Recenzja naukowa, opisowo-krytyczna: Józef Górniewicz "Teoria wychowania (wybrane problemy)"

Anna Kettner WSHE, Włocławek 2009 r.

Recenzja naukowa, opisowo-krytyczna.

Józef Górniewicz
Teoria Wychowania (wybrane problemy)
Olsztyn, Olsztyńska Szkoła Wyższa im. Józefa Rusieckiego, 2008, Wydanie VII
Liczba stron 188

Józef Górniewicz, ur. 07.01.1956 roku, w Tucholi. Profesor, dr hab., rektor Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, od 2008 roku. Autor ponad 200 prac naukowych z pedagogiki, m.in. „Droga do samorealizacji czyli w poszukiwaniu tożsamości”, „Edukacja teatralna dzieci w placówkach kulturalno-oświatowych”, „Kategorie pedagogiczne: odpowiedzialność, podmiotowość”, „Rozwój i kształtowanie wyobraźni dziecka: porady”, „Samorealizacja a uzdolnienia twórcze młodzieży: porady”, „Sztuka i wyobraźnia”, „Wstęp do pedagogicznej analizy problematyki wyobraźni”, „Wybrane zagadnienia z teorii wychowania”, „Zarządzanie systemem zapewnienia jakości kształcenia w szkole wyższej i jego monitorowanie”.
Ukończył studia z pedagogiki kulturalno-oświatowej w 1981 na UMK Toruniu. Został tam asystentem. W 1987 r. na UMK obronił pracę doktorską, a w 1994 habilitował się na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu, na Wydziale Studiów Edukacyjnych. Tytuł profesora nadano mu w styczniu 2001 roku. Po uzyskaniu tytułu doktora rozpoczął prężną karierę naukową. W latach 1988-91 był kierownikiem Zakładu Teorii Wychowania na UMK, od 1995 do 1999 – kierownikiem Zakładu Teorii Wychowania WSP w Olsztynie, a od roku 2000 pracował jako kierownik Katedry UNESCO UWM, by w latach 2001-2007 pełnić funkcję kierownika Katedry Pedagogiki Ogólnej UWM. Następnie od 2008 roku został kierownikiem Katedry Pedagogiki Kultury UWM, jednocześnie od 1999 do 2008, był prorektorem UWM w Olsztynie ds. kształcenia. Rektorem elektem WSP w Olsztynie został w 1999 r., od tego roku był także członkiem Uniwersyteckiej Komisji Akredytacyjnej. W latach 2000-2005 – członek Komisji Akredytacyjne Uczelni Technicznych, Uczelni Rolniczych oraz członek Zespołu Bolońskiego przy Prezydium KRASP.

Struktura recenzowanej książki, zaopatrzona wstępem autora, zawiera cztery rozdziały(Elementarne pojęcia teorii wychowania, Metodologiczna charakterystyka teorii wychowania, Struktura procesu wychowania, Dziedziny wychowania), w których po bloku informacyjnym(niezbędne dane teoretyczne, ułatwiające zdaniem autora zrozumienie opisywanego wycinka rzeczywistości pedagogicznej)występuje podrozdział, w którym autor zawarł typowe i uściślone problemy wychowawcze. Są to problemy bardzo aktualne, często drażliwe i mocno przeżywane przez całe społeczeństwo, nie tylko świat pedagogów i studentów pedagogiki. Autor we wstępie podkreśla potrzebę nowego spojrzenia na proces wychowania w dobie przemian ekonomiczno-politycznych, zaistnienia nowych wartości, tak w Polsce jak i na świecie. Sygnalizuje także istnienie już na dobre, krytyki celowości i wartości poznawczych, prowadzonych niedawno jeszcze badań naukowych, co więcej, podkreśla negowanie celowości istnienia pewnych dyscyplin pedagogiki w niektórych wyższych uczelniach. Śmiało przywołuje oskarżenia tej dyscypliny naukowej o, tu cyt. „służalczość” wobec byłego układu politycznego – w sferze teoretycznej i instrumentalne traktowanie wychowanków – w warstwie praktycznej”. Górniewicz mówi o atakach niektórych elit na szkołę publiczną, jej zachowawczym charakterze w materii kształtowania celów kształcenia, metodach dydaktyczno-edukacyjnych, wspomina o „centralnym” sterowaniu szkołą. Jednak mimo pewnych nowych ustaw w oświacie(szkoły niepubliczne, programy autorskie, nowe, zagraniczne pozycje wydawnicze z obszaru pedagogiki na polskim rynku, elastycznym programie edukacyjnym, nowych koncepcjach kształcenia kadry nauczycielskiej i pedagogicznej), nie odnotowano powstania zbyt wielu nowatorskich, teoretycznych rozwiązań na polu edukacyjnym.

