec osób;
- kształtowanie umiejętności podejmowania właściwych decyzji i rozwiązywania problemów;
- dostarczanie wiedzy o prawach dzieci.

Warunki realizacji programu

Program zajęć pozalekcyjnych jest przeznaczony dla uczniów klas I-III szkoły podstawowej. Zajęcia będą się odbywały raz w tygodniu po jednej godzinie lekcyjnej. Efektem tego programu powinno być nabycie przez uczniów właściwych postaw pozwalających na zachowanie zdrowia oraz wyrabianie poczucia odpowiedzialności za własne zdrowie i bezpieczeństwo.

Działy do realizacji

Problematyka uwzględniona w programie obejmuje następujące zagadnienia:
1. Higiena osobista
2. Zdrowy styl odżywiania
3. Bezpieczeństwo w szkole i w domu
4. Bezpieczeństwo w ruchu drogowym
5. Higiena pracy i wypoczynku
6. Sport to zdrowie
7. Zagrożenia

Tematyka zajęć

Higiena osobista

1. Jak dbać o higienę jamy ustnej? Poznanie zasad działalności Klubu Wiewiórka.
2. Wizyta w gabinecie stomatologa.
3. Dlaczego musimy dbać, aby ręce, włosy i całe ciało były czyste?
4. Dbamy o swoje zdrowie – wywiad z panią pielęgniarką.
5. Wycieczka do apteki.
6. Zioła w naszym domu, znaczenie ziół, degustacja herbat ziołowych.
7. Konkurs wiedzy o zdrowiu.
8. Spotkanie z pediatrą.
9. Przygotowanie inscenizacji o tematyce zdrowotnej .

Zdrowy styl odżywiania

10. Jakie produkty są zdrowe dla naszego organizmu, co nam szkodzi? Tworzenie piramidy żywieniowej.
11. Zasady zdrowego odżywiania się. Planowanie jadłospisu.
12. Wartości odżywcze warzyw. Przygotowanie sałatki warzywnej, dekorowanie potraw.
13. Przygotowanie kanapek.
14. Przygotowanie sałatki owocowej. Wartości odżywcze owoców.
15. Przygotowanie soku owocowego, koktajlu owocowego. Znaczenie mleka
i jego przetworów w diecie człowieka.
16. Jakie zagrożenia powoduje palenie papierosów i picie alkoholu? Wykonanie plakatów.
17. Konkurs o tematyce zdrowotnej.

Bezpieczeństwo w ruchu drogowym

18. Jak prawidłowo i bezpiecznie poruszać się po różnych drogach (także o zmierzchu)? Co oznaczają niektóre znaki drogowe?
19. Jak wezwać pomoc i udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym?
20. Konkurs „Jestem bezpieczny na drodze”.
21. Przygotowanie apelu dotyczącego bezpieczeństwa.

Higiena pracy i wypoczynku

22. Jak spędzamy wolny czas, na czym polega odpoczynek czynny i bierny?
Jak zaplanować swój dzień? Mój dzień bez telewizora –konkurs plastyczny.
23. Jak przyjemnie i bezpiecznie organizować zabawy na świeżym powietrzu w czasie ferii zimowych? Propozycje bezpiecznych zabaw zimowych.
24. Jak przyjemnie i bezpiecznie organizować zabawy na świeżym powietrzu w czasie wakacji letnich? Propozycje bezpiecznych gier i zabaw dla dzieci.

Sport to zdrowie

25. Jak dbać o swoją kondycję fizyczną, ćwiczenia, zabawy ruchowe. Zajęcia z rodzicami.
26. Jakie dyscypliny sportowe możesz uprawiać w swojej szkole, miejscowości? Udział w zajęciach SKS.

Bezpieczeństwo w szkole i w domu

27. Jakie działania człowieka mogą wywołać pożar, jak zachować się w czasie pożaru? Jak zachować się w czasie burzy i huraganu?
28 Spotkanie z panią pedagog - jak zachowywać się w kontaktach z nieznajomymi, jak rozróżnić zły dotyk od dobrego?

Pierwsza pomoc

29. Co można znaleźć w apteczce? Nauka udzielania pierwszej pomocy. Jak postąpić, gdy się skaleczysz, z nosa leci krew lub oparzysz się?

