Grupa przedszkolna jako grupa społeczna

Grupa przedszkolna jest grupą hierarchiczną. Na czele stoi formalny przywódca – nauczyciel. Wewnętrzna struktura tej grupy kształtuje się stopniowo gdyż powiązania między dziećmi, pozycja i ranga poszczególnych członków grupy rozwijają się w ciągu dłuższego czasu.
Oprócz ogólnego pojęcia grupy społecznej grupę przedszkolną można podzielić na grupy formalne i nieformalne. Granice między tymi grupami są płynne, lecz najważniejszy kierunek rozwoju społecznej struktury grupy przedszkolnej polega na tym, że następuje stopniowo rozbudowa związków nieformalnych w obrębie grupy formalnej. W wyniku kontaktów koleżeńskich wzrasta więź emocjonalna między dziećmi.
Grupa przedszkolna o zwartej strukturze wewnętrznej, zaspokajająca wiele potrzeb społecznych i psychologicznych swoich członków, nie przestaje być grupą formalną.
W każdej grupie społecznej wszyscy członkowie zajmują jakieś miejsca to jest pozycje społeczne, które są zdeterminowane rolami społecznymi. Przyjęcie „pozycji społecznej” (statusu społecznego) oznacza miejsce jednostki wśród innych członków grupy.
Pozycje społeczne w grupie często mają aspekt hierarchiczny, który przejawia się w hierarchii władzy i prestiżu. Są one zapewne związane z rolą społeczną jednostki w grupie oraz z popularnością.
„Rola społeczna określa zespół zachowań oczekiwanych od jednostki, która uczestniczy (działa) w określonej grupie w ramach przyjętych przez tę grupę norm”.
E. R. Hilgard określa rolę społeczną jako „ten rodzaj zachowania, którego oczekuje się od jednostki ze względu na jej miejsce w strukturze społecznej, np. rola mężczyzny, rola matki, rola prawnika”.
W obrębie grupy przedszkolnej tworzą się mniej lub bardziej liczne grupy, złożone z dzieci wchodzących ze sobą w stałe kontakty interpersonalne. Są to często osobne grupy chłopców i dziewcząt.
Wytwarza się hierarchia grupowa gdzie na jednym biegunie znajdują się jednostki popularne oraz przywódcy (często są to te same osoby), na drugim dzieci niepopularne – odrzucone przez grupę.
Już w grupie przedszkolnej częściej popularność zdobywają dziewczęta niż chłopcy, ponieważ są one bardziej uspołecznione, a przez to lepiej przystosowane. Większą popularność zdobywają zapewne dzieci inteligentne, a także te, które są atrakcyjne zewnętrznie.
Często wygląd zewnętrzny decyduje o wyborze kolegów. Stwierdzono również, że dziecko zdolne zdobywa uznanie rówieśników. Dziecko różniące się od swoich rówieśników wyglądem, sposobem zachowania, inteligencją może stać się niepopularnym. Niepopularne w grupie są też dzieci nieśmiałe, słabsze fizycznie lub agresywne. Dziecko niepopularne napotyka trudności w społecznym przystosowaniu się do grupy. Nauczyciel wiedząc, że w grupie przedszkolnej są dzieci niepopularne, powinien pokierować aktywnością dziecka, aby mogło ono być przez grupę poznane z lepszej strony.
Dzieci przedszkolne mogą osiągnąć wysoki poziom aktywności w pełnieniu ról społecznych. Dla uspołecznienia dziecka ważne jest przeświadczenie o ważności pełnionej roli, funkcji w zespole przedszkolnym.
Każda grupa przedszkolna, aby móc funkcjonować jako grupa społeczna potrzebuje czasu, ukierunkowania i pomocy.
Podsumowując, na strukturę społeczną grupy przedszkolnej składa się układ pozycji dzieci w przedszkolu i pełnionych przez nie ról społecznych. Nauczyciel musi troszczyć się o to, aby każde dziecko miało możliwość znalezienia się na wyższych piętrach hierarchii społecznej w grupie, to jest zająć wyższą pozycję. Jeżeli w grupie znajdują się dzieci odrzucone, izolowane, osamotnione, nie można mówić o pełnym uspołecznieniu grupy przedszkolnej i prawidłowym rozwoju jednostek.
Od nauczyciela w dużej mierze zależy, czy dzieci tworzą zwarty zespół czy też jest rozbity. Nauczyciel też w dużej mierze może kierować liderem jeżeli taki jest w grupie, aby poszczególni członkowie grupy czuli, że przebywają w zespolonym kolektywie.
W obrębie grupy przedszkolnej wyłaniają się mniejsze grupy dzieci, które mogą przybierać charakter formalny lub nieformalny. Korzystna jest taka sytuacja, w której zespoły przedszkolaków tworzą się na zasadzie dobrowolnej przynależności a jednocześnie organizują się dla wspólnej zabawy.
W zespole podstawowym, jakim jest grupa przedszkolna, można wyodrębnić stosunki rzeczowe, oparte na wspólnym działaniu, stosunki osobowe, w szczególności koleżeńskie a nawet przyjacielskie. Układ stosunków i zależności między uczniami związany jest również z rolami społecznymi dzieci, ich pozycją, popularnością, rangi
w hierarchii społecznej dzieci.
Grupa przedszkolna, jak każda grupa społeczna jest zróżnicowana pod względem wchodzących w jej skład jednostek. Pozycja każdego przedszkolaka zależy od jego uzdolnień, wyglądu zewnętrznego, poziomu umysłowego. Niektóre dzieci łatwo nawiązują kontakty, inne wprost przeciwnie. Dzieci nieśmiałe często bawią się w pojedynkę. Dużą rolę ma nauczyciel, którego zadaniem jest tak kierować grupą, aby każde z dzieci czuło się dobrze w grupie przedszkolnej.
W okresie przedszkolnym dzieci poszerzają swoje społeczne możliwości i stają się bardziej niezależne i samodzielne.
W wieku przedszkolnym dzieci zaczynają przejawiać zachowania prospołeczne. Jednak to, w jakim stopniu zostaną one podtrzymywane w dużej mierze od rodziców lub innych osób, z których czerpią wzory np. nauczyciela. Zadaniem dorosłych jest stwarzanie sytuacji, w których dziecko będzie miało okazję nauczyć się zachowań prospołecznych.
W grupie przedszkolnej konfrontują zachowania wyniesione z domu z tymi, które są ustalone w przedszkolu.

Bibliografia:

Przetacznik-Gierowska M., Makiełło-Jarża G., Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego, Warszawa 1985.
Przetacznikowa M., Włodarski Z., Psychologia wychowawcza, Warszawa 1983
Kobrzenicka A., Zachowania społeczne „Wychowanie w Przedszkolu”.