Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne

Ruch towarzyszy życiu człowieka od narodzin do śmierci, ujawniając się w różnych formach jego aktywności. Jest to na przykład ruch związany z życiem codziennym i zaspokajaniem różnych potrzeb człowieka, ruch wykonywany w uprawianym zawodzie, ruch za pomocą, którego człowiek wyraża swe emocje oraz służący nawiązywaniu kontaktów i komunikowaniu się z otoczeniem. Rudolf von Laban uważał, że ruch jest wyrazem potrzeby ludzkiej aktywności. Stałe ograniczanie go prowadzi do wzrastania wewnętrznego napięcia, stresów i zahamowań, a w konsekwencji jest przyczyną utraty wiary we własne możliwości, zamykania się w sobie, unikania kontaktów z otoczeniem.
Metoda Ruchu Rozwijającego (Developmental Movement ) została opracowana przez fizjoterapeutkę Weronikę Sherborne w Wielkiej Brytanii. Autorka tworząc tą metodę opierała się przede wszystkim na teorii R. Labana oraz na doświadczeniach z własnej długoletniej pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo. Wypracowany w latach sześćdziesiątych system ćwiczeń ma zastosowanie we wspomaganiu prawidłowego rozwoju dzieci i korygowaniu jego zaburzeń. Główna idea metody wyraża się w stwierdzeniu, że posługiwanie się ruchem jest narzędziem wspomagania rozwoju psychoruchowego dziecka i terapii zaburzeń tego rozwoju. Opracowany przez W. Sherborne system ćwiczeń wywodzi się z naturalnych potrzeb dziecka, zaspokajanych w kontakcie z dorosłymi w trakcie tzw. "baraszkowania". Prostota i naturalność są głównymi walorami metody Weroniki Sherborne i stanowią o jej wartości i powodzeniu.
Metoda ta ma za zadanie rozwijanie przez ruch:
- świadomości własnego ciała i usprawniania ruchowego,
- świadomości przestrzeni i działania w niej,
- dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywania z nimi bliskiego kontaktu.

Kategorie ruchu oraz ćwiczenia w metodzie Ruchu Rozwijającego:
1. Ruch prowadzący do poznania własnego ciała
Ruchy zaliczane do tej kategorii pozwalają na stopniowe poznanie poszczególnych części ciała. Szczególną wagę przywiązuje się do stóp, kolan, nóg i bioder – na nich opiera się ciężar ciała – stanowią one „bufor” lub łącznik pomiędzy człowiekiem i podłożem. Poznanie własnego ciała
i kontrola nad jego ruchami prowadzi do ukształtowania się własnej tożsamości: wyodrębnienia własnego „ja” od otoczenia („nie ja”).

Ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała:
- ćwiczenia wyczuwania brzucha, pleców i pośladków ( np. wszelkie dotykanie, masowanie i nazywanie tych części ciała);
- ćwiczenia wyczuwania rąk i nóg ( np. dotykanie dłonią i stopą podłoża, podnoszenie i opuszczanie całej nogi na podłogę, zginanie i przyciąganie nóg, maszerowanie, bieganie);
- ćwiczenia wyczuwania stawów ( np. dotykanie łokciami podłogi, dotykanie kolan i łokci, dotykanie łokciem kolana, machanie stopą);
- ćwiczenia wyczuwania twarzy ( np. witanie się uszami i nosem swoimi i dorosłych).

2. Ruch kształtujący związek jednostki z otoczeniem fizycznym
Ta kategoria ruchu ma na celu wykształcenie orientacji w przestrzeni, by na tej podstawie mógł się wytworzyć związek miedzy człowiekiem i tym, co go otacza. Czynności ruchowe należące do tej kategorii pozostają w ścisłym związku z działaniami ruchowymi poprzedniej kategorii. Obie te kategorie występują równolegle w czasie sesji ruchowych. Zasadnicze działania ruchowe odbywają się jak najniżej, np. na podłodze, co prowadzi do wytworzenia kontaktu z podstawą i daje poczucie „ugruntowania”, stabilności. Ćwiczenia mające na celu wytworzenie poczucia ugruntowania, traktowane są jako fundamentalne dla uzyskania poprawy stanu psychicznego, by człowiek nie obawiał się przestrzeni, by umiejętnie korzystał z „wolności w przestrzeni”.

