Uczeń, który sprawia kłopoty

Zazwyczaj nauczyciel pracuje w klasach składających się z uczniów zdolnych, przeciętnych, słabych. Jak pracować z uczniem „trudnym’’? Na pewno nie zdaje egzaminu strategia jednakowych wymagań wobec wszystkich uczniów (słabi często nie dają sobie rady, frustrując się coraz bardziej, zdolni nudzą się). Jeśli dokładnie rozpoznamy potrzeby, zainteresowania oraz możliwości poszczególnych uczniów (pomogą nam w tym ankiety, testy, bezpośrednia obserwacja), możemy przystąpić do wprowadzenia nauczania zróżnicowanego, ze szczególnym uwzględnieniem zadań indywidualnych. Indywidualizację umożliwia wyjście poza podręcznik, sięgnięcie do innych źródeł i zainteresowań uczniów, a także odpowiedni dobór ćwiczeń.
Szczególnie praca z dziećmi „trudnymi’’ nie jest sprawą łatwą ani prostą, choćby ze względu na to, że dzieci sprawiające trudności wychowawcze lub w nauczaniu są dość liczne i bardzo różne. Wyodrębniamy kilka typów uczniów „trudnych’’ :
· hałaśliwi, zbyt wymagający (o dużym zasobie energii)
· cisi, nieśmiali, bierni
· bez motywacji (sprawiający wrażenie urażonych czymś)
· mało zdolni, ociężali umysłowo
· bardzo aktywni, rozmowni
· osamotnieni, z wadami wymowy, nietypowi (otyłość, kalectwo).
Należy zastanowić się, w jaki sposób wykorzystać możliwości tych uczniów. Jeśli odpowiednio ukierunkujemy tę siłę, wtedy z ucznia nieprzyjaznego nam uczynimy naszego sprzymierzeńca. Najbardziej efektywnym sposobem postępowania z uczniami trudnymi jest wzięcie ich pod uwagę podczas planowania lekcji, a także w czasie jej realizacji. Uczniowie ci mogą zostać asystentami nauczyciela, pomocą wizualną czy też recenzentem, można im przydzielić specjalne, sekretne zadania.
W pracy z uczniem „trudnym’’ mogą pomóc nam odpowiednio dostosowane techniki. Oto niektóre z nich.
1. Jak postępować z uczniem, który odpowiada zawsze jako pierwszy (a właściwie wykrzykuje odpowiedź)? Klasa z przyzwyczajenia czeka na niego , nie podejmując samodzielnego myślenia. W tym przypadku możemy posłużyć się indywidualnym zadaniem dla takiego ucznia i zaproponować mu : „zamiast odpowiedzieć ustnie , napisz to na kartce’. Kiedy uczeń napisze odpowiedź, sprawdzamy ją. Jeśli jest prawidłowa - udzielamy pochwały, jeżeli nie-pomagamy mu, dbając jednocześnie o to, by dać mu kolejne zajęcie. W ten sposób osiągniemy swój cel - reszta uczniów nie czeka na „wykrzyczaną’’ odpowiedź i myśli samodzielnie. Jeśli natomiast w klasie jest spora grupa hałaśliwych uczniów, to zamiast ciągłego uciszania lepszym sposobem jest wprowadzenie jednej lub kilku krótkich przerw (np. jednominutowych) na „wykrzyczenie’’ się. W ten sposób można „głośno’’ utrwalać nowe słownictwo, gramatykę itd. Możemy też wykorzystać hałas jako tło ( efekt dźwiękowy) do elementów dramy lub dialogów ( np. ruchliwa ulica, przerwa w szkole, targ). Kolejnym problemem jest uczeń aktor (wesołek, klown), który każdą lekcję potrafi uczynić zabawną, konkurując z nauczycielem w jej prowadzeniu. Dlaczego więc nie wykorzystać zdolności aktorskich ucznia? Kiedy wprowadzamy do swojej lekcji elementy dramy, inscenizację, pantomimę, wykorzystajmy możliwości naszego „aktora’’. Wystarczy mu szeptem objaśnić jego rolę, a na pewno chętnie ją zagra. Będzie szczęśliwy, mogąc na środku klasy zaprezentować swoje umiejętności. Jednocześnie pomoże urozmaicić lekcję nie konkurując z nią, lecz pomagając nauczycielowi.
