Zagrożenia tkwiące w środowisku rodzinnym współczesnej młodzieży - możliwość interwencji i pomocy pedagogicznej

Rodzina jest naturalnym środowiskiem wychowawczym, stanowi podstawową grupę społeczną, elementarną komórkę życia w społeczeństwie. Ten fakt wpływa na rodzaj i przebieg procesów wywierania wpływu na psychikę dziecka i sposoby kształtowania jego osobowości w środowisku rodzinnym. W rozwoju dziecka rodzina odgrywa szczególną rolę. To ona przekazuje i zaspokaja jego potrzeby oraz stanowi główny czynnik kształtujący jego postawy. H. Smarzynski uważa, że rodzina przez zamierzony i nie zamierzony wpływów oddziaływań wychowawczych i opiekuńczych, które wynikają ze wzajemnych relacji poczynia się do fizycznego rozwoju dziecka, przygotowuje do samodzielnego życia w społeczeństwie, poprzez przekazywanie dziecku norm , wartości, wzorców, zachowań i obyczaju kulturowego społeczeństwa . Zgodnie z poglądami J. Pietera „ znaczna część poglądu na świat, skłonności, uprzedzeń właściwości charakteru moralnego, przyzwyczajeń, tzw. sposobu bycia, poniekąd również rysów temperamentu ( przypisanych zazwyczaj dziedzicznie) ma swoje źródło we wpływach środowiska domowego- rodzinnego .
Rola rodziny wobec dziecka jest pierwszoplanowa i trwa przez dzieciństwo, burzliwy okres dojrzewania, aż po wiek dojrzałości osobowej i samodzielności społecznej. Szczególne zadania wychowawcze spadają na rodzinę we współczesnym świecie przeciwieństw i niepokojów. W wyniku napięć i konfliktów, z którymi spotykają się dzieci i młodzież proces dojrzewania młodej generacji bywa czasem zaburzony. Trudności wychowawcze sygnalizowane są dość powszechnie. Kryzys współczesnej kultury, relatywizm moralny i dewaluacja ogólnoludzkich wartości utrudniają młodej generacji proces adaptacji społecznej. W złożonej i trudnej sytuacji współczesnego życia, rodzina ma spełniać szczególną funkcję niwelatora wstrząsów, filtru i pomostu. Rodzina ma zadanie ochrony wzrastającego pokolenia „ przed zbyt brutalnym, zetkną cym się z rzeczywistością, powinna być nosicielem kultury w środowisku, w którym żyje dziecko, powinna w zakresie teorii, stanowić bazę , z której mogłoby ono rzucić się w wir świata bardziej bezosobowego rozciągającego się poza domem Współczesna rodzina często nie spełnia swojej roli do której została powołana. Dzieje się tak ponieważ jest wiele czynników, które zagrażają a nawet utrudniają pełnienie tych ról.
Te, które zagrażają bezpośrednio to: brak środków materialnych ( co spowodowane jest narastającą falą bezrobocia w kraju), alkoholizm i demoralizacja w rodzinie, konflikty małżeńskie, rozpad małżeństwa, błędy wychowawcze rodziców a co się z tym ściśle wiąże, złe postawy rodzicielskie.
Duże zagrożenie dla rodziny, jej prawidłowego funkcjonowania jest postępujące bezrobocie, a co za tym idzie bardzo trudna sytuacja materialna rodziny. Bezrobocie jest jednym z czynników ,które nie tylko obniża poziom ekonomiczny rodziny ale utrudnia bliskie relacje miedzy jej członkami. Zwiększony poziom stresu w środowisku rodzinnym rzutuje na stosunek rodziców do dzieci. Przejawem tego są postawy wobec dziecka charakteryzujące się wrogością oraz wzrostem przemocy A z drugiej strony obojętnością i brakiem zainteresowania. Charakterystyczne dla rodzin dotkniętych bezrobociem jest brak stabilizacji ekonomicznej, ubogie wyposażenie mieszkań, nieprawidłowe warunki sanitarno- higieniczne. Korelują one z negatywną atmosferą, konfliktami. O konfliktach mówimy wówczas gdy występuje starcie odmiennych potrzeb, dążeń celów i sposobów działania stron konfliktu czyli męża i zony. Jest to zrozumiane ze względu na odmienność psychiczną jednej i drugiej osoby , na odmienność środowisk rodzinnych z których pochodzą. Konflikty są zatem nieuniknione ale mogą być one rozwiązane bez śladu, jeśli małżonkowie potrafią prowadzić między sobą dialog.
W rozmowie wyjaśnia się spokojnie swoje uczucia, doznania przykrości, a także doznania przykrością także potknięcia czy błędy. Zdolność wzajemnego wybaczania i czynienia ustępstw jest objawem miłości.
W przypadku, kiedy nie dochodzi do rozładowania konfliktów, wzrasta niezadowolenie, wzrastają wzajemne urazy, dochodzi do silnych napięć emocjonalnych. Z kolei wciąż rosnące napięcia prowadź do rozbicia rodziny- odejścia małżonka. Rozwód jest największym dramatem dla dzieci, dziecko czuje się osamotnione i bezradne, włączone bez swojej woli w sprawy , w których istoty nie potrafi pojąc. Jego potrzeba bezpieczeństwa i przynależności do obojga rodziców zostaje zagrożona. Pojawienie się symptomowo nerwicowych i zaburzeń w zachowaniu nie należy w takich przypadkach do rzadkości . W okresie nasilonych konfliktów , postępowania rozwodowego rodziców, dziecko przeżywa stany frustracyjne.
Frustracją określa się stany psychiczne, wywołane zablokowaniem potrzeb. Niezaspokojone potrzeby i niezrealizowane pragnienia powodują stan niezadowolenia i zawiedzionych nadziei. Organizm broniąc się przed długotrwałym przygnębieniem wywołaniem niemożnością zaspokojenia silnej potrzeby uruchamiają „ tanie” mechanizmy obronne jak agresja lub wychowanie Agresja kieruje się na osoby z najbliższego otoczenia: rodziców i rodzeństwa. Wycofanie polega na odsuwaniu się od ludzi, zamknięciu się w sobie, niechęci do kontaktu z innymi. Tak dzieje się z młodym człowiekiem, który sam nie potrafi sobie pomóc, stara się uciec od rzeczywistości, w świat fikcji, sięga po narkotyki, alkohol. Środki te pozwalają zapomnieć o bólu, zobojętniają, głuszą emocje. Podobnie zachowuje się młodzież, u której w rodzinie nadużywa się alkoholu. Niemal we wszystkich rodzinach dzieci alkoholików stwierdza się zaburzenia nerwicowe, urazy, lęki, trudności w nauce, zaburzenia zachowania. Nieszczęśliwe, tyranizowane w domu, w szkole przeżywają dodatkowe upokorzenia. To dzieciom alkoholików funduje się obiady, dostają zapomogi i kieruje się je na kolonie. A koledzy wiedzą dlaczego. To one znoszą upokorzenia otrzymując negatywne oceny, za brudne zeszyty, nieodrobione lekcje. A one często zamiast spać w łóżku, kulą się przed pijanym ojcem albo są wyrzucane na noc za drzwi. U matek alkoholizm wiąże się bardzo często z prostytucja. Dzieci są świadkami gorszących scen, są zmuszane do dostarczania alkoholu. Z takich domów dzieci uciekają. Motywy takich ucieczek to: zła atmosfera, brak zainteresowania zdemoralizowanych rodziców problemami przeżywanymi przez ich dziecko. Młodzież z takich rodzin wcześniej zdobywa doświadczenia seksualne, są świadkami gorszących scen, sami po osiągnięciu dojrzałości uczestniczą w libacjach alkoholowych i ekscesach seksualnych.
Z danych statystycznych wynika, że około 4,5 mln. osób nadużywa alkoholu, w tym ok. 600 / 900tys. jest uzależnionych i wymaga leczenia. Alkoholizm jest chorobą całej rodziny, wszyscy zostają wciągnięci w wir powstający wokół tego, który pije. Alkoholizm sprawia, ze życie rodzinne zamiast dostarczać oparcia staje się największym obciążeniem i źródłem problemów. Zamiast prawdy pojawia się coraz więcej kłamstw oraz częste nadmierne picie staje się źródłem trudności finansowych. Burzy atmosferę w rodzinie, jej intymność, niepowtarzalność. Niejednokrotnie rodzice- alkoholicy sami nie zaznali ciepła w swoim domu, gdyż jedynie otrzymali bolesną spuściznę po „ toksycznych rodzicach” jak ich nazywa Suzan Forwad. Są to osoby, które, noszą za sobą brzemię wstydu rodziców alkoholików porzucenie lub opuszczenie a nawet znieważenie fizyczne

Obecnie coraz częściej zauważa się, ze przyczyną tych porażek w wychowaniu dziecka są postawy rodzicielskie tj: odrzucające dziecko lub nadmiernie opiekuńcze. Odrzucenie polega na tym, że rodzice nie mają czasu dla dziecka, nie interesują się jego problemami, nie udzielają rady ani zachęty. Często porównują je z innymi na jego niekorzystność, a przy tym wyśmiewają, wyszydzają, kpią z niego. Zmienia to w sposób destruktywny poczucie własnej wartości. Dziecko staje się nieśmiałe,, lękliwe, nie posiada własnego zdania. Zachowania takie rodziców wiążą się bardzo często ze stosowaniem kar cielesnych włącznie. Kary fizyczne poniżają godność dziecka, upokarzają je , przekonują, że nie jest nic warte. Bicie dziecka wywołuje u niego agresję. Mści się ono wówczas na przedmiotach, zwierzętach bądź rówieśnikach.
Postawa rodzicielska z kolei nadmiernie koncentrująca się na dziecku prowadzi do pojawienia się u niego tendencji do wyrwania się z przesadnej opieki i zamanifestowanie własnej niezależności i poszukiwania własnej drogi życiowej, realizowanej wbrew zasadom i wartościom wyniesionym z domu.
W jaki sposób powinna interweniować szkoła?
1. Regulacje prawa karnego i cywilnego wskazują na obowiązek zawiadamiania odpowiednich organów o krzywdzie dziecka.
2. Złożyć do sądu opiekuńczego (Wydział Rodzinny i Nieletnich Sądu Rejonowego) wniosek o wgląd w sytuację rodzinną, wystarczy podać dane personalne rodziny, adres zamieszkania i niepokojące nas fakty. W przypadku bezpośredniego zagrożenia życia i zdrowia dziecka wezwać policję.
3. W przypadku, gdy nie ma konieczności oderwania dziecka od środowiska rodzinnego
oraz na różnych formach ograniczeń władzy rodzicielskiej, należy stworzyć zespół specjalistów, który opracuje indywidualny plan działania w celu pomocy dziecku. W planie tym należy uwzględnić pomoc psychologiczną, wyrównywanie braków dydaktycznych. Stworzyć przyjazną atmosferę, wzmacniać jego mocne strony.