Studium diagnostyczno - terapeutyczne

I. PROBLEM BADAWCZY
Celem badania jest poznanie środowiska oraz diagnoza wstępna funkcjonowania analizatorów dziecka, mającego problemy z nauką czytania i pisania.
We wrześniu roku szkolnego 2008/2009 do klasy pierwszej został przyjęty Szymon. Po upływie kilkunastu dni zauważono, że wykazuje on duże trudności w nauce czytania i pisania. Podczas zabaw nie potrafi odróżnić stron ciała i prezentuje brak koordynacji ruchów. Chłopiec pisze lewą ręką wolno i niestarannie. A poziom wykonywanych prac plastyczno-technicznych jest bardzo niski.
Chłopiec jest nieśmiały i mało aktywny, niechętnie włączała się do zabaw z rówieśnikami, nie uczestniczył w zajęciach lekcyjnych. Ponadto mówi bardzo głośno i niewyraźnie. Często krzyczy, burczy, mruczy. Nie potrafi prawidłowo utrzymać ołówka, pędzla i nożyczek. Nie opanował umiejętności czytania, z trudem i bez zrozumienia odczytuje wyrazy dwusylabowe. Przepisując tekst popełnia liczne błędy ( gubi, przekręca litery).
Obserwując ucznia na tle klasy przypuszczać można , że jego problemy będą pogłębiały się wraz z realizowaniem materiału o coraz większym stopniu trudności.

II. ZASTOSOWANE METODY I TECHNIKI BADAWCZE

Aby poznać problem badawczy przeprowadzono:
• wywiad z matką zastępczą chłopca,
• obserwację doraźną chłopca,
• diagnozę wstępną ucznia klasy pierwszej obejmującą:
- sprawność manualną,
- percepcję wzrokową,
- percepcję słuchową.

III. PRZEBIEG POSTĘPOWANIA DIAGNOSTYCZNEGO

Przeprowadzając wywiad z opiekunką dziecka uzyskano informacje, że chłopiec wychowywany jest od urodzenia w rodzinie zastępczej, niespokrewnionej. Matka biologiczna jest upośledzona w stopniu umiarkowanym. W czasie ciąży nie była pod opieką lekarza i nadużywała alkoholu. Ojciec chłopca jest nieznany. Szymon urodził się o czasie, poród siłami natury ( 8 punktów w skali Apgar). Jako niemowlę rozwijał się nieharmonijnie- późno siadał, chodził, nie raczkował, zaczął mówić w wieku 3 lat . Od tego momentu jest pod opieką logopedy. Chociaż Szymon jest bardzo głośny badanie słuchu nie wykazuje żadnych nieprawidłowości. Chłopiec ma sporadyczny kontakt z matką biologiczną, każdą wizytę przeżywa emocjonalnie. Zarówno do matki biologicznej jak i zastępczej mówi mamo. W rodzinie, w której przebywa, jest jeszcze dorosły syn opiekunki (upośledzony w stopniu lekkim) oraz niespokrewniony 4 leni chłopiec (liczne zaburzenia rozwojowe). Mąż opiekunki zmarł 5 lat temu.
Przeprowadzając obserwację doraźną zauważono, że chłopiec często ma nieodrobione prace domowe, jest nieprzygotowany do zajęć ( brak przyborów, książek, ćwiczeń, itp.). Jest nastawiony negatywnie prawie do wszystkich obowiązków szkolnych. Często zamyślała się podczas wykonywania najprostszych czynności, reaguje bardzo nerwowo na prośby i polecenia nauczyciela- obraża się, płacze, rzuca zeszytami. W stosunku do rówieśników, bywa agresywny. W małej grupie dzieci ( zajęcia wyrównawcze), Szymon chętniej podejmuje pracę, jest bardziej otwarty, rzadziej się denerwuje.
W drugiej połowie września przeprowadzone zostały badania diagnostyczne dzieci w klasie, do której uczęszcza Szymon.
Badania sprawności manualnej i percepcji wzrokowej dokonano obserwując czynności samoobsługowe chłopca, sposób rysowania, malowania i wycinania. Zostały poddane analizie również wytwory dziecka.
Widząc u Szymona pewne objawy dysharmonii rozwoju zastosowano dodatkowe badania wykorzystując testy H. Spionek „Wzory i figury geometryczne”. Po odwzorowaniu figur przez ucznia stwierdzono pewne zaburzenia percepcji wzrokowej w zakresie spostrzegania oraz analizy i syntezy, w obrębie orientacji przestrzennej i sprawności manualnej. Chłopiec podczas pracy miał silne napięcie mięśniowe, zaburzoną percepcję ruchów (linie faliste i drżące) i koordynacje wzrokowo- ruchową (nie zachowanie równoległości linii, brak styczności).
Badanie percepcji słuchowej dziecka przeprowadzono poprzez wyodrębnianie sylab, wskazywanie głosek na początku i końcu wyrazu oraz wyodrębnianie ich kolejno. Szymon nie potrafił wykonać tych zadań. Nie umiał tez utworzyć wyrazów z usłyszanych sylab i głosek.
Diagnoza w zakresie mowy (na bazie wypowiedzi, porównywania, omawiania historyjek obrazkowych) wykazuje bardzo ubogi zasób słów. Szymon z trudnością buduje zdania pojedyncze. Najczęściej stosuje odpowiedzi: „tak”, „nie”.
W wyniku przeprowadzonej wstępnej diagnozy rozwoju ucznia, stwierdzono występowanie zaburzeń w obrębie funkcji psychomotorycznych, takich jak: sprawność manualna, koordynacja wzrokowo- ruchowa, orientacja przestrzenna, percepcja słuchowa oraz trudności werbalizacji pojęć.
Zgodnie z przewidywaniami, wraz z wprowadzeniem trudniejszych treści nauczania, uczeń wykazywał nasilające się objawy występujących u niego dysfunkcji rozwojowych:
• popełniał graficzne błędy w pisaniu, polegające na niewłaściwej konstrukcji i nieproporcjonalności oraz drżącej linii liter,
• miał szczególne trudności w pisaniu wyrazów z pamięci i ze słuchu,
• zwykle nie rozumiał treści czytanych mu tekstów,
• miał duże problemy z pamięciowym uczeniem się,
• nie dokonywał analizy i syntezy wyrazów,
• prezentował niski poziom prac plastyczno-technicznych,
• miał wolne tempo pracy,
• wykazywał trudności w operowaniu pojęciami stosunków przestrzennych
( prawo-lewo, góra-dół).
Narastające trudności w nauce powodowały osłabienie w motywacji podejmowania zadań szkolnych i widoczne zniechęcenie ucznia.

III. WNIOSKI

Trudna sytuacja życiowa chłopca, na którą składa się: przebywanie w rodzinie zastępczej, zachwiane więzi emocjonalne z matką biologiczną , brak wzorca prawidłowo funkcjonującej rodziny, niewielka ilość poświęcanego Szymonowi czasu, może mieć znaczący wpływ na motywację do nauki i kontakty z rówieśnikami oraz osobami dorosłymi.
Po przeprowadzonej diagnozie wstępnej ucznia klasy pierwszej stwierdzono liczne opóźnienia w funkcjonowaniu analizatorów odpowiedzialnych za prawidłowy rozwój poznawczy dziecka. Funkcje procesów poznawczych stanowią podstawę procesu czytania i pisania, ale są też istotnymi ogniwami w innych czynnościach ważnych dla nauki szkolnej dziecka.
Percepcja wzrokowa jest zdolnością spostrzegania i rozpoznawania,
a także rozróżniania abstrakcyjnych symboli graficznych (liter, figur geometrycznych, cyfr itp.). Odpowiedni poziom rozwoju percepcji wzrokowej umożliwia dziecku porównywać, identyfikować, klasyfikować, co jest naturalną drogą do rozwoju analizy i syntezy spostrzegania.
Percepcja słuchowa odgrywa istotną rolę w osiąganiu przez dziecko takiego etapu rozwoju percepcyjno-zmysłowego, w którym kształtuje się umiejętność analizy i syntezy słuchowej.
Pamięć wzrokowa i słuchowa pozwala dziecku na zapamiętanie głosek i liter, a co za tym idzie na przygotowanie się do nauki czytania i pisania. Sprawne pisanie wymaga sporych umiejętności manualnych (ruchów precyzyjnych ręki).
Potrzebna jest też dobra koordynacja wzrokowo-ruchowa, gdyż pisane litery mają dość precyzyjny obraz.
Zdobycie tych wszystkich umiejętności pozwala na osiągnięcie dojrzałości szkolnej. Wcześnie rozpoznane i właściwie korygowanie trudności nie muszą być przeszkodą w rozwoju i źródłem niepowodzeń w następnych latach nauki.

