Program autorski "Gochy - moja mała ojczyzna"

1. IDEA WIODĄCA

„Edukacja szansą przyszłości. Problemy gospodarcze i społeczne, w tym szczególnie bezrobocie, mogą być skutecznie rozwiązane tylko w społeczności silnie zakorzenionej we własnym świecie. Naszym wychowawczym ideałem winien być światły i aktywny obywatel, znający tradycję regionu oraz czerpiący z dorobku współczesnej cywilizacji. Zatem potrzebny jest szeroki program rozbudzenia aspiracji edukacyjnych. Konieczna jest współpraca władz oświatowych, nauczycieli, samorządów, Kościołów oraz organizacji regionalnych, tak, aby stworzyć wzorcowy model kształcenia, odpowiadający wymogom, które niesie przyszłość. W nim wielką rolę przypisujemy regionalizacji nauczania, tj. wprowadzenie w sposób maksymalnie szeroki wszelkich form upowszechniania wiedzy o naszym regionie w cały proces dydaktyczny i wychowawczy. Silny emocjonalny związek z Małą ojczyzną, oparte na rzetelnej wiedzy, może być podstawą autentycznego patriotyzmu i umiłowania Wielkiej Ojczyzny.” (I Kongres Kociewski, Tczew, 21-10-1995)
Żeby rozmawiać z młodymi ludźmi, jak mają żyć w XXI wieku podstawą musi być wspólna odpowiedź na pytanie: kim są, jaki jest ich rodowód, skąd się wywodzą, w co wyposażyli ich przodkowie?
„Brak własnej lokalnej i regionalnej kultury, którą współtworzą, z którą utożsamiają się społeczności lokalne, pozbawia je indywidualnego oblicza i czyni bezbronnymi wobec łatwej, ekspansywnej i jakże bezwzględnej w dążeniu do dominacji kultury masowej importowanej do nas wraz z cywilizacją pośpiechu, w pogoni za zyskiem i nasyconym głodem sukcesu.” (Omelianiuk, 1998, s.44)
Regionalizm to jeden z wielu możliwych sposobów życia aktywnego, które dzięki tej więzi z regionem kształtuje własną tożsamość. Związek z własnym regionem jest sprawą istotną. Region daje poczucie bycia u siebie, bycia sobą. Wpływa na zrozumienie swoich obowiązków i zadań. Ważne jest uświadomienie uczniowi w procesie edukacji hierarchii wspólnot, w której uczestniczy, a więc wspólnoty rodzinnej, lokalnej – małej ojczyzny.
Dzisiaj edukacja regionalna jest niezmiernie ważnym elementem systemu oświatowego. Na trwałe wpisała się w płaszczyznę kształtowania młodego pokolenia, w celu przygotowania go do podjęcia dorosłych zadań w środowisku lokalnym i regionalnym. Dzięki niej ulega wzmocnieniu: poczucie tożsamości, przynależności kulturowej, historycznej, etnicznej i narodowej. Patriotyzmu trzeba i można uczy, kształtując go w młodych ludziach poprzez rozbudzenie miłości do małych ojczyzn, poprzez edukację regionalną można przekazywać szereg celów kształtujących konkretną wiedzę z zakresu historii, języka, plastyki, muzyki – tego, co zawarte jest w owym dziedzictwie kulturowym. Edukacja regionalna wzmacnia autonomię szkoły, autorskość rozwiązań, jest ważna w celu poznania własnej tożsamości, kształtowania postaw tolerancyjnych.
Treści nauczania tego programu mają wspomagać doskonalenie sprawności językowej, wdrażać do umiejętnego posługiwania się podstawowymi formami wypowiedzi, zapoznać z jak najszerszym kręgiem literatury kaszubskiej, przekazywać wiedzę historyczną i etnograficzną o regionie.

2. PROGRAM O CELACH GLOBALNYCH

Cel ogólny: Kształtowanie tożsamości dziecka w wieku 8-9 lat poprzez rozwijanie jego wiedzy na temat regionu, w którym mieszka.

Cele szczegółowe: Uczeń powinien:

- poznać najbliższe środowisko i specyfikę własnej wsi,
- rozwinąć wiedzę o kulturze własnego regionu,
- poznać dawny strój kaszubski i sprzęty gospodarstwa domowego,
- opanować umiejętność korzystania z kronik i literatury dotyczącej własnej okolicy,
- nabyć umiejętność kontaktowania się ze środowiskiem lokalnym,
- mówić po kaszubsku,
- brać czynny udział w imprezach kulturalnych,
- dostrzec wartości rodzinne związane z tradycjami i zwyczajami własnej rodziny,
- ukształtować postawę emocjonalnych więzi związanych z kulturą regionalną.