Procedura osiągnięcia zamierzonych celów

Ważnym czynnikiem warunkującym efektywność realizacji każdego programu jest poznanie jego idei oraz dobra znajomość adresata, do którego jest kierowany, w tym przypadku dziecka w młodszym wieku szkolnym. Postawa nauczyciela również nie jest bez znaczenia. Jego zaangażowanie, zapał, pomysłowość, inwencja twórcza, mają znaczący wpływ na osiągnięcie założonych celów.
W pracy z dziećmi w I etapie kształcenia istotne jest, aby pobudzać ich ciekawość poznawczą, motywować do działania, stwarzać sytuacje problemowe wymagające aktywności, umożliwiać manipulowanie konkretami oraz symbolami, skłaniać do wysiłku umysłowego oraz odwoływać się do zdobytych już doświadczeń, ale przede wszystkim umożliwić nabycie umiejętności nadających się do zastosowania w sytuacjach typowych, znanych uczniowi, czy też nowych dla ucznia. Spełnienie tego warunku jest możliwe dzięki zastosowaniu odpowiednich strategii, metod nauczania i form organizacyjnych. Stosowanie różnorodnych metod i technik opartych na działaniach pozwoli dzieciom na przyswojenie wiedzy w drodze doświadczenia i na rozwijanie umiejętności pracy w zespole, twórczego dochodzenia do określonych celów.

Metody i formy stosowane w trakcie realizacji programu

Program ten ma przede wszystkim charakter czynnościowy. W założeniach swych program powinien aktywizować ucznia do jak największej samodzielności. Zajęcia prowadzone będą głównie metodami aktywizującymi, wymuszającymi aktywność ucznia i nauczyciela, aby każdy uczeń miał możliwość wykazania się inicjatywą, zaangażowaniem i kreatywnością (np. burza mózgów, mapa pamięci, słoneczka, metoda niedokończonych zdań). Równie często stosowane będą ćwiczenia praktyczne, które na pewno uatrakcyjnią zajęcia (udzielanie pierwszej pomocy, przygotowywanie posiłków), będą motywowały uczniów do działania, nauczą współdziałania i komunikowania się w grupie.
W realizacji programu proponujemy oparcie się na sprawdzonych formach pracy:
zbiorowej, indywidualnej oraz grupowej. Formy te możemy wykorzystywać systematycznie tak, aby dziecko mogło doświadczyć różnych sytuacji, układów interpersonalnych i w pełni się rozwijać.
W realizacji programu prozdrowotnego proponujemy prowadzenie zajęć, takich jak:
- spotkania z ludźmi zajmującymi się zdrowiem i bezpieczeństwem (min.: pedagogiem, pielęgniarką, pediatrą, stomatologiem)
- wycieczki (apteka, gabinet pielęgniarki, gabinet stomatologa, najbliższa okolica)
- warsztaty i pogadanki ( gdzie wskazane jest posługiwanie się różnymi materiałami poglądowymi, np. planszami, filmami wideo dot. ruchu drogowego, kartami pracy)
- prezentacje;
- zajęcia otwarte dla rodziców„Jesienne witaminki”, „Smacznie i zdrowo”;
- gry zabawy ruchowe np.„Zdrowa i bezpieczna zima”;
- tworzenie kącików tematycznych związanych z profilaktyką prozdrowotną;
- wystawki prac dzieci;
- konkursy z zakresu zachowań prozdrowotnych;
- zorganizowanie apelu profilaktycznego;
- przygotowywanie przedstawień, inscenizacji o tematyce prozdrowotnej.

Ewaluacja programu

Ewaluacja programu będzie prowadzona na bieżąco oraz pod koniec roku szkolnego. Pozwoli to w przyszłości poprawić ewentualne niedociągnięcia i rozbudować i zmienić poruszaną tematykę w taki sposób, aby była atrakcyjna dla uczniów.
W działaniach ewaluacyjnych prowadzonych przez nauczyciela najważniejsze będzie dziecko. Stopień opanowania wiedzy o zdrowiu i bezpieczeństwie będzie badany w formie ankiet, quizów, konkursów, a następnie nagradzany dyplomami, medalami i nagrodami rzeczowymi. Ważnym elementem dokumentacji będą prace wykonane przez dziecko.

Proponowane narzędzia ewaluacji

Istotą sprawdzania i oceniania osiągnięć uczniów jest dawanie odpowiedzi na pytania o jakość i skuteczność podejmowanych działań. Charakter programu wymaga przede wszystkim oceniania aktywności dzieci oraz ich umiejętności nabytych w trakcie wykonywania zadań. Toteż podstawą kontroli osiągnięć będą konkretne działania i zachowania oraz zmiany zachodzące w dziecięcych postawach, umiejętnościach i wiedzy.
Do zdiagnozowania osiągnięć uczniów służyć będą wzajemnie uzupełniające się metody i narzędzia takie jak:
- obserwacja poczynań uczniów,
- rozmowy z rodzicami oraz uczniami,
- obserwacja zachowań uczestników programu,
- analiza prac konkursowych,
- ankiety dla uczniów,
- ankiety dla rodziców,
- prace plastyczne uczniów,
- roczne sprawozdanie.

Przewidywane osiągnięcia uczniów

Po ukończeniu programu uczeń biorący udział w zajęciach powinien:

• w zakresie higieny osobistej:
- znać zasady dbania o jamę ustną, umieć prawidłowo szczotkować zęby
- wiedzieć, dlaczego należy dbać o higienę
- wiedzieć, jak zapobiegać chorobom, np. przeziębieniu, grypie.
- rozwijać i utrwalać nawyk troski o własne zdrowie

• w zakresie bezpieczeństwa w ruchu drogowym:
- umieć wybierać bezpieczną drogę do szkoły i do domu,
- prawidłowo poruszać się po drodze z chodnikiem i bez chodnika,
- pamiętać o noszeniu elementów odblaskowych o zmierzchu podczas poruszania się poza terenem zabudowanym,
- znać niektóre znaki drogowe, m.in. przeznaczone dla pieszych,
- zwracać większą uwagę na bezpieczeństwo swoje i innych

• w zakresie zdrowego stylu odżywiania:
- znać wartości odżywcze niektórych produktów,
- uzasadnić konieczność spożywania surowych owoców i warzyw,
- znać produkty szkodliwe dla zdrowia (niedojrzałe owoce, trujące grzyby),
- wiedzieć o szkodliwości przejadania się, szczególnie słodyczami,
- zwracać uwagę na czystość i estetykę przygotowania i podania posiłku,

• w zakresie higieny pracy i wypoczynku:
- prawidłowo zorganizować swoje miejsce pracy, wietrzyć klasę i pokój ( przed i w trakcie pracy),
- przyjmować właściwą pozycję w ławce i przy biurku,
- dbać o porządek w miejscu pracy,
- wybierać odpoczynek czynny,
- prawidłowo zaplanować swój dzień,
- wiedzieć, jak bezpiecznie bawić się w czasie ferii zimowych i letnich,
- posiadać umiejętności organizowania własnej pracy, wypoczynku i czasu wolnego,

• w zakresie aktywności fizycznej:
- wybierać ruch na świeżym powietrzu,
- wykazywać chęć uprawiania sportu,
- aktywnie uczestniczyć w zmaganiach sportowych,
- umieć kulturalnie wygrywać i przegrywać.

• w zakresie bezpieczeństwa w szkole i w domu:
- wystrzegać się działań, które mogą spowodować pożar, umieć zadbać o swoje bezpieczeństwo podczas pożaru,
- umieć przekazać informacje o niebezpieczeństwie, znać numery telefonów Policji, Pogotowia Ratunkowego, Straży Pożarnej,
- bezpiecznie zachowywać się podczas burzy i huraganu,
- umieć ocenić zachowanie nieznajomej osoby, wiedzieć jak odmawiać zaproszeniom,
- odmówić, gdy jest częstowany przez nieznajomego,
- umieć właściwie zachowywać się w kontaktach z niebezpiecznymi przedmiotami
- zgłaszać zjawiska przemocy rodzicom i wychowawcy,

• w zakresie udzielania pierwszej pomocy:
- wiedzieć, co powinna zawierać apteczka,
- udzielić pomocy przy drobnym skaleczeniu, krwawieniu z nosa, poparzonemu gorącą wodą,
- wiedzieć, jak udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadku,
- prawidłowo wezwać karetkę pogotowia

Bibliografia

Bożkowa K.: Zdrowie dzieci i młodzieży, a edukacja, PWN, Warszawa 1986
Bubis B.: Jestem zdrowy i czuję się bezpiecznie: Wychowawca 2003, nr 12
Cendrowski Z.: Dekalog zdrowego stylu życia. Warszawa, Agencja Pro-Lider, 1993.
Dąbrowska A.: Wychowanie zdrowotne w szkole: Życie Szkoły 1999, nr 2
Demel M..: Pedagogika zdrowia, WSiP, Warszawa 1980
Karski J.B.: Promocja zdrowia, Warszawa 1994
Krzyżewska J.: Aktywizujące metody i techniki w edukacji wczesnoszkolnej. Suwałki, AU Omega, 1998.
Lipińska M.: Promocja zdrowia w nowym systemie edukacji [w:] Edukacja zdrowotna dzieci i młodzieży. Kraków, WN AP, 1999.
Skulisz D.: Zdrowie w edukacji elementarnej. Wprowadzenie do konstruowania programów autorskich. Kraków, Wyd. UJ, 2001.
Sekutowska M.: Program o zdrowiu, Życie Szkoły, 2001,nr 8
Woynarowska B.: Edukacja zdrowotna w szkole, Lider 1998, nr1