Środki masowego przekazu i ich wpływ na rozwój dziecka w wieku przedszkolnym

Media wpływają na postawy, wartości, zachowania, zainteresowania poznawcze i estetyczne młodego człowieka. Zapracowani rodzice nie mający czasu dla swoich dzieci, nie dostrzegają, że ich pociecha poprzez kontakt z mediami chłonie to, co mu proponują. Wolą żyć w świadomości, że zostawiając dziecko same w pokoju w towarzystwie komputera czy telewizora jest ono bezpieczne. Analizując oddziaływanie mediów, można wyróżnić wpływ pośredni i bezpośredni. Wpływ pośredni dokonuje się przez czas odjęty na wykonanie innych czynności, takich jak czytanie, uprawianie sportu, zabawy z rówieśnikami i kontakt z rodziną. Oddziaływanie bezpośrednie mediów następuje przez osobisty z nimi kontakt.
Możliwości rozwojowe dziecka są zależne od warunków życia, kultury wychowawczej domu rodzinnego, sposobu zaspokajania jego potrzeb, stwarzania mu sytuacji wyzwalającej aktywność i motywację do różnorodnego działania oraz kontaktów społecznych, jakie nawiązuje. (...) Praca nauczyciela zmierza do wspierania rozwoju każdego dziecka oraz przygotowania go do roli ucznia.
Termin „media” jako pierwszy wprowadził do polskiej pedagogiki W. Strykowski w 1984r. i przedstawił je jako(...) przedmioty, materiały, urządzenia przekazujące odbiorcom określone informacje (komunikaty) poprzez słowo, obrazy, dźwięki, a także umożliwiające im wykonywanie określonych czynności intelektualnych i manualnych. Natomiast D. Raś podkreśla, iż mass media to środki oddziaływania na wielkie liczby ludzi za pomocą tego samego przekazu – jak druk i jego wytwory, nagrania (kasety, płyty, taśmy), radio, telewizja, komputer. W. Pisarek przyjął jako kryteria różne aspekty komunikowania, w których wymienia takie kryteria podziału środków masowego przekazu jak:
- Intencję nadawcy (np. reklama, propaganda, edukacja)
- Rodzaj kodu ( np. słowny obrazowy);
- Rodzaj przekazu ( np. artystyczny, praktyczny);
- Rodzaj odbiorcy ( np. dzieci, dorośli);
- Tematyka – czyli wycinek rzeczywistości, którego komunikowanie dotyczy ( np. gospodarka, polityka);
- Rodzaj podejścia naukowego (np. socjologiczny, filozoficzny).
Uwzględniając kryteria trwałości przekazów oraz styczności społecznej nadawcy i odbiorcy, środki komunikowania dzielimy na :
- Nietrwałe bezpośrednie (mowa);
- Nietrwałe pośrednie ( radio i telewizja);
- Trwałe pośrednie (pismo i druk);
- Trwałe bezpośrednie ( rysunek tworzony w obecności widzów).
Dziecko w wieku przedszkolnym korzysta z komputera przede wszystkim dla zabawy, ale właściwie kierowane przez dorosłych będzie mogło w przyszłości korzystać z niego w sposób bardziej sensowny. Literatura dziecięca ginie konkurując z telewizją, filmem i grami komputerowymi, które są bardziej atrakcyjne dla dzieci. B. Tichy podkreśla, że wiek przedszkolny jest najbardziej naturalnym czasem, w którym należy czytać dzieciom jak najwięcej, gdyż:
1. przedszkolaki nie umieją jeszcze czytać bądź stawiają dopiero pierwsze kroki, a są już intelektualnie przygotowane do percepcji literatury;
2. czytając dorosły staje się pośrednikiem między dzieckiem a książką, ważnym przewodnikiem po bogatym świecie doznań;
3. czytaniu towarzyszy często atmosfera ciepła, intymności, co sprzyja nawiązaniu bliskich kontaktów;
4. pierwsze doświadczenia najczęściej decydują o późniejszych zamiłowaniach czytelniczych;
5. czytając dzieciom, rozbudzamy ich wyobraźnię i aktywność intelektualną, odwołujemy się do ich uczuć i wrażliwości.