3. WARUNKI REALIZACJI PRGRAMU AUTORSKIEGO

Dla określenia własnej tożsamości potrzebna jest wiedza o własnych korzeniach, o tym skąd się wywodzi jednostka w sensie społecznym historycznym i kulturowym.
Szkoła w dużej mierze powinna pomóc odpowiedzieć młodemu człowiekowi na dwa pytania: „Kim jest?”, „Jak żyć?”. Ten krąg oddziaływań wychowawczych można świetnie realizować za pośrednictwem edukacji regionalnej.
Przedstawiony program autorski będzie realizowany w poszczególnych miesiącach nauki. Obejmować będzie dziesięć spotkań dla uczniów klasy drugiej szkoły wiejskiej. Uczniowie w większości wywodzą się z rodzin kaszubskich. Niektórzy z nich posługują się na codzień językiem kaszubskim.
Nauczyciel realizujący ten program „winien być nauczycielem z powołania”, zafascynowanym kaszubszczyzną, broniącym swego zakorzenienia w tej rzeczywistości, w której żyje. Powinien uczestniczyć w spotkaniach, konferencjach regionalnych, udzielać się społecznie w organizowaniu imprez kulturalnych, swobodnie rozmawiać z uczniami w języku kaszubskim, czytać i znać pisownię języka kaszubskiego.
Zadaniem nauczyciela jest między innymi uświadomienie dziecku, że jego naturalne środowisko: rodzina, społeczność lokalna, ojczyzna są wielką wartością dającą poczucie bezpieczeństwa, naturalnej przynależności.
Realizacja założonych treści programowych wymaga od uczniów różnorodnej aktywności. W związku z czym szkołą winna być kulturowym minicentrum, w której odbywać się mają spotkania wiejskie, imprezy kulturalne. Szkoła powinna aktywizować środowisko w zakresie ruchu amatorskiego. Sala lekcyjna powinna być odpowiednio duża, aby w zależności od potrzeb oraz charakteru zajęć istniała możliwość przemieszczania stanowiska pracy. Powinna być wyposażona w:
* odpowiednie meble: szafy, regały na zbiory, gablotę na wystawki, dywan lub miękką wykładzinę,
* środki audio – wizualne: telewizor, radiomagnetofon, odtwarzacz kompaktowy, wideotekę, kserokopiarkę,
* literaturę regionalną, kroniki, albumy, karty pracy, mapa Polski,
* materiały pomocnicze: arkusze papierowe, farby, pędzle, mazaki, kolorowy papier.
Aby rozwinąć pozaszkolną aktywność edukacyjną należy umożliwić dzieciom bezpośredni kontakt z mieszkańcami, ludźmi zasłużonymi dla społeczności kaszubskiej. Można realizować to przedsięwzięcie poprzez spotkania z ciekawymi ludźmi, pisarzami, gawędziarzami, członkami zespołu kaszubskiego: „Gochy” i „Małe Gochy”, udział w konkursie „Prozy i poezji kaszubskiej”. Uczniowie powinni poznawać kulturę regionalną poprzez wycieczki do muzeów, skansenów, gdzie zetkną się z dawną kaszubszczyzną. Przygotowując ucznia do twórczego stosunku do kultury i do aktywności na rzecz własnego środowiska należy wpajać zasady samorządności lokalnej i regionalnej. Małe ojczyzny uczą żyć w ojczyznach wielkich. Kto nie broni i nie rozwija tego, co bliskie – trudno uwierzyć, żeby był zdolny do wielkich uczuć w stosunku do tego, co wielkie i największe w życiu i na świecie. Rodzice powinni być wdrażani do angażowania się w życie szkoły poprzez pomoc w organizowaniu różnego typu imprez, spotkań. Dzieci często zgłaszają potrzebę nawiązania kontaktów i zapraszania babć, dziadków, starszych sąsiadów, by oni opowiadali o starych przedmiotach, minionych czasach, swoim dzieciństwie. Całe rodziny mogą angażować się w zbieraniu dawnych przedmiotów użytku codziennego, starych zdjęć rodzinnych, robieniu zdjęć, które umieszczane będą w albumie „Moja wieś wczoraj, dziś i jutro.” W miarę możliwości rodzice powinni udzielać pomocy materialnej, np. w organizowaniu wyjazdów na wycieczki, imprezy kulturalne odbywające się poza miejscem zamieszkania.
Realizowane zgodnie z przedstawionym programem autorskim zajęcia prowadzą do wzbogacania siebie, rozwijania w dziecku szacunków dla rodziców, przywiązania do regionu, małej ojczyzny i emocjonalnego stosunku do kultury.

4. TREŚCI KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA

1. Wiedza o regionie
Kaszuby – umiejscowienie na mapie Polski, sąsiedztwo z morzem i innymi krainami.
Znane miejscowości na Kaszubach.
2. Moja wieś wczoraj, dziś i jutro
Historia powstania wsi Zapceń,
Zapceń dzisiaj – Album
Moja wieś jutro – prace plastyczne
3. Najbliższe otoczenie domu rodzinnego
Pochodzenie dziadków, rodziców.
4. Język regionu, nazewnictwo
Kiedy posługujemy się językiem kaszubskim.
5. Lokalne tradycje, święta, obyczaje i zwyczaje
Robienie ozdób świątecznych,
Udział w uroczystościach
6. Miejscowe podania, przysłowia, muzyka i folklor
Spotkania z ciekawymi ludźmi
7. Pieśni o Kaszubach
Poznanie zespołu kaszubskiego „Gochy” i „Małe Gochy”
8. Teksty literackie związane z patriotyczną postawą Kaszubów
Udział w konkursach i przeglądach twórczości kaszubskiej

5. METODY, FORMY I ŚRODKI REALIZACJI PROGRAMU

,,GOCHY – MOJA MAŁA OJCZYZNA”.

Metody obejmujące przekazywanie wiadomości
1. Metoda oparta na obserwacji, pokazie – dzięki niej uczniowie będą próbowali naśladować sposoby zachowania osób dorosłych w kręgu rodzinnym. Będą mogli również korzystać z ich doświadczeń.
2. Metoda oparta na słowie to pogadanka, opowiadanie, wykład – uczniowie poprzez np. spotkania z ciekawymi ludźmi nabędą wiadomości o historii, tradycjach i kulturze swojego regionu.

Metoda oparta na działaniu to przede wszystkim metoda zajęć praktycznych, na których dzieci wykorzystują własne umiejętności i uczą się nowych.

Metody obejmujące kontrolę i ocenę
1. Metoda konwencjonalna – to posługiwanie się książką, artykułami, ilustracjami, kronikami potrzebnymi do opracowania albumu o własnej wsi.
2. Test sprawdzający wiadomości – potrafi ocenić, w jakim stopniu uczniowie nabyli wiadomości o swoim regionie.

Formy pracy z uczniami
1. Praca w małych grupach jednolita i zróżnicowana – uczniowie opracowują różne zadania np. przeprowadzenie wywiadu, branie udziału w życiu kulturalnym, opracowanie stron albumu itp.
2. Praca jednostkowa – uczeń samodzielnie tworzy własną pracę plastyczną nt. ,,Zapceń w przyszłości” lub pisemnie opracowuje problem, np. drzewo genealogiczne swojej rodziny.

Praca zbiorowa – słuchanie opowiadań, wykład, zabawy integracyjne.

Środki nauczania

1. Techniczne – telewizor, magnetowid, radiomagnetofon, odtwarzacz CD.
2. Konwencjonalne – książki: Fryda M. Gochy, Kościński K. Parafia

Borzyszkowska w powiecie człuchowskim w Prusach Zachodnich wedle zapisów ks. Proboszcza Jana Gotfryda Borka. Przyczynek do etnografii Kaszub; Borzyszkowski J., Mordawski J., Treder J. Historia, geografia, język i piśmiennictwo Kaszubów; Lipski T. Remusowi króm; kroniki: szkolna i harcerska; rekwizyty: narzędzia i maszyny gospodarstwa domowego; zdjęcia przedstawiające Zapceń dawny i współczesny.