2. W przypadku uczniów nieśmiałych, cichych, ociężałych pomocne będą kolejne techniki. Na przykład przed rozpoczęciem lekcji (najlepiej gdy nikt nie widzi) dajemy uczniowi kartkę z gotową odpowiedzią i mówimy mu: „Przeczytaj tę odpowiedź, gdy spojrzę na ciebie’’. W toku lekcji, kiedy wprowadzamy nowy materiał, uczeń ten odczytuje napisany tekst. Nauczyciel udziela mu pochwały i przechodzi dalej do lekcji. Na następnych zajęciach spróbujemy powtórzyć to samo, czyli zadać uczniowi „jego’’ pytanie i poczekać na „jego’’ odpowiedź. Możemy stopniować trudności i przygotować kartkę, ale tylko z pytaniem. Wtedy wskazujemy uczniowi źródło (słownik, encyklopedię itd.) w którym znajdzie odpowiedź.
W tym przypadku oprócz zadań indywidualnych można wprowadzić pracę grupową (lub w parach). Na przykład zadajemy pytanie i proponujemy uczniom, by odpowiedzi udzielili jeden drugiemu w parach. Podczas gdy uczniowie dzielą się swoimi uwagami, możemy podejść do każdej pary i „podsłuchać’’ rozmowę. Jeśli odpowiedź jest prawidłowa – powtarzamy ją głośno. Sposób ten pozwala uniknąć ryzyka udzielenia błędnej odpowiedzi przez ucznia nieśmiałego (lub jąkającego się) wobec całej klasy. Inną zaletą pracy w grupach (parach) jest to, że nauczyciel może stopniowo wymieniać po jednej osobie w każdej grupie.
3. Z kolei uczniom bez motywacji należy dać możliwość urozmaicenia lekcji poprzez wskazanie im, co mogliby przygotować na następne zajęcia. Najlepiej wytypować dwóch, trzech uczniów i zaproponować na przykład przygotowanie wstępu do kolejnej lekcji (zostawiamy im swobodę działania w zakresie formy – może to być referat, dyskusja, czy też ilustracje lub zdjęcia),
4. W klasach młodszych szczególnym problemem są dzieci ruchliwe, biegające, rozpraszające uwagę innych. Takie dzieci nie potrafią uczyć się poprzez słuchanie tego, o czym mówi nauczyciel, ani poprzez czytanie tego, co jest napisane w książce czy na tablicy. Uczą się przede wszystkim poprzez ruch, działanie. By nie przeszkadzały innym, można im dać przedmioty, które zajęłyby ich uwagę (np. kolorowe ilustracje, plansze, maskotki). Dobrą radą jest też pozwolenie na ciche wyjście z ławki (np. w celu zawieszenia ilustracji na gazetce z tyłu klasy). Co pewien czas można podejść do ucznia i dotknąć go przyjaźnie. Dobrym sposobem jest urozmaicenie lekcji z wykorzystaniem gestów, scenek, w których uczniowie ci mogą okazać się bardzo pomocni. Praca z uczniem trudnym wymaga wzmożonego wysiłku nauczyciela w fazie przygotowania się do lekcji. Praktyka szkolna dowodzi, że wprowadzanie nauczania zróżnicowanego (w tym stosowanie zadań indywidualnych w pracy np. z uczniem trudnym) przynosi korzyści motywacyjne, dydaktyczne, wychowawcze. Przed każdym wprowadzeniem nowej techniki w pracy z tego typu uczniem należy zastanowić się, czy w klasie istnieje gotowość i odpowiednia atmosfera do jej zastosowania. Szczególnie ważne jest, by nie urazić lub nie zaszkodzić tym uczniom. Zadaniem nauczyciela jest więc właściwe zorganizowanie pracy w klasie. Pomocne w tym będą, bardziej nawet, niż dokładne zaplanowanie zajęć- wrażliwość nauczyciela, umiejętność wnikliwej obserwacji tego, co dzieje się w klasie i umiejętne wyciąganie wniosków.

Literatura:
Rylke H., Klimowicz G.: Szkoła dla ucznia. Jak uczyć życia z ludźmi, Warszawa 1987.
Galant J., Praca wychowawcza w klasach I-III, WSiP, Warszawa1989
Gordon T., Wychowanie bez porażek, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1998
Gordon T., Wychowanie bez porażek w szkole, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1998
Gordon T., Wychowanie bez porażek w praktyce. Jak rozwiązywać konflikty z dziećmi, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa