Wpływ zajęć plastycznych na rozwój dziecka w wieku przedszkolnym

Wychowanie plastyczne jest jedną z form wychowania estetycznego, które wiąże się z pierwszym tworzeniem i pierwszym przeżywaniem sztuki, a także z zaspokojeniem potrzeby estetycznej u dzieci. Wychowanie plastyczne w przedszkolu odgrywa szczególną rolę, gdyż rozwija i wzbogaca możliwości artystyczne dziecka. Właściwie wybrana technika ma ogromny wpływ na zainteresowania pracą plastyczną, pobudza do twórczego działania i do ekspresji. Ponieważ dzieci często mają problemy z werbalnym wyrażaniem swoich uczuć, dlatego rozwijanie ekspresji plastycznej, przy pomocy różnorodnych czynników inspirujących, może mieć bardzo pozytywny wpływ na psychikę dziecka, uwalniając je od nagromadzonych, nie wyrażonych emocji. Ekspresja jest spontaniczną wypowiedzią dziecka, umiejętnością twórczego wyrażania swoich odczuć w pracy plastycznej, jest niezaprzeczalną wartością. U dzieci ekspresja oznacza powstawanie dzieł, które są wyrazem ich możliwości i umiejętności przekształcania za pomocą obrazu własnych wyobrażeń o otaczającym świecie. Poprzez rysunek dziecko wypowiada swój stan "wewnętrzny" to, co odebrało wszystkimi zmysłami. W pracy plastycznej zaciera się różnica między tym co znane i nieznane, rzeczywiste i urojone – staje się podłożem zaskakujących, spontanicznych wizji artystycznych. Aktywność plastyczna rozwija również poczucie estetyki, zwłaszcza wtedy gdy twórczy nauczyciele pozwalają korzystać dzieciom z różnorodnych materiałów, tworzyw, środków wyrazu: wycinanek, plasteliny, gliny, farb, kredek, flamastrów, kartonów, resztek tkanin itd. W ten sposób rozwijają one swoją wyobraźnię twórczą, ale również odtwórczą, jeżeli ich zadaniem jest przerysowanie jakiegoś przedmiotu czy postaci. Rozwijają się także takie funkcje poznawcze, jak uwaga, pamięć i myślenie konkretno-obrazowe. Dzieci bardzo chętnie wytwarzają różnorodne prace plastyczne, w trakcie ich powstawania zmieniają rzeczywistość obiektywną na subiektywną, wykorzystując do tego celu całą posiadaną wiedzę o otaczającym świecie Ukazują swój świat wewnętrzny, który nie pokrywa się z obrazem świata zewnętrznego. Dziecko rozwija się indywidualnie we właściwym dla siebie tempie, jednak można doszukać się wielu wspólnych właściwości, co do faz rozwoju twórczości plastycznej. Pierwszym okresem w rozwoju plastycznym dziecka jest bazgrota. Trwa ona u większości dzieci od 2 do 4 roku życia. Pierwsze bazgroty są aktywnością motoryczną. Dziecko nie uświadamia sobie tego, że może robić znaki takie, jakie chce. Powstają wtedy linie pionowe i poziome, kształty koliste i spirale. Sprawność manualna dziecka wzrasta i z czasem osiąga ono płynność ruchów, z bazgrot wyłania się koło, pierwszy zorganizowany kształt. Za pomocą kolistych kształtów dziecko początkowo przedstawia prawie każdy przedmiot - dom, pojazd, człowieka. Próby nazywania przez dziecko bazgrot są dowodem, że uchwyciło ono związek między sobą, a otaczającym światem. W stadium nazywania bazgrot dziecko zaczyna również interesować się różnymi barwami. W tym okresie kolor dobierany jest jednak na zasadzie przypadku. Następnie dziecko przechodzi fazę przedschematyczną. W okresie tym zaczyna poszukiwać stałych form do przedstawienia przedmiotów i zjawisk. Formy te mają uproszczony i powtarzalny charakter, jakkolwiek powoli się rozwijają. Forma przejściową w wypowiedzi plastycznej stają się głowonogi. Ich cechą charakterystyczną jest głowa przedstawiona w postaci koła lub kwadratu. Zawierają one dużą liczbę szczegółów, takich jak oczy, nos, usta. Nogi i ręce, przedstawione za pomocą linii, są źródłem ruchu. Przestrzeń przedstawiana jest chaotycznie. Poszczególne przedmioty rysowane są na kartce wysoko lub nisko, z prawej lub lewej strony. Wygląda to tak, jakby dziecko było w środku. Nie ma jeszcze ono tej świadomości, że znajduje się wraz z tymi przedmiotami w jednej, wspólnej przestrzeni.
Dziecko rozpoczyna swoją działalność plastyczną około trzeciego roku życia. Wykazuje ono już znaczną orientację w najbliższym otoczeniu, a dzieje się to dzięki dynamice rozwijającej się aktywności w procesie działania i poznawania świata. Trzyletnie dzieci odróżniają podstawowe barwy widma, mimo że, dopiero w wieku sześciu lat potrafią je poprawnie nazwać. Stopniowo wyróżniają także odcienie czerwieni, pomarańczu i żółci. Prócz tego spostrzegają i uświadamiają sobie istnienie przestrzeni, mimo że dopiero
w wieku sześciu lat zaczną wyrażać przestrzeń na płaszczyźnie w układach pasowych, w wieku ośmiu lat w układach topograficznych, a dopiero pod koniec młodszego wieku szkolnego wejdą w okres przedstawiania trzeciego wymiaru poprzez układ kulisowy, a następnie perspektywę linearną i powietrzną (linia i plama barwna). Dziecko między 3 a 4 rokiem życia zaczyna posługiwać się formą "bazgroty bezprzedmiotowej". Pochłania go sam proces działania twórczego. Nacisk ołówka zaczyna być kierowany, a linie nabierają różnej długości i grubości. Zjawiają się linie krzywe, dziecko zapełnia płaszczyznę kropkami, kreskami krzyżującymi się liniami krzywymi, aż wreszcie zamyka koło. Następnym okresem, jaki opisuje S. Szuman, to okres w którym dzieci wchodzą w okres schematów uproszczonych (ideopalstyka), wyrażającym się rysunkiem postaci ludzkiej (głowonóg, głowotułów). Czynnik emocjonalny decyduje również o proporcjach poszczególnych części ciała w stosunku do siebie. Przekształcanie afektywne jest cechą charakterystyczną wytworów dziecięcych fazy schematu uproszczonego.
Po ukończeniu 4 roku życia dziecko znacznie poszerza swój rysunkowy świat. Oprócz postaci ludzkiej spotykamy zwierzęta, ptaki, drzewa, domy, pojazdy. Są to formy uproszczone, sprowadzone niemalże do znaków symbolicznych. Maluje ono przedmioty nie takie jakie one są, lecz takie, jakie w danym momencie odpowiadają jego przeżyciom. Rysunek charakteryzuje się poszukiwaniami, próbami i ciągłymi zmianami form symbolicznych. W tym ważnym okresie rozwojowym należy dodawać dzieciom odwagi i zachęcać je, by rozwijały swój indywidualny język kształtów, doceniając ich dzieła takie, jaki one są, również wtedy, gdy ich nie rozumiemy, na których początkowo nie potrafimy nic zrozumieć czy dojrzeć. Tylko w ten sposób dziecko ma możliwość wprawiania się w świadomym tworzeniu linii i kształtów, i najważniejsze: odczuwa radość i satysfakcję z pozytywnych efektów własnych działań.
Warunkiem rozwijania zainteresowań i zamiłowań plastycznych dzieci jest wyposażenie ich w podstawowe umiejętności plastyczne, a w szczególności:
• Rysowanie kredkami: świecowymi, ołówkowymi, pastelami, flamastrami, kreda, świecą, pędzlem i patykiem, którym można żłobić znaki w farbie klejowej pokrywającej płaszczyznę;
• Stemplowanie na papierze, płótnie, szkle;
• Malowanie farbami wodnymi: plakatowymi, klejowymi, akwarelą;
• Modelowanie rzeźby pełnej i płaskorzeźby;
• Wycinanka z papieru i tkanin
• Konstruowanie z tworzywa przyrodniczego i materiałów przemysłowych;
Wymienione techniki plastyczne odgrywają ważną rolę w odkrywaniu
i rozwijaniu indywidualnych uzdolnień artystycznych dziecka, uwzględniając przy tym ich osobiste zainteresowania. Również poprzez dostarczanie dziecku akcesoriów, materiałów, narzędzi i środków oraz wskazywanie na różne możliwości ich wykorzystania rozwijamy u dziecka pomysłowość i wyobraźnię. Dziecko eksperymentuje, potrafi działać, doświadczać, badać. Szczególnie wyobraźnia pozwala na tworzenie wizji świata fikcji i marzeń. Dostarczając dziecku tak różnorodny materiał plastyczny warto pamiętać, że barwy najbardziej pasjonują dzieci, są bowiem czynnikiem, który pozwala ujawniać nastrój emocjonalny i ekspresję przeżywanych treści. Kolorystyka jest podstawową cechą decydującą o uroku i oryginalności wytworów tego okresu. W dziecięcych pracach przedszkolaków można dostrzec zestawy spokojne, stonowane lub ostre i kontrastowe, zgaszone lub wesołe, ciepłe lub zimne. Dominują tu kolory zasadnicze: czerwienie, żółcienie i błękity, a także zielenie i czernie. Wraz z rozwojem procesów spostrzegania doskonalą się dziecięce rysunki. Są bogatsze w treść, kolorystykę. Rozwija się forma plastyczna, przybierając coraz bardziej realistyczne kształty. Dzieci rysując przenoszą na papier świat swych subiektywnych przeżyć. Obcując sam na sam z kartką papieru, mogą powierzyć jej najskrytsze tajemnice, a także ukazać swój idealny wizerunek świata zewnętrznego. Dorośli często wyrządzają krzywdę swoim pociechom, narzucając im swój sposób widzenia świata. Może to jest powodem, że dorastające dzieci coraz rzadziej biorą kredki i stwierdzają: „Nie umiem rysować”.
Obrazy są niezastąpionym materiałem kształcenia pełnej i wszechstronnej osobowości dziecka. Obraz uczy dziecko rozumieć i widzieć piękno w przyrodzie i sztuce. Obrazy odznaczają się wysoką wartością artystyczną i ciekawą kompozycją barw wzbogacającą uczucia estetyczne dziecka oraz kształcą jego wrażliwość na piękno i barwę. Dla zachowania oryginalnej twórczości należy dziecku zapewnić swobodę indywidualnych sposobów wypowiadania się, zostawić wolny wybór wszystkich możliwych środków ekspresji, pozwolić na własny, każdemu właściwy styl pracy. Najważniejszą sprawą jest więc stwarzanie warunków, które pozwolą się ujawnić zdolnościom, wytwarzanie klimatu do powstawania samodzielnych, twórczych wypowiedzi, wciąganie do działania wszystkich dzieci, a zwłaszcza najmniej zdolnych, dawanie im możliwości własnej aktywności. Każde bowiem dziecko, bez względu na swoje zdolności, kiedy tworzy, jest szczęśliwe i radosne – rozwija się według własnych możliwości.