6. PRZYKŁADY ROZWIĄZAŃ METODYCZNYCH

PROGRAMIE AUTORSKIM ,,GOCHY – MOJA MAŁA OJCZYZNA”.
Temat bloku: Moja wieś wczoraj, dziś i jutro
Temat dnia: Dzieje wsi Zapceń
Termin realizacji: Drugi tydzień października
Czas trwania: Jedna godzina
Cele szczegółowe:
Dydaktyczny – zapoznanie z dziejami powstania wsi Zapceń

Kształtowanie umiejętności korzystania z tekstów źródłowych i porównywanie informacji z nich pochodzących

- Kształcący – kształcenie wyobraźni historycznej
- Wychowawczy – wyrobienie w uczniach szacunku do przeszłości

Metoda słowna (pogadanka), pokaz, praca z tekstem

Forma: zbiorowa
Środki dydaktyczne: książki – Gochy M. Fryda, Parafia Borzyszkowska w powiecie człuchowskim w Prusach Zachodnich wedle zapisków ks. Proboszcza Jana Gotfryda Borka. Przyczynek do etnografii Kaszub, K. Kościński.

Kronika: szkolna i harcerska, zdjęcia.

Przebieg zajęć

Zakres treści
- Uczniowie siedzą w kole
- Nauczyciel opowiada o dziejach okolic: Lipnicy, Kiedrowic oraz historii powstania wsi Zapceń
- Podziel uczniów na dwie grupy
- Uczniowie w grupach oglądają kronikę szkolną i kronikę harcerską
- Wybierają najciekawsze fragmenty
- Głośno czytają wybrane fragmenty z kroniki
- Uczniowie oglądają zdjęcia przedstawiające Zapceń w przeszłości
- Wymieniają własne poglądy nt. tego, jak wieś wyglądała dawniej, a jak wygląda dziś.
- Uczniowie zapisują krótką notatkę na temat historii swojej miejscowości
- Polecenie pracy domowej. Dowiedz się skąd pochodzą Twoi rodzice i dziadkowie?

7. EWALUACJA PROGRAMU ,,GOCHY – MOJA MAŁA OJCZYZNA”. REGIONALIZACJA W KLASIE III S.P. W ZAPCENIU.

Aby się przekonać, czy zaproponowany program edukacyjny ma pożądany wpływ na uczniów konieczne jest przeprowadzenie działań zmierzających do stwierdzenia, w jakim stopniu zamierzone w programie cele ogólne są osiągane oraz czy proponowane metody i formy aktywności są skuteczne.
Przedmiotem ewaluacji programu należy uczynić wyniki końcowe, jakie osiągną uczniowie w zakresie zdobycia wiedzy o regionie, w którym żyją.
Badania ewaluacyjne prowadzone będą za pomocą testu wiadomości.

TEST
1. Od czego pochodzi nazwa miejscowości Zapceń?
a) od nazwiska założyciela
b) od nazwy jeziora
c) od legendy

2. Podaj nazwy zespołów kaszubskich w Lipnicy
a) ....................................................
b) ....................................................

3. W języku kaszubskim dziadkowie to:
a) stareszkowie
b) starzi
c) dziadowie

4. Gdzie urodzili się twoi rodzice?
Tata: ..........................................
Mama: .......................................

5. Nazwa gode to święto:
a) Wielkanoc
b) Wszystkich Świętych
c) Boże Narodzenie

6. Czy po kaszubsku checz to:
a) chata
b) dom
c) mieszkanie

7. Jaki tytuł ma piosenka abecadło kaszubskie?
a) To je krótcze to je dłudze
b) Kaszebscze nóte
c) Kaszebsko stoleca

8. Nasza ojczyzną jest:
a) Francja
b) Rzeczpospolita Polska
c) Niemcy

9. Naszą małą ojczyzną są:
a) Kociewie
b) Krebany
c) Gochy

10. Ze szkolnej kroniki. Uzupełnij:
Nasza szkoła była wybudowana w .................. roku.
Chodzi do niej ........................ uczniów.
Mamy .................... klas.
W klasie ,,0” jest ............ dzieci, w I klasie ............, w II klasie ...........,
W III ..................., w IV ..................., w V .................., a w VI klasie ................... .
W naszej szkole uczy ................ nauczycieli. Wychowawcą naszej klasy jest ....................................................

Klucz

Ilość punktów. Numer pytania

2 punkty 1, 6, 8
4 punkty 2, 4
6 punktów 5, 14

Prawidłowe odpowiedzi:

(za każdą jeden punkt)

a 7, 10
b 3, 11, 12
c 9, 13

Skala punktacji:
33 – 31 punktów - Wspaniale!- mistrzu
30 – 26 punktów - Bardzo dobrze! Dużo wiesz o swoim regionie.
25 – 20 punktów - Dobrze. Ucz się więcej, a będziesz mistrzem.
19 – 10 punktów - Postaraj się! Utrwal sobie wiadomości.
9 – 0 punktów - Musisz popracować, aby więcej wiedzieć o swoim regionie

ANKIETA
dla rodziców uczniów Szkoły Podstawowej w Zapceniu

Szanowni Państwo!
Społeczność szkolna składa się nie tylko z nauczycieli i uczniów, ale również z rodziców. Dlatego prosimy o wybranie i zaznaczenie odpowiedzi na poniższe pytania, które mają stanowić pomoc w sformułowaniu przez Radę Pedagogiczną celów pracy naszej wspólnej szkoły.
Obecny system nauczania w swych treściach uwzględnia problematykę, która może być podejmowana na różnych przedmiotach i w różnej formie. Ankieta ma odpowiedzieć, jaki jest stosunek Państwa do tej tematyki, jaki jest stan edukacji regionalnej w naszej szkole oraz nakreśli perspektywy jej rozwoju.

1. Jak określa Pan(i) swój rodowód?
1. Jestem Kaszubą
2. Nie jestem kaszubą

2. Jaki jest Pana(i) stopień znajomości języka kaszubskiego?
1. rozumiem
2. umiem mówić
3. czytam
4. piszę

3. Czy u Pana(i) w domu mówi się po kaszubsku?
a. tak b. nie

4. Czy uważa Pan(i), że dzieci w szkole w czasie swobodnych zajęć lub na przerwach powinny mówić po kaszubsku?
1. tak
2. nie
3. raczej tak
4. raczej nie

5. Jak uważa Pan(i), czy problematyka regionalna w naszej szkole jest w wystarczającej formie?
1. na pewno tak
2. raczej tak
3. raczej nie
4. na pewno nie

6. Czy słucha Pan(i) audycji radiowych lub telewizyjnych nadawanych po kaszubsku?
1. tak
2. nie

Podtrzymanie języka i kultury kaszubskiej w szkołach na terenie regionu kaszubskiego jest problemem dzisiejszej edukacji. Czy ma Pan(i) jakieś uwagi, życzenia lub pomysły rozwiązujące ten problem?

..........................................................
..........................................................

LITERATURA CYTOWANA
1. Borzyszkowski J., Mordawski J., Treder J. Historia, geografia, język i piśmiennictwo Kaszubów
2. Brzezińska A. (1992) Szkoły twórczo-autorskie, klasy, programy, nauczyciele. - ,,Kwartalnik Pedagogiczny” nr 2, s. 69-75
3. Fryda M., Gochy
4. Giermakowski M. (1998), Konstruowanie programu autorskiego. –
,,Doskonalenie otwarte” nr 4, s. 10-15
5. Kościński K. Parafia Borzyszkowska w powiecie człuchowskim w Prusach Zachodnich wedle zapisków ks. Proboszcza Jana Gotfryda Borka. Przyczynek do etnografii Kaszub
6. Lipski T., Remusowi króm
7. Niemierko B. (1997) Prace programowe na rozdrożu, ,,Nowa szkoła”
nr 9, s. 3-9
8. Pachociński R. (1995) Konstruowanie szkolnych programów nauczania
(przyczynek do debaty) - ,,Nowa szkoła” nr 1,s. 9-10
9. Piaget J. (1992) Mowa i myślenie u dziecka, PWN, Warszawa
10.Piagot J. (1997) Rozwój ocen moralnych dziecka, PWN, Warszawa
11.Przetacznik-Gierowska M., Makiełło-Jarża G. (1985)(1992) Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego. WSiP,Warszawa
12.Sabiński J.P. (1996), Dlaczego klasy autorskie? - ,,Nowa szkoła”
nr 5, s. 3-6
13.Stefańska-Klar R. (2000), Późne dzieciństwo. Młodszy wiek szkolny.W:Psychologia rozwoju człowieka. Pod red. B. Harwas-Napierała,
J. Trempała, PWN, Warszawa
14.Sobańska-Bondaruk M. (1996) Zasady Konstruowania programów nauczania. - ,,Wiadomości historyczne” nr. 3, s. 157-161
15.Słownik pedagogiczny (1992) pod red. W. Okonia, WSiP, Warszawa
16.Szczepańska M. (2000/2001), Program autorski – warto spróbować. –,,Image”, Słupsk
17.Wołoszynowa L. (1967) Rozwój i wychowanie dzieci w młodszym wieku szkolnym, NK, Warszawa
18.Trempała E. (1993) Szkoła a edukacja równoległa (nieszkolna). WSP, Bydgoszcz