Najbardziej dostępne z mediów jest radio. Jego podstawową rolę, która odgrywa w społeczeństwie można nazwać kulturotwórczą. Audycje, które pojawiają się w radio są adresowane do szerokiego kręgu odbiorców. Radio należy do narzędzi odpowiedzialnych za kształtowanie opinii publicznej oraz postaw. Kolejnym zadaniem jest wpływanie na rozwój poziomu kulturalnego słuchaczy, także przekazywanie przeżyć artystycznych oraz różnego rodzaju rozrywki. Telewizja pomimo pojawienia się nowych mediów wciąż jest najczęściej używanym środkiem masowego przekazu. Wpływa ona nie tylko na powszechność dostępu do informacji, ale również na styl życia i mentalność milionów ludzi. Oglądanie telewizji można traktować jako masową komunikację, bo przekaz jest odbierany przez duże grupy ludzi, ale również jako zjawisko odgrywające ważną rolę w życiu jednostki. Rosnąca popularność telewizji powoduje zmiany w obyczajowości i mentalności ludzi. W znacznym stopniu dotyczy to dzieci i młodzieży. Bohaterowie filmów, rzadziej programów telewizyjnych, zostają idolami, z którymi często się utożsamiają młodzi ludzie. Z ekranu telewizora młody człowiek czerpie wzorce do naśladowania i przyjmuje ukazywany, a czasem propagowany sposób bycia, zachowania, stosunek do otaczającej rzeczywistości, do ludzi i zjawisk życia społecznego.(...) Ukazywanie w filmie skrzywionej, niepełnej rzeczywistości, poprzez często jednostronne spojrzenie na realia świata zachodniego, w kształtującej się świadomości młodego człowieka może tworzyć wypaczony obraz życia i szeroko pojętych problemów społecznych. Rodzą się niewłaściwe dążenia, złe ideały i wzorce do naśladowania. Powstają fałszywe poglądy na uznane wartości czy normy postępowania.
Ilość czasu spędzonego przed telewizorem wywiera bezpośredni wpływ na rozwój fizyczny dziecka (ograniczona aktywność ruchowa, zbyt krótkie przebywanie na świeżym powietrzu, zmęczenie narządów wzroku), ale najbardziej negatywne skutki obcowania z telewizją, wiążą się z jej niekorzystnym wpływem na rozwój psychiczny małego człowieka. Wielogodzinne przesiadywanie przed telewizorem jest także przyczyną chorób alergicznych. Ponadto obserwuje się niekorzystny wpływ telewizji na układ nerwowy dziecka. Szczególnie niebezpieczne jest oglądanie przez dzieci filmów ukazujących grozę, przemoc, gwałt. Filmy animowane oglądane przez miliony dzieci zawierają najgwałtowniejsze sceny nadawane w telewizji. Dzieci reagują na to co widzą i same zachowują się bardziej brutalnie. W końcu tracą wszelką wrażliwość na przemoc. Uważają ją za rzecz codzienną i godną podziwu. W kształtowaniu zachowań dziecka, oprócz podawania wzorów i ich naśladowania, duże znaczenie ma trening, czyli powtarzanie samodzielnie wykonywanych zachowań. Na skutek kilkakrotnego powtarzania jakiejś czynności staje się ona łatwiejsza i jest wykonywana sprawniej, niemal automatycznie. Przy korzystaniu z telewizji, trening ogranicza się do wielokrotnego oglądania podobnych obrazów. Komputer i Internet mogą wspomagać rozwój intelektualny dzieci i młodzieży poprzez dostęp do ogromnych zasobów informacji oraz pogłębianie zasobów wiedzy, wyrabianie samodzielnego i twórczego myślenia. Ma jednak również negatywny wpływ ponieważ strumień informacji napływa zbyt szybko i w ilościach przekraczających naturalną zdolność mózgu do racjonalnej selekcji wiadomości na ważne i potrzebne oraz na bezwartościowe. Dlatego ważne jest wykształcenie w dzieciach umiejętności krytycznej oceny i wyboru wyszukiwanych informacji. W grach komputerowych jest inaczej, gdyż gracz sam dokonuje czynów agresji. Mimo że jest to agresja symulowana – tylko na ekranie, a nie dokonywana w rzeczywistości, gracz oswaja się z nią i nabiera w niej wprawy. Żeby grać i wygrywać, musi się identyfikować z agresorem, czyli osobą dokonującą czynów przemocy. Korzystanie z gier komputerowych ma, oczywiście, także dobre strony. W literaturze podkreśla się edukacyjne i terapeutyczne walory gier komputerowych, związane ze specyfiką używania komputera, która wymaga znacznej sprawności koordynacji wzrokowo-ruchowej, procesów myślowych i decyzyjnych, refleksu itp. Komputer może więc stanowić użyteczne narzędzie terapii różnych zaburzeń i być wykorzystywany do usprawnienia koordynacji wzrokowo-ruchowej i koncentracji. Choć posługiwanie się komputerami przez dzieci i młodzież może przynosić wiele korzyści, to jednak gry komputerowe nasycone obrazami destrukcji i przemocy stanowią poważne zagrożenie społeczne. Oddziaływanie środków masowej komunikacji ma więc zarówno pozytywny, jak i negatywny charakter, szczególnie w aspekcie rozwoju społecznego, poznawczego i emocjonalnego dziecka. Psychologowie podkreślają od dawna, że mass media, jako nieodłączny element współczesnego świata, biorą aktywny udział w uczeniu się przez dzieci odpowiedniego reagowania emocjonalnego w różnych sytuacjach społecznych. Warto zatem zdawać sobie sprawę z tego, w jaki sposób telewizja lub Internet kształtują zachowania i postawy u młodych ludzi. Na opiekunach dzieci spoczywa zaś obowiązek kontroli tego, co dzieci oglądają, gdyż ma to poważny wpływ na ich obecne zachowanie i na to, jakimi ludźmi będą w przyszłości. Istnieje potrzeba wykształcenia u młodego człowieka właściwego sposobu korzystania z telewizji: wybierania wartościowych pozycji, filmów i audycji, a jednocześnie należy przeciwstawiać się biernemu oglądaniu programu telewizyjnego. Rola mediów w życiu społecznym, w tym i edukacji wciąż rośnie i stanowi główne źródło informacji dla dzieci o otaczającym świecie, kulturze, kształtują postawy i upodobania. Telewizja stała się dla dzieci codziennością, gdyż już od najmłodszych lat są zaintrygowane ruchem i dźwiękiem podczas oglądania przesuwających się obrazków na szklanym ekranie. Czasami zdarza się, że rodzice z braku czasu na zabawę z dzieckiem, włączają im telewizor i pozostawiają w świecie fikcji bądź przemocy. Telewizja może rozwijać zainteresowania literackie, pobudzać do uczestnictwa w kulturze, kształtować postawy moralne tylko wtedy gdy jej programy są dostosowane do małych odbiorców. Problem wyboru jest szczególnie istotny, najważniejsza jest selekcja programów. Umiejętność dokonywania przez rodziców trafnego wyboru treści należy do szczególnych umiejętności w wychowaniu. Programy medialne powinny być włączone w proces wychowania dzieci i stanowić jego ważne ogniwo, lecz aby tak mogło być, rodzice powinni poznać potrzeby i zainteresowania własnego dziecka. Dziś telewizja traci swą aurę, jej miejsce powoli zastępują : komputer i Internet. Dla małych dzieci jest miłą rozrywką budzącą wiele emocji. Siła telewizji zasadza się na poczuciu, że jest rzeczywistością a nie jej obrazem. Narzuca odbiorcy pewne idee i zachowania jako naturalne i rzeczywiste. Nauczyciele, rodzice, rodzeństwo powinni pomóc dziecku w rozróżnianiu fikcji od rzeczywistości.

LITERATURA:
1. Przybylak B. :Dojrzały emocjonalnie siedmiolatek. Edukacja i Dialog. 2004, nr 7.
2. Strykowski W.: Media i edukacja. Edukacja Medialna. 1996, nr 1, s.5.
3. Raś D.: Współczesne środki wizualne (komputer i telewizja) jako zagrożenie dla realnych kontaktów z ludźmi. [w] A. Nowak (red): Wybrane zjawiska powodujące zagrożenia społeczne. Kraków 2000, s.137.
4. Gajda J.: Determinanty cywilizacyjne i kulturowe edukacji medialnej. [w] J. Gajda, S. Juszczyk, B. Siemieniecki, K. Wenta (red.) Edukacja medialna. Toruń 2002, s. 28.
5. Ejsmond M., Kosmalska B.: Media, wartości, wychowanie. Kraków 2005, s. 18.
6. Tichy B.: Dziecko i książki [w:] Forum Nauczycieli. Wychowanie przedszkolne 1/2002, Kielce. s. 5 - 9.
7. Wiergowski G.: Ekranowe wzorce do naśladowania. Edukacja i Dialog. 1995 nr 6.
8. Condry J., Popper K.: Telewizja zagrożenie dla demokracji, Warszawa 1996, s. 32.