Ćwiczenia pomagające zdobyć pewność siebie i odczuć bezpieczeństwo w otoczeniu:
- jedna osoba robi mostek ( stojąc, kładzie dłonie na podłodze przed sobą ), a druga obchodzi ją na czworakach, przechodzi pod nią itp.;
- jedna grupa, stojąc w rzędzie na czworakach, tworzy tunel, druga czołga się pod nim.

3. Ruch wiodący do wytworzenia się związku z drugim człowiekiem
Ta kategoria ruchu sprzyja wytworzeniu się zaufania do drugiego człowieka i na tej podstawie budowania związku z drugim człowiekiem. Zasadniczym celem tej kategorii jest zachęcanie uczestników zajęć do nawiązania pozytywnych i znaczących kontaktów z innymi osobami, opartych na wzajemnym poznaniu i zrozumieniu potrzeb partnera oraz na wzajemnym zaufaniu. Do wytworzenia się takiej więzi dochodzi w trakcie wspólnych doświadczeń w przebiegu zabaw ruchowych proponowanych w metodzie Ruchu Rozwijającego, które przypominają zabawy dzieci i dorosłych zwane baraszkowaniem.
Ze względu na typ ruchu R. Laban klasyfikuje związki międzyludzkie jako:
a) ruch „z”- to takie ćwiczenia ruchowe, w których jeden z partnerów jest bierny, drugi zaś
aktywny i opiekuńczy względem niego. Wymaga to ze strony partnera aktywnego zrozumienia potrzeb i możliwości drugiej osoby, a ze strony partnera pasywnego całkowitego zaufania do osoby aktywnej,
b) ruch „przeciwko”- to ćwiczenia ruchowe, których celem jest uświadomienie uczestnikom ich własnej siły przy współdziałaniu z partnerem, powinny być one pozbawione agresji. Najlepiej jest, aby osoby pracujące w parze na zmianę przyjmowały rolę aktywną (atakującego) i bierną (broniącego się). Partner, który broni się, daje osobie atakującej możliwość wypróbowania swojej siły, jego reakcja obronna uzależniona jest od natężenia ataku. W końcowej fazie ataku może ona pozwolić na zwycięstwo „atakującego” partnera. Ćwiczenia „przeciwko” mają charakter zabaw pseudoagresywnych, dają dzieciom możliwość
poznania własnych i cudzych sposobów reagowania, możliwości radzenia sobie w sytuacji konfliktu, uświadomienia emocji. Dziecko podczas tych zabaw „doskonali te same umiejętności, jakie są potrzebne podczas prawdziwej bójki, ale ćwiczy je w sposób kontrolowany, tak by partnerowi nie zrobić krzywdy. Ta umiejętność pomoże mu, gdy sytuacja będzie tego wymagała, kontrolować także prawdziwe impulsy agresywne”
c) ruch „razem”- to takie ćwiczenia ruchowe, które wymagają jednakowego zaangażowania
partnerów. Ćwiczenia te prowadzą do wytworzenia harmonii i równowagi. Udział w nich wymaga wzajemnego zaufania, zrozumienia, współpracy i równego wkładu wysiłku fizycznego, co jest warunkiem osiągnięcia sukcesu.

4. Ruch prowadzący do współdziałania w grupie
W tej kategorii ruchu czynności ruchowe można zakwalifikować według tych samych kategorii ruchu co poprzednio. Różnica w porównaniu z opisanymi wcześniej ćwiczeniami polega na liczbie uczestników. W ćwiczeniach ruchowych „z” 2 osoby mogą zajmować się trzecią, opiekować się nią. W ćwiczeniach „przeciwko” kilka osób jednocześnie atakuje jedną osobę, co stosuje się w sytuacjach, gdy jeden z członków grupy jest silniejszy lub cięższy niż pozostali. W ćwiczeniach „razem” współdziała kilka osób. Celem ćwiczeń grupowych jest zaangażowanie wszystkich uczestników w aktywność ruchową, we współdziałanie ze sobą – można tu już mówić o współpracy.
Ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy z partnerem i grupą:
a) relacja opiekuńcza, czyli „z”:
- obejmowanie partnera, głaskanie, bujanie ( na boki, w przód, w tył aż do przewrotu);
- odrzucanie partnera, turlanie, pociąganie za ręce i nogi;