Nadpobudliwość przyczyną niepowodzeń szkolnych ucznia

Z nadpobudliwością psychoruchową mamy do czynienia wtedy, gdy dochodzi do powstania przewagi procesów pobudzania nad procesami hamowania (T. Bednarski 1980, H. Spionek 1970).

Przyczyny:
-jeżeli w fazie największego wzrost mózgu występują jakieś przeszkody, mogą one doprowadzić do zmniejszenia się liczby połączeń nerwowych oraz spowolnić biochemiczne procesy dojrzewania. Często zaburza to dynamikę procesów nerwowych, wpływa na opóźnienie kształtowania się mowy, pisania, czytania oraz myślenia
-uszkodzenia powstałe w życiu płodowym, w trakcie porodu (np. niedotlenienie mózgu)
-błędy wychowawcze
-nerwowy tryb życia dziecka
-wpływ oddziaływania zwiększonego pola magnetycznego na matkę w ciąży oraz na centralny układ nerwowy u dzieci

Nadpobudliwość może przejawiać się w trzech sferach: ruchowej, poznawczej i emocjonalnej.

1.Objawy nadpobudliwości w sferze ruchowej
·Wzmożona ekspansja ruchowa. Dzieci te biegają, krzyczą, skaczą, na lekcjach wyrywają się do odpowiedzi, machają rękami. Natychmiast wykonują polecenia nauczyciela związane z ruchem, gorzej jest, gdy mają coś wykonać na miejscu, w skupieniu. Występuje też niezborność, niezręczność, brak dokładności precyzji. Często coś tłuką, zrzucają, łamią i ulegają wypadkom. Kręcą się, wiercą , nie potrafią sprawnie się ubrać czy spakować swoich rzeczy. Na zajęciach z wychowania fizycznego i na technice powinny mieć specjalną asekurację. Pobudzenie to wzrasta, gdy dziecko przebywa w grupie. Dlatego w domu może być spokojniejsze, a podczas indywidualnej rozmowy nadpobudliwość może się nie ujawniać. Odpowiednie kierowanie dzieckiem daje dobre wyniki wychowawcze. Wadliwe oddziaływanie powoduje wtórne zaburzenia emocjonalne.
·Niepokój ruchowy. Dzieci wykonują wiele drobnych niepotrzebnych ruchów, np. bazgrzą po zeszycie, obgryzają ołówek, skrobią po ławce. Niepokój ruchowy często objawia się dodatkowymi skurczami mięśni, tikami. Wzrost emocjonalnego napięcia może doprowadzić do jąkania, nerwicy czy ruchów mimowolnych. Należy ukierunkować dzieci, by mogły rozładować wewnętrznie napięcia w sposób społecznie pozytywny, zainteresować lekcją, tematem, zapewnić ruch na zajęciach, na przerwie, ...

2.Objawy nadpobudliwości w sferze poznawczej
Dziecko nie może skupić się na jednej rzeczy, ciągle coś je rozprasza, odwraca się, rozmawia z kolegami, nie słucha, co się mówi na lekcjach, zwraca uwagę na każdy szmer, głośno go komentuje, a wyrwane do odpowiedzi nie wie jakie jest pytanie. Lekcje odrabia długo z miernymi efektami. W zeszycie często są nie dokończone zdania, wyrazy. Wypracowania nie mają logicznego ciągu, są chaotyczne. Zaburzenie koncentracji może wzrastać przy powstaniu napięć emocjonalnych, np. przed klasówką, odpowiedzią, występem publicznym. Nadpobudliwość poznawcza charakteryzuje się też często zaburzeniami procesu myślenia, przy stosunkowo dobrej koncentracji. Występuje wtedy brak przemyślenia, pochopne wnioskowanie, brak głębszego zastanowienia się. Dziecko odpowiada, choć jeszcze nie zna do końca pytania. Odpowiedzi te są złe, niepełne, gdyż dziecko nie dokonało dostatecznej analizy myślowej. Uczeń taki sprawia wrażenie bezkrytycznego, mniej spostrzegawczego, mniej inteligentnego, niż jest w rzeczywistości. U dzieci tych może występować wzmożona wyobraźnia. Zaczyna wtedy przeważać świat fantazji nad rzeczywistością. Dziecko takie jest zamyślone, pogrążone w swoim świecie, czasami coś mówi do siebie lub nie na temat, robi miny, nie uważa na lekcji.

3.Objawy nadpobudliwości w sferze emocjonalnej
U dzieci tych występują intensywniejsze reakcje uczuciowe na różne zdarzenia czy sytuacje. Są konfliktowe, mają trudności w przystosowaniu się wymagań szkolnych. Obrażają się, bywają drażliwe, agresywne, łatwo przechodzą od płaczu do śmiechu. Objawem może być też nadmierna lękliwość, pojawia się wtedy niepokój, strach przed różnymi sytuacjami, zwłaszcza szkolnymi. Przy odpowiedzi dzieci te pocą się, czerwienią lub bledną. Czasami nie są w stanie wydobyć z siebie głosu. Nie należy ich wtedy poganiać, krytykować, lecz łagodnym głosem zachęcić, dodać otuchy. Mogą występować też zaburzenia w sferze uczuć wyższych, głównie społecznych. Dzieci te przeżywają cudzą krzywdę, zamartwiają się, płaczą, mocno przeżywają niepowodzenia, nieporozumienia w domu, z kolegami.