IV. PROPOZYCJE DZIAŁAŃ

• ukazanie Szymonowi jego mocnych stron i kształtowanie wiary we własne siły,
• zaangażowanie dziecka w życie klasy, powierzanie mu zadań , którym będzie w stanie podołać,
• dostrzeganie i nagradzanie nawet drobnych sukcesów,
• bieżący kontakt z domem rodzinnym chłopca,
• zobowiązanie opiekuna do systematycznej pomocy przy odrabianiu prac domowych,
• przebadanie dziecka w poradni,
• terapia logopedyczna,
• udział dziecka w zajęciach wyrównawczych,
• objęcie zajęciami korekcyjno – kompensacyjnymi na terenie szkoły,

V . PROGRAM TERAPEUTYCZNY

Program pracy terapeutycznej podzielony jest na trzy etapy. W pierwszym zawarte są ćwiczenia rozwijające ogólne sprawności ruchowe i manualne, jak również usprawniające funkcje wzrokowe i słuchowe. Etap drugi to ćwiczenia w czytaniu i pisaniu sylab i wyrazów, natomiast trzeci – czytanie zdań i tekstów.
Ćwiczenia mogą być wykorzystane w trakcie zajęć zintegrowanych jak również na zajęciach wyrównawczych. Nie można ograniczać się wyłącznie do ćwiczeń zaburzonych funkcji. Należy dobierać ćwiczenia tak, aby uaktywniały pracę całego mózgu, aby inne funkcje poznawcze wspomagały opóźnione lub zaburzone funkcje.
Głównym celem zawartych w programie ćwiczeń jest pomoc dziecku w przezwyciężeniu trudności i umożliwienie prawidłowego funkcjonowania w zespole klasowym oraz osiąganie pozytywnych wyników w nauce.

Cele działań terapeutycznych:
• usprawnienie motoryki rąk,
• usprawnienie koordynacji wzrokowo –ruchowej, słuchowo –ruchowej, słuchowo- wzrokowej,
• rozwijanie zdolności dokonywania analizy i syntezy słuchowej i wzrokowej,
• rozwijanie pamięci wzrokowej i słuchowej,
• kształcenie słuchu tonalnego,
• rozwijanie spostrzegawczości,
• wdrażanie do logicznego rozumowania,
• wyrabianie koncentracji uwagi,
• wywołanie zainteresowania czynnościami ruchowymi,
• wyrabianie płynności ruchów,
• kształcenie wrażliwości estetycznej,
• usprawnienie techniki czytania i pisania,
• eliminowanie błędów i braków w czytaniu i pisaniu.

ETAP PIERWSZY
I. ĆWICZENIA ROZWIJAJĄCE OGÓLNE SPRAWNOŚCI RUCHOWE I SPRAWNOŚCI MANUALNE
1. Ćwiczenia koordynacji ruchowej
o Ćwiczenia ze skakanką.
o Toczenie, rzucanie i chwytanie różnych przedmiotów.
o Chodzenie po narysowanej linii.
o Rzuty do celu lub do kosza.
2. Ćwiczenia sprawności manualnej
o Malowanie szlaczków.
o Naśladowanie czynności lepienia kulek śniegowych.
o Gra na fortepianie-uderzanie czubkami palców w rytm melodii.
o Lepienie z plasteliny.
o Nawlekanie koralików.
o Robienie liter z drutów.
o Ugniatanie papierowych kul i rzucanie do celu.
o Układanie budowli z klocków.
o Wycinanie z papieru po śladzie.
o Wykonanie techniką orgiami np. czapki.
o Tworzenie kompozycji za pomocą stempli.
o Rysowanie równocześnie obiema rękami prostych kształtów.
o Zamalowywanie farbami płaszczyzny wyznaczonej konturem.
o Przerysowywanie przez kalkę techniczną rysunków konturowych.
o Pogrubianie konturów.
o Rysowanie wzorów po śladzie.
II. ĆWICZENIA ANALIZY I SYNTEZY WZROKOWEJ
1. Ćwiczenia na materiale bezliterowym
o Układanie obrazków z części.
o Uzupełnianie brakujących elementów na obrazkach.
o Łączenie obrazków związanych ze sobą np. komputer-myszka.
o Wskazywanie obrazka, który nie pasuje do pozostałych.
o Wyszukiwanie podobieństw i różnic między obrazkami.
o Układanie kompozycji z figur geometrycznych.
o Układanie domina geometrycznego.
o Uzupełnianie konturów figur poprzez dorysowanie brakującej części.
o Dokładanie brakującej części figury geometrycznej do całości.
o Składanie pociętych figur geometrycznych z papieru wg wzoru.
o Tworzenie zbioru figur geometrycznych wg kształtu, koloru, wielkości.
o Układanie figur z patyczków.
o Rysowanie kompozycji geometrycznych wg wzoru.
o Rysowanie z pamięci uprzednio widzianych par figur geometrycznych.
o Rozcinanie kwadratu na mniejsze kwadraty, następnie układanie nowej całości.
o Budowanie kompozycji z klocków.
2. Ćwiczenia na materiale literowym
o Układanie pociętych liter.
o Wydzieranie liter z gazet.
o Lepienie liter z plasteliny.
o Malowanie liter palcem.
o Różnicowanie liter najczęściej mylonych.
o Dobieranie litery wielkiej do małej.
o Obrysowywanie liter.
o Wyszukiwanie wskazanej litery wśród zestawu liter, odczytanie jej i zapisanie.
o Przyporządkowanie do obrazka pierwszej litery nazwy przedmiotu na nim przedstawionego.
o Wyszukiwanie liter w sylabach, wyrazach.
3. Ćwiczenia na materiale zdaniowo- wyrazowo- sylabowym
o Składanie sylab w wyrazy.
o Rozcięcie wyrazów na sylaby i ponowne ich złożenie.
o Wyszukiwanie takich samych sylab.
o Podpisywanie obrazków wyrazami ułożonymi z sylab.
o Tworzenie wyrazów rozpoczynających się daną sylabą.
o Uzupełnianie luk w tekście.
o Układanie rozsypanki wyrazowej.
o Rozwiązywanie rebusów.
o Wyszukiwanie w ciągach słownych nazw np. zwierząt.
o Układanie zdań w kolejności w celu utworzenia historyjki opisującej treść obrazka.
o Uzupełnianie w tekście brakujących kresek, kropek, ogonków i znaków interpunkcyjnych.
o Dobieranie zdań do obrazków.
o Pocięcie zdania na wyrazy i złożenie go.
III. ĆWICZENIA ANALIZY I SYNTEZY SŁUCHOWEJ
1. Ćwiczenia rytmiczne
o Wyklaskanie podanego przez nauczyciela rytmu.
o Zagranie na instrumencie układu rytmicznego przedstawionego za pomocą klocków.
o Zgadywanie, który spośród kilku układów rytmicznych na planszy został wystukany.
o Klaskanie rytmu znanej melodii.
o Zabawy ruchowe ze śpiewem.
2. Analiza i synteza słuchowa wyrazów i zdań
o Wyodrębnianie w zdaniach wyrazów. Zaznaczanie ich przez podkreślanie.
o Wyodrębnianie wyrazu w zdaniu i konstruowanie z tym wyrazem innego zdania.
o Budowanie zdań prostych na temat przedmiotu.
o Budowanie zdań rozwiniętych na temat treści obrazka.
3. Analiza i synteza sylabowa wyrazów
o Podział wyrazów na sylaby.
o Rytmiczne wypowiadanie tekstu piosenki z podziałem słów na sylaby.
o Tworzenie sylab z określoną samogłoską.
o Liczenie sylab w wyrazach.
o Budowanie wyrazów z daną sylabą.
o Synteza sylab podanych ze słuchu.
o Przekształcanie wyrazów przez zmianę sylaby.
4. Analiza i synteza głoskowa wyrazów
o Reagowanie klaśnięciem na określoną głoskę.
o Układanie wyrazów z podanymi głoskami.
o Synteza słuchowa wyrazów z podanych głosek.
o Liczenie głosek w wyrazach.
o Odgadywanie, na jaką głoskę rozpoczyna się nazwa pokazanego przedmiotu.
o Dobieranie obrazków (przedmiotów), których nazwy posiadają daną głoskę w środku (na początku, na końcu).
o Dobieranie wyrazów, które różnią się jedną głoską.
o Przekształcanie wyrazów przez zmianę głoski na początku, w środku lub na końcu wyrazu.
o Układanie wyrazów z alfabetu ruchomego.
ETAP DRUGI
ĆWICZENIA W CZYTANIU I PISANIU SYLAB I WYRAZÓW
• Układanie sylab wypowiadanych przez nauczyciela, czytanie i pisanie ich z pamięci.
• Rozsypanka sylabowa.
• Ustne podawanie wyrazu zaczynającego się od danej sylaby. Zapisanie go.
• Dobieranie par jednakowych sylab z liter pisanych do sylab z liter drukowanych.
• Rozwiązywanie rebusów.
• Układanie przez dziecko dowolnych wyrazów z sylab.
• Układanie napisów pod obrazkami wzoru.
• Układanie obrazków do napisów.
• Doskonalenie czytania sylab i całych wyrazów przy zastosowaniu domina sylabowo-wyrazowego.
• Dokładanie różnych sylab do jednej np. las-ka.
• Dobieranie brakujących sylab do wyrazów trzysylabowych np. kom...ter (pu).
• Czytanie sylabami na przemian z dzieckiem.

ETAP TRZECI
CZYTANIE ZDAŃ I TEKSTÓW
• Układanie zdań z sylab.
• Układanie i czytanie zdań z podanych wyrazów.
• Dobieranie zdań do obrazków.
• Układanie zdań z coraz większą ilością wyrazów.
• Porządkowanie zdań zgodnie z kolejnością zdarzeń w opowiadaniu.
• Czytanie na przemian całych zdań.
• Czytanie z dzieckiem na przemian dłuższego tekstu.
• Szukanie w tekście odpowiedzi na postawione pytanie.
• Szukanie w tekście fragmentów dotyczących postaci lub miejsca akcji.

VII. PROGNOZA

PROGNOZA NEGATYWNA – jeśli nie zostaną podjęte dalsze działania chłopiec przestanie rozwijać się intelektualnie, nastąpi pogłębienie problemów w zdobywaniu umiejętności oraz wiedzy, utrata motywacji do nauki, zachwianie wiary we własne siły i możliwości, a jego kontakty z osobą dorosłą i rówieśnikami będą coraz bardziej utrudnione. Z powodu trudności szkolnych może źle czuć się wśród dzieci.

W przypadku niepodjęcia działań intensywnie wspierających rozwój (funkcji wzrokowej, słuchowej oraz sprawności ruchowej i manualnej) dziecko nie będzie w stanie dokonać syntezy i analizy słuchowej. Zbyt długa koncentracja nad rozpoznawaniem liter, zaburzona synteza fonemowa spowodują, że Szymon nie opanuje techniki czytania. Obniżona funkcja, grafomotoryczna uniemożliwi mu prawidłowe kreślenie liter.

PROGNOZA POZYTYWNA - jeśli odpowiednio i systematycznie wdrożone zostaną pożądane oddziaływania, spodziewamy się, że dziecko:
• podniesie wiarę we własne możliwości,
• zdobędzie nową wiedzę i umiejętności stymulujące dalszy jego rozwój,
• poprawią się jej relacje z kolegami i osobami dorosłymi,
• praca indywidualna z chłopcem wpłynie na osiągnięcie: umiejętności szybkiego rozpoznawania obrazów wzrokowych, identyfikowania i porównywania podobnych obrazów wzrokowych, oraz umiejętność ujmowania zależności między całością obrazu i jego elementami,
• wpłynie również na umiejętność dokonywania syntezy i analizy słuchowej wyrazów; zapamiętywania głosek i liter, jak również usprawnienie precyzyjnych ruchów ręki. Wyćwiczy koordynację wzrokowo-ruchową.