W fragmentach tej pracy, poświęconych przez Górniewicza zjawiskom metodologicznym i strukturze procesu teorii wychowania, nie znajdzie czytelnik rozszerzonego materiału na ten temat, jak ma to miejsce w bloku podstawowym. Pozycja ta jest prezentacją bardzo autorskiego podejścia do zjawisk i problemów leżących w obrębie zagadnień teorii wychowania. Co prawda autor co chwilę przywołuje teorie i tezy innych uczonych, ale jakby na zasadzie kalejdoskopu, czasem lustrzanego odbicia własnych przemyśleń w tym obszarze wiedzy pedagogicznej. Podręcznik Górniewicza jest sumą wiedzy z zakresu teorii wychowania. Pozwala uważnemu, a co szczególnie ważne – przygotowanemu do odbioru czytelnikowi, zrozumieć naczelne przesłania tej nauki. Będą one na pewno przydatne w zrozumieniu praktyki edukacyjnej. Książka jest zbiorem zagadnień teorii wychowania jako gałęzi nauki pedagogicznej, prezentuje wielorakie spojrzenie na pojęcie wychowania(Korczak, Miller, Suchodolski, Muszyński, Kochlberg, Herbart, Znaniecki, Griese, Szpyrko, Sośnicki, Ossowska, Bergson, Kwieciński, Wojnar, etc.). Rozpatruje wychowanie z punktu widzenia założeń pedagogicznych oraz psychologicznych, zajmuje się pojęciem wartości, które w założeniu autora jest fundamentem procesu wychowania, celów które chce osiągnąć. Podręcznik Józefa Górniewicza traktuje również o psychospołecznych uwarunkowaniach jakości i skuteczności wychowania, przedstawia grupowe i jednostkowe metody wychowawcze, sposoby i techniki działań pedagogicznych w stosunku do wychowanków. Zajmuje się poszczególnymi dziedzinami wychowania w określonych środowiskach pracy pedagogiczno-wychowawczej.

Autor, kierując się zapewne m.in. swoimi szczególnymi zainteresowaniami pedagogicznymi z obszaru wychowania estetycznego(kierowanie Katedrą Kultury, Jego pozycje wydawnicze z tego obszaru wiedzy), poświęcił sporo miejsca w tej książce temuż wychowaniu. Jak należy przypuszczać, słusznie uważa, że wychowanie estetyczne, wpływ sztuki, twórczości i wyobraźni ma ogromny wpływ nie tylko na proces wychowania w ogóle, ale także na kształtowanie się postaw moralnych wychowanków. Przedmioty artystyczne w szkole, żywy kontakt z prawdziwą sztuką oraz tą masową, z całą pewnością uwrażliwiają i pozwalają na wypracowanie postaw moralnych, pożądanych punktu widzenia wychowania społecznego oraz samego podmiotu. Jak więc widać, podręcznik Górniewicza w swojej strukturze, przypomina system naczyń połączonych. Wszystkie rozdziały tworzą spójną całość, poszczególne części łączą się tematycznie, zazębiając się i uzupełniając.

