Zagrożenia tkwiące w środowisku rodzinnym współczesnej młodzieży - możliwości interwencji i pomocy pedagogicznej

Rodzina jest naturalnym środowiskiem wychowawczym, stanowi podstawową grupę społeczną, elementarną komórkę życia w społeczeństwie. Ten fakt wpływa na rodzaj i przebieg procesów wywierania wpływu na psychikę dziecka i sposoby kształtowania jego osobowości w środowisku rodzinnym. W rozwoju dziecka rodzina odgrywa szczególną rolę. To ona przekazuje i zaspokaja jego potrzeby oraz stanowi główny czynnik kształtujący jego postawy. H. Smarzynski uważa, że rodzina przez zamierzony i nie zamierzony wpływów oddziaływań wychowawczych i opiekuńczych, które wynikają ze wzajemnych relacji poczynia się do fizycznego rozwoju dziecka, przygotowuje do samodzielnego życia w społeczeństwie, poprzez przekazywanie dziecku norm , wartości, wzorców, zachowań i obyczaju kulturowego społeczeństwa . Zgodnie z poglądami J. Pietera „ znaczna część poglądu na świat, skłonności, uprzedzeń właściwości charakteru moralnego, przyzwyczajeń, tzw. sposobu bycia, poniekąd również rysów temperamentu ( przypisanych zazwyczaj dziedzicznie) ma swoje źródło we wpływach środowiska domowego- rodzinnego .
Rola rodziny wobec dziecka jest pierwszoplanowa i trwa przez dzieciństwo, burzliwy okres dojrzewania, aż po wiek dojrzałości osobowej i samodzielności społecznej. Szczególne zadania wychowawcze spadają na rodzinę we współczesnym świecie przeciwieństw i niepokojów. W wyniku napięć i konfliktów, z którymi spotykają się dzieci i młodzież proces dojrzewania młodej generacji bywa czasem zaburzony. Trudności wychowawcze sygnalizowane są dość powszechnie. Kryzys współczesnej kultury, relatywizm moralny i dewaluacja ogólnoludzkich wartości utrudniają młodej generacji proces adaptacji społecznej. W złożonej i trudnej sytuacji współczesnego życia, rodzina ma spełniać szczególną funkcję niwelatora wstrząsów, filtru i pomostu. Rodzina ma zadanie ochrony wzrastającego pokolenia „ przed zbyt brutalnym, zetkną cym się z rzeczywistością, powinna być nosicielem kultury w środowisku, w którym żyje dziecko, powinna w zakresie teorii, stanowić bazę , z której mogłoby ono rzucić się w wir świata bardziej bezosobowego rozciągającego się poza domem Współczesna rodzina często nie spełnia swojej roli do której została powołana. Dzieje się tak ponieważ jest wiele czynników, które zagrażają a nawet utrudniają pełnienie tych ról.
Te, które zagrażają bezpośrednio to: brak środków materialnych ( co spowodowane jest narastającą falą bezrobocia w kraju), alkoholizm i demoralizacja w rodzinie, konflikty małżeńskie, rozpad małżeństwa, błędy wychowawcze rodziców a co się z tym ściśle wiąże, złe postawy rodzicielskie.
Duże zagrożenie dla rodziny, jej prawidłowego funkcjonowania jest postępujące bezrobocie, a co za tym idzie bardzo trudna sytuacja materialna rodziny. Bezrobocie jest jednym z czynników ,które nie tylko obniża poziom ekonomiczny rodziny ale utrudnia bliskie relacje miedzy jej członkami. Zwiększony poziom stresu w środowisku rodzinnym rzutuje na stosunek rodziców do dzieci. Przejawem tego są postawy wobec dziecka charakteryzujące się wrogością oraz wzrostem przemocy A z drugiej strony obojętnością i brakiem zainteresowania. Charakterystyczne dla rodzin dotkniętych bezrobociem jest brak stabilizacji ekonomicznej, ubogie wyposażenie mieszkań, nieprawidłowe warunki sanitarno- higieniczne. Korelują one z negatywną atmosferą, konfliktami. O konfliktach mówimy wówczas gdy występuje starcie odmiennych potrzeb, dążeń celów i sposobów działania stron konfliktu czyli męża i zony. Jest to zrozumiane ze względu na odmienność psychiczną jednej i drugiej osoby , na odmienność środowisk rodzinnych z których pochodzą. Konflikty są zatem nieuniknione ale mogą być one rozwiązane bez śladu, jeśli małżonkowie potrafią prowadzić między sobą dialog.
W rozmowie wyjaśnia się spokojnie swoje uczucia, doznania przykrości, a także doznania przykrością także potknięcia czy błędy. Zdolność wzajemnego wybaczania i czynienia ustępstw jest objawem miłości.
W przypadku, kiedy nie dochodzi do rozładowania konfliktów, wzrasta niezadowolenie, wzrastają wzajemne urazy, dochodzi do silnych napięć emocjonalnych. Z kolei wciąż rosnące napięcia prowadź do rozbicia rodziny- odejścia małżonka. Rozwód jest największym dramatem dla dzieci, dziecko czuje się osamotnione i bezradne, włączone bez swojej woli w sprawy , w których istoty nie potrafi pojąc. Jego potrzeba bezpieczeństwa i przynależności do obojga rodziców zostaje zagrożona. Pojawienie się symptomowo nerwicowych i zaburzeń w zachowaniu nie należy w takich przypadkach do rzadkości . W okresie nasilonych konfliktów , postępowania rozwodowego rodziców, dziecko przeżywa stany frustracyjne.
Frustracją określa się stany psychiczne, wywołane zablokowaniem potrzeb. Niezaspokojone potrzeby i niezrealizowane pragnienia powodują stan niezadowolenia i zawiedzionych nadziei. Organizm broniąc się przed długotrwałym przygnębieniem wywołaniem niemożnością zaspokojenia silnej potrzeby uruchamiają „ tanie” mechanizmy obronne jak agresja lub wychowanie Agresja kieruje się na osoby z najbliższego otoczenia: rodziców i rodzeństwa. Wycofanie polega na odsuwaniu się od ludzi, zamknięciu się w sobie, niechęci do kontaktu z innymi. Tak dzieje się z młodym człowiekiem, który sam nie potrafi sobie pomóc, stara się uciec od rzeczywistości, w świat fikcji, sięga po narkotyki, alkohol. Środki te pozwalają zapomnieć o bólu, zobojętniają, głuszą emocje. Podobnie zachowuje się młodzież, u której w rodzinie nadużywa się alkoholu. Niemal we wszystkich rodzinach dzieci alkoholików stwierdza się zaburzenia nerwicowe, urazy, lęki, trudności w nauce, zaburzenia zachowania. Nieszczęśliwe, tyranizowane w domu, w szkole przeżywają dodatkowe upokorzenia. To dzieciom alkoholików funduje się obiady, dostają zapomogi i kieruje się je na kolonie. A koledzy wiedzą dlaczego. To one znoszą upokorzenia otrzymując negatywne oceny, za brudne zeszyty, nieodrobione lekcje. A one często zamiast spać w łóżku, kulą się przed pijanym ojcem albo są wyrzucane na noc za drzwi. U matek alkoholizm wiąże się bardzo często z prostytucja. Dzieci są świadkami gorszących scen, są zmuszane do dostarczania alkoholu. Z takich domów dzieci uciekają. Motywy takich ucieczek to: zła atmosfera, brak zainteresowania zdemoralizowanych rodziców problemami przeżywanymi przez ich dziecko. Młodzież z takich rodzin wcześniej zdobywa doświadczenia seksualne, są świadkami gorszących scen, sami po osiągnięciu dojrzałości uczestniczą w libacjach alkoholowych i ekscesach seksualnych.
Z danych statystycznych wynika, że około 4,5 mln. osób nadużywa alkoholu, w tym ok. 600 / 900tys. jest uzależnionych i wymaga leczenia. Alkoholizm jest chorobą całej rodziny, wszyscy zostają wciągnięci w wir powstający wokół tego, który pije. Alkoholizm sprawia, ze życie rodzinne zamiast dostarczać oparcia staje się największym obciążeniem i źródłem problemów. Zamiast prawdy pojawia się coraz więcej kłamstw oraz częste nadmierne picie staje się źródłem trudności finansowych. Burzy atmosferę w rodzinie, jej intymność, niepowtarzalność. Niejednokrotnie rodzice- alkoholicy sami nie zaznali ciepła w swoim domu, gdyż jedynie otrzymali bolesną spuściznę po „ toksycznych rodzicach” jak ich nazywa Suzan Forwad. Są to osoby, które, noszą za sobą brzemię wstydu rodziców alkoholików porzucenie lub opuszczenie a nawet znieważenie fizyczne

W jaki sposób powinna interweniować szkoła?
1. Regulacje prawa karnego i cywilnego wskazują na obowiązek zawiadamiania odpowiednich organów o krzywdzie dziecka.
2. Złożyć do sądu opiekuńczego (Wydział Rodzinny i Nieletnich Sądu Rejonowego) wniosek o wgląd w sytuację rodzinną, wystarczy podać dane personalne rodziny, adres zamieszkania i niepokojące nas fakty. W przypadku bezpośredniego zagrożenia życia i zdrowia dziecka wezwać policję.
3. W przypadku, gdy nie ma konieczności oderwania dziecka od środowiska rodzinnego
oraz na różnych formach ograniczeń władzy rodzicielskiej, należy stworzyć zespół specjalistów, który opracuje indywidualny plan działania w celu pomocy dziecku. W planie tym należy uwzględnić pomoc psychologiczną, wyrównywanie braków dydaktycznych. Stworzyć przyjazną atmosferę, wzmacniać jego mocne strony.