Zastosowanie mapy na lekcjach historii

Szkoła podstawowa rozpoczyna pierwszy etap w edukacji czwartoklasisty z zakresu przedmiotu historia i społeczeństwo. W dalszej swej nauce uczniowie poznawać będą dzieje różnych narodów, w tym – państwa polskiego – w różnych stopniach rozszerzonego materiału.

W poznawaniu historii bardzo przydatne okazują się zróżnicowane środki dydaktyczne np.: wykresy, tabele, środki audiowizualne, teksty źródłowe. Jednakże najważniejszym elementem i nieodzownym w poznawaniu poszczególnych etapów rozwoju państwa polskiego na przestrzeni dziejów jest mapa. Musimy pamiętać, że uczniom mapa historyczna z pozoru łatwa sprawia ogromne trudności.Należy je niezwłocznie zdiagnozować.

Uczniowie przyzwyczajeni są, a przynajmniej znają z różnych przekazów kontury dzisiejszego państwa polskiego. Mapa geograficzna jest „łatwiejsza” w opanowaniu, gdyż na niej granice Polski są wciąż takie same. Natomiast ciągle zmieniające się granice państwa na mapie historycznej wprowadzają chaos wmyśleniu uczniów. Trudno im jest wizualnie porównać mapę dzisiejszej Polski z np. mapą Korony Królestwa Polskiego z czasów Kazimierza Wielkiego. Często obserwuję, że brak umiejętności odczytywania mapy, nie tylko sprawia kłopoty uczniom, ale wzbudza ogólny lęk przed podejściem do niej indywidualnie podczas odpowiedzi przed nauczycielem.Tylko postawa nauczyciela uczącego historii może zmienić taki stan rzeczy. Jego działanie zmierzające do rozwiązania tego problemu powinien mieć swój początek już w klasie czwartej. Nauczyciel musi zastanowić się nad wyborem modelu pracy na lekcji z mapą historyczną, aby ten przyniósł właściwe efekty.

O czym warto pamiętać? Przede wszystkim:

W sposób indywidualny i zróżnicowany wprowadzać należy mapę historyczną w poszczególnych klasach szkoły podstawowej.
Uczeń zapoznaje się z mapą ścienną tylko w szkole, natomiast jeżeli w ogóle korzysta się z mapy to tylko z atlasu lub z mapy podręcznikowej.
W toku pracy z mapą uczniowie poznają nowe elementy, które są w inny sposób zakodowane niż na mapie geograficznej.
Uczniowie chętnie lubią rysować, nauczyciel powinien ten fakt wykorzystać w poznawaniu mapy.
Trudności w posługiwaniu się mapą mogą wynikać z różnic wynikających z kolorystyki, formy skali. Nie ma specjalnie opracowanych map dla szkół podstawowych z tych samych map, z których korzysta uczeń szkoły średniej, korzysta również uczeń szkoły podstawowej, mimo, że ma do opanowania znacznie węższy zakres wiadomości.
Zakupując mapy oferowane z różnych wydawnictw kartograficznych starajmy się wybierać takie, które będą czytelne, zróżnicowane kolorystycznie, mało szczegółowe oraz wzbudzą zainteresowanie samego ucznia. Mapa ma być dla dziecka , a nie dla nauczyciela.
Nawyk pracy z mapą ułatwia lepszą orientację w wydarzeniach współczesnych oraz ocenę zachodzących wypadków.
Wykorzystywanie planów map z aplikacjami nadają się do lekcji, których tematem są wszelkiego rodzaju zmiany terytorialne.

Podczas pracy z mapą historyczną uczniowie powinni umieć:

1. Wskazać granice poszczególnego państwa ( powinny one być zaznaczone w sposób charakterystyczny np. grubą linią koloru czerwonego lub innego widocznego).
2. Wskazać konkretną miejscowość, ale również określić słowami jej położenie w stosunku do pobliskiej rzeki, większego miasta, krainy historyczno – geograficznej.
3. Znać potrzebne znaki kartograficzne
4. Stosować poprawną terminologię np. „ na wschód”, „na zachód’ itp.
5. Posługiwać się wyłącznie przeznaczoną do odczytu mapy wskazówką, ale nigdy palcem.
6. Przybrać właściwą pozycje ciała przy wskazywaniu poszczególnego elementu mapy, aby każdy uczeń mógł go zauważyć i zlokalizować.

W klasie IV szkoły podstawowej często wykorzystuję ulubione zajęcia dzieci, a mianowicie rysowanie.Samodzielnie, systematycznie przygotowuję mapy konturowe. Przy temacie: „Skąd nasz ród”,uczniowie dysponują w podręczniku mapą przedstawiającą plemiona polskie oraz mapą krain historyczno – geograficznych. Moje mapy konturowe łączą obie mapy.Uczniowie za pomocą szablonu dzisiejszego państwa polskiego, zakreślają na mapie konturowej jego granice kolorem czerwonym. W ten sposób dostrzegają kształtowanie się granic na przestrzeni dziejów, gdyż porównują granice pradawne z dzisiejszymi. Następnie kolorem żółtym uczniowie zamalowują miejsce zaznaczone, a przedstawiające granice plemienia Polan, kolorem zielonym kredki pozostałe granice plemion. Wykropkowane miejsca służą do wpisania czytelnie nazwy plemion oraz krain historyczno – geograficznych. Dodatkowo uczniowie wpisują przy pomocy nauczyciela pierwsza stolicę Polski – Gniezno oraz dzisiejszą Warszawę. Zauważyłam, że podczas prac klasowych, gdzie stosuję czasami mapę konturową, większość uczniów kojarzy wykonanie mapy z ćwiczeniami z mapą na lekcji. Podczas lekcji zawsze wywieszam mapę ścienną związaną z omawianym danym okresem historycznym. Pozwalam wówczas podczas przerw w mojej obecności lub podczas grupowych ćwiczeń na podejście dzieciom do mapy, jej„głaskanie” ( posiada ona foliowe zabezpieczenie przed zniszczeniem), na tzw.„smyranie palcem po mapie”. Przyzwyczajam także uczniów do stania bokiem do mapy podczas wskazywania jakiegoś obiektu, aby pozostali uczniowie mogli zobaczyć,gdzie dany element poszukiwań się znajduje.
Są to małe kroczki dla „czwartaków” w poznawaniu mapy, ale dzięki temu nie odczuwają strachu przed pracą z mapą w klasach starszych i chętniej z niej korzystają indywidualnie.
W klasach V – VI, gdzie rozpoczyna się typowa już znajomość mapy zaczynam od odczytywania znaków kartograficznych w legendzie, następnie krótko lokalizuję omawiany obiekt i proszę o przeniesienie go z mapy ściennej na mapę w podręczniku lub atlasie. Wówczas przystępuję do omówienia ogólnych warunków geograficznych ( posługując się kolorystyką mapy). Bardzo ważne jest, aby mapę wykorzystać pod koniec lekcji w ramach powtórzenia wiadomości zl ekcji. Systematyczne zastosowanie mapy na lekcji historii jest bardzo istotne w osiągnięciu pozytywnego efektu w nauczaniu.