Główne założenia w pracy z dzieckiem nadpobudliwym
1.Konsekwencja w postępowaniu, stawianie jasnych granic, co dziecku wolno, a czego nie może wykonać.
2.Należy wyznaczyć niezbyt odległe cele działania i określić sposób ich realizacji.
3.Systematyczne przyzwyczajanie i wdrażanie dziecka do każdego rozpoczętego zadania.
4.Stała kontrola i przypominanie o obowiązkach oraz pomoc w ich realizacji.

Szczegółowe wskazania dla nauczyciela
1.Zachować spokój i rozsądek. Nie pozwalać, by niepokój i nadruchliwość dziecka udzieliły się dorosłym.
2.Zwracać uwagę na staranne wykonanie prac oraz ich ukończenie. Utrzymać zainteresowanie na zadaniu poprzez częste jego zmiany. Zawsze wracać do pracy rozpoczętej i niedokończonej.
3.Stopniowo wydłużać czas trwania zadania i nasilać stopień trudności.
4.Pozytywnie ukierunkować na lekcji nadmierną ruchliwość.
5.Dziecko powinno siedzieć blisko nauczyciela.
6.W zabawach jasno określać reguły i czas ich ukończenia.
7.Na dziecko oddziaływać powoli, bez pośpiechu i krzyku.
8.Stosować ćwiczenia wyciszające po zajęciach sportowych, np. relaksację metodą Jacobsona, ćwiczenia Dennisona, lepienie, kolorowanie, ...

Szczegółowe wskazania dla rodziców
1.Zapewnić atmosferę akceptacji i spokoju.
2.Konsekwentnie przestrzegać reguł, obowiązków i karcenia.
3.Osoby dorosłe powinny kontrolować swoje emocje, nie reagować wybuchowo, gwałtownie.
4.Stwarzać poczucie bezpieczeństwa, miłości, jednocześnie dać dziecku odczuć, że jest się konsekwentnym i wymagającym.
5.Wymagania stawiać w sposób jasny i klarowny, by dziecko znało swoje obowiązki.
6.Obowiązki domowe dostosować do możliwości dziecka.
7.Dzienny rozkład zajęć powinien być uporządkowany: ta sama pora wstawania, oglądania telewizji, snu,...
8.Ograniczyć czas oglądania telewizji, wyeliminować filmy o treści agresywnej i szybkiej akcji.
9.W czasie odrabiania lekcji eliminować dodatkowe bodźce, które mogą rozpraszać: wyłączyć radio, pochować zabawki z biurka,...
10.Osoby dorosłe powinny nauczyć się rozpoznawać sygnały ostrzegawcze poprzedzające wybuch dziecka nadpobudliwego, spokojnie odwrócić uwagę lub omówić konflikt.
11.W sytuacjach konfliktowych nie zostawiać dziecka zbyt długo w napięciu.
12.Więcej czasu poświęcić na rozmowę i wspólną zabawę.

Metody badań nadpobudliwości psychoruchowej
Nadpobudliwość psychoruchową można stwierdzić na podstawie obserwacji. Wywiad z rodzicami pozwala ustalić, od kiedy objawy te występują, jakie jest ich nasilenie i jak dziecko zachowuje się w domu.

Przykłady eksperymentów, których celem jest ocena możliwości opanowania przez dziecko własnej ruchliwości (M. Bogdanowicz 1985):
·„Próba bezruchu” polega na sprawdzeniu w jakim stopniu dziecko potrafi w ciągu jednej minuty skontrolować świadomie swoje zachowanie. Mówi się do dziecka: „Usiądź wygodnie. Staraj się teraz siedzieć zupełnie bez ruchu tak długo dopóki nie powiem – dość” U dzieci nadpobudliwych w czasie eksperymentu występują drgania grup mięśniowych, ruchy mimowolne i zamierzone, wypowiedzi słowne, śmiech, objawy napięcia mięśni.
·„Próba czekania” przeprowadza się w sposób niezauważalny dla dziecka. Mówi się do dziecka: „Teraz chwilę zaczekaj, gdyż muszę tu coś zapisać”. Należy włączyć stoper na okres jednej minuty, udawać, że się coś pisze i ukradkiem obserwować dziecko. Dziecko nadpobudliwe zazwyczaj kilkakrotnie zmieni czynności: rysowanie, kręcenie się, mówienie do siebie, znowu rysowanie, itp...

Literatura
Bednarska T. , Nadpobudliwość psychoruchowa , Kraków 1982
Bogdanowicz M. , Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa 1985
Spionek H. , Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych, Warszawa 1970
Spionek H. , Zaburzenia psychoruchowego rozwoju dziecka, Warszawa 1965