Moim zdaniem, autor zbyt mało uwagi poświęcił wychowaniu zdrowotnemu, a szczególnie rodzinie, jako pierwszemu filarowi w zakresie oddziaływań zdrowotnych. Być może wypływa to z ciągle niskiej jeszcze kultury zdrowotnej naszego społeczeństwa, także środowiska pedagogicznego. Należy spodziewać się, że władze oświatowe i ich lobby ustawodawcze, podejmą bardziej zdecydowane kroki w celu opracowania i wdrażania pilotażowych i nowych programów edukacji zdrowotnej, od przedszkoli począwszy. Rolą ochrony zdrowia jest natomiast, popularyzacja i szerzenie oświaty zdrowotnej na szczeblu podstawowej opieki zdrowotnej - medycyny rodzinnej tak, aby słowa rzymskiego poety Juwenalisa „W zdrowym ciele zdrowy duch”, znalazły swe odbicie w polskiej rzeczywistości, nie tylko szkolnej.
Książka w swoim zamyśle jest podręcznikiem dla studentów pedagogiki, studiów nauczycielskich, socjologii, psychologii, a także zawodowo pracujących nauczycieli i pedagogów, zatrudnionych w różnych placówkach szkolnych i opiekuńczo-wychowawczych. Podręcznik może także służyć rodzicom i opiekunom. Może.....ale, styl i język tej pozycji książkowej wydaje się zbyt hermetyczny i przeintelektualizowany dla zwykłego odbiorcy. Jawić się może jako nazbyt trudny, w tekście mnóstwo jest zawartych określeń, pochodzących stricte z wiedzy czysto pedagogicznej, naukowej. Dla przeciętnego rodzica zawartość strukturalna i merytoryczna książki, jest „sztucznie” przeładowana trudnym w odbiorze nazewnictwem, niepotrzebnie „ubogacona” nim. I w cale nie chodzi tu o słowa używane w mowie potocznej, ale czyste literacko. Język pedagogiki należy niejako oswoić, aby rzeczywiście ta wiedza mogła spełniać w większym odbiorze, sobie właściwą rolę. Np. określenie typu ekstrapolacja przyszłości...., czy nie mogło być zastąpione – przewidywaniem? Dlaczego internalizacja, a nie przyswajanie, wartość autoteliczna, a nie sama w sobie...etc.. Należy przypuszczać, że także wielu studentom pedagogiki, zgłębianie treści książki może sprawiać wiele problemów(powody, jak wyżej). Czytelnik życzyłby sobie zatem większej przejrzystości treści oraz by forma nie przerastała jej. Szczególnie trudne w odbiorze są rozdziały poświecone pojęciom teorii wychowania, w nim podmiotowości i metodologicznej charakterystyce teorii wychowania. Odnosi się wrażenie, że podręcznik pisały dwie różne osoby, ponieważ kolejne rozdziały, traktujące o dziedzinach wychowania, są już bardzo przystępne i czyta się je z przyjemnością.
W moim odczuciu generalnie, pozycja Górniewicza spełnia w założeniach swoją rolę „przewodnika” po teorii wychowania. Jest pozycją wybitnie autorską, jednocześnie dzięki zawartym myślom i tezom wielu innych badaczy, jest na tyle bezstronna, że pozwala na wyrobienie u czytającego, jego osobistego stosunku do kwestii wychowawczych i wyciągnięcia wniosków z proponowanych rozwiązań w procesie wychowawczym, także analizy własnych, dotychczasowych, popularyzowanych w życiu codziennym i praktyce zawodowej, rozwiązań pedagogicznych.
Śmiało można polecić tę książkę wszystkim, którzy chcą pogłębić swoją wiedzę z obszaru wychowania, szczególnie jego teoretycznego zaplecza, także tym rodzicom, którzy czują potrzebę, mających do tego pewne przygotowanie intelektualne, poznania procesu wychowania z perspektywy nauki.
Warto zapoznać się z innymi pracami tego płodnego autora, gdyż jest on stosunkowo młodym w sensie wieku, doświadczonym naukowo badaczem z zakresu wiedzy pedagogicznej, nie narzucającym własnych poglądów, otwartym, polemizującym, a więc kreatywnym. Jego bogaty dorobek naukowy pozwala mieć nadzieję, że będzie wpływał ożywczo i mobilizująco na zmiany i powstawanie nowych trendów w pedagogice, nie tylko teoretycznych.