Agresja w młodszym wieku szkolnym

Agresja, przemoc, frustracja stanowią nieodłączny element życia człowieka. Niepokojący jest fakt, że coraz częściej przejawem zachowania się dzieci i młodzieży jest agresja.

Trzy główne grupy teorii ujmują agresję jako:

- filogenetycznie uformowany instynkt ( zachowanie wrodzone, zdeterminowane biologiczną koniecznością wyładowania agresywnej energii),
- popęd (zaspakajanie popędu będącego wynikiem oddziaływania sytuacji – sposób zaspokojenia zależy od procesów uczenia się),
- rezultat uczenia się (zachowania nabyte w ciągu życia).


Wielu psychologów i pedagogów próbowało wyjaśnić termin agresja oraz przyczyny powstawania tego zjawiska.
Jeden z najpopularniejszych psychoanalityków Z.Freud w pierwszym okresie swej pracy tłumaczył występowanie agresywnych zachowań popędem, który dąży do uwolnienia nagromadzonej energii. Twierdził, że człowiek kieruje się specyficznym instynktem (instynktem śmierci), który na ogół prowadzi do patologicznych przejawów agresji, wykraczających poza zachowania spotkane
u wielu gatunków zwierząt. Współczesna psychologia odrzuca na ogół zbudowaną na instynkcie śmierci teorię Freuda i traktuje agresję jako reaktywne objawy instynktów, w powstawaniu których szczególnie ważną rolę społeczne doświadczenia dziecka.
A.Frączek(1986) stwierdza, że agresja to czynność mająca na celu wyrządzenie szkody i spowodowanie utraty cenionych społecznie wartości, zadanie bólu fizycznego lub spowodowanie cierpienia moralnego.
E.Aronson nazywa agresją zachowanie mające na celu wyrządzenie szkody lub przykrości, odróżnia zatem zamierzone szkodzenie od niezamierzonego, które nie jest zachowaniem agresywnym.
Wyróżnia się agresję bezpośrednią i agresję przemieszczoną. Agresja bezpośrednia polega na jawnym atak skierowanym na przedmiot będący powodem frustracji, ataku możliwym tylko w obecności przedmiotu. Agresja pośrednia to akt skierowany na obiekty zastępcze, czyli na osoby lub rzeczy nie będące właściwym przedmiotem zachowania agresywnego.
W pojęciu teorii uczenia się społecznego agresja może być wynikiem przykrych doświadczeń bądź przewidywanych korzyści. Frustracja lub inne awersyjne doświadczenia wytwarzają stan pobudzenia emocjonalnego, w wyniku którego kształtują się zachowania ułatwiające radzenie sobie ze stresem. Ludzie różnie odreagowują stres: stają się agresywni, wycofują się, zwracają o pomoc do innych lub próbują rozwiązać problem. Agresja występuje także w sytuacji, kiedy w opinii jednostki takie zachowanie może przynieść określone korzyści, pożądany rezultat.
Pojęcie agresji jest terminem, który trudno jednoznacznie zdefiniować. Przedstawiciele różnych teorii różnie je interpretują. Reasumując wiele definicji agresji ogólnie można powiedzieć, że jest to zachowanie mające na celu wyrządzenie krzywdy, przykrości lub zamiar popełnienia takiego czynu; zachowanie takie może mieć charakter fizycznej lub werbalnej przemocy, może być skierowana na zewnątrz (antyspołeczna lub pro społeczna) lub przeciw samemu sobie (autoagresja); agresja może być celem sama w sobie lub może służyć osiągnięciu jakiegoś celu.
Repertuar zachowań agresywnych u dzieci i młodzieży jest bardzo bogaty. Przejawem agresji fizycznej jest: bicie ręką, poszturchiwanie, szarpanie popychanie, zabieranie siłą przedmiotów, kopanie szczypanie, gryzienie, drapanie, wykręcanie rąk, rozbijanie, niszczenie zabawek czy przyborów należących do innego dziecka czy inne formy wyrządzania krzywdy czynnością fizyczną z ekspresją doznanej satysfakcji.
Przejawem agresji werbalnej jest np.: przezywanie, obrażanie, przedrzeźnianie, grożenie biciem, krytykowanie, złośliwe skargi, wyśmiewanie fizycznych ułomności.
Agresja jest zjawiskiem nie aprobowanym społecznie – „każdy wybuch agresji mobilizuje tkwiącą w człowieku chęć niszczenia, a więc ta nigdy nie jest nasycona; jeżeli raz zacznie się ją realizować, to trudno ją nieraz zahamować; narasta ona jak lawina. W przeciwieństwie bowiem do świata zwierzęcego, w którym tendencje niszczycielskie mają swoje granice wyznaczone prawem zachowania życia, u człowieka ich granica ma znak nieskończoności, człowiek niszczy dla samego niszczenia.
Nie można zapomnieć o tym, że nie każda agresja ma charakter negatywny. Istnieją pewne warunki, w których pewne formy agresji są nie tylko formami akceptowanymi, ale i koniecznymi. Dzieci i młodzież otwarcie stające w obronie swych przekonań (przeciwko poglądom lub działaniom aspołecznym) czy też biorące żywy udział w zmaganiach sportowych lub współzawodnictwie w nauce stosują w istocie korzystne dla interesów środowiska pro społeczne formy agresji, akceptowane przez cywilizację.
W naszym społeczeństwie agresja posiada jedynie negatywne skojarzenia. Opierając się na powszechnie przyjętym przekonaniu, że człowiek jest w swej istocie dobry, przekazuje się młodemu pokoleniu model zachowania w którym , agresja i związane z nią uczucia są czymś złym. Uczymy dzieci, że przejawienie zachowań agresywnych jest złe, ale gdy mimo wszystko dziecko bywa agresywne nie uczymy go jak sobie radzić z tym problemem. Bardzo często przyczyn agresywnego zachowania młodych ludzi jest frustracja, której źródłem bywają rodzice i nauczyciele stosujący kary często nieadekwatne
w stosunku do przewinienia dziecka. Młodzi ludzie nie znają sposobu rozładowania napięcia związanego z wchodzeniem w dorosłe szkolne życie ( np. powodem frustracji szkolnej mogą być różnorodne upomnienia często stosowane przez nauczycieli, wytykanie wad, stawianie za wzór kolegów, radzenie sobie z frustracją wynikającą z niemożności osiągnięcia jakiegoś celu
( np. oceny satysfakcjonującej rodzica). Szkoła jest miejscem frustrującym wielu uczniów i wywołującym w nich agresję. Sfrustrowany uczeń, nie potrafi zaspokoić swoich potrzeb akceptacji i afiliacji, a to wywołuje w nim agresję, „staje się nieraz agresywny wskutek blokady potrzeby uznania społecznego spowodowanej zbyt częstym upominaniem go, wytykaniem mu różnych wad i braków, stawianiem mu za przykład dobrze uczących się lub wzorowo zachowujących się kolegów. Również blokada potrzeby samodzielności, wywołana zbyt licznymi zakazami i nakazami pochodzącymi od dorosłych, powoduje nadmierne ograniczenie samodzielności dziecka, może być stymulatorem jego agresywnego zachowania się” (Skorny 1989). Ponieważ w trakcie wychowania, w domu lub w szkole, nie otrzymują wystarczającej informacji o sposobach radzenia sobie z tkwiącymi w ich psychice tendencjami agresywnymi, młodzież poszukuje różnorodnych form jej tłumienia samodzielnie, bądź w grupie rówieśniczej (np.. w klasie, na podwórku). Może to wywołać sytuację w której, młodzież odreagowuje stresy, frustracje nagromadzone w czasie, zaczyna używać przemocy fizycznej. Narastająca przemoc wśród młodzieży szkolnej jest najczęściej zachowaniem wyuczonym społecznie – jest więc wynikiem braku wiedzy na temat agresji i sposobów radzenia sobie z nią – a nie predyspozycja do bycia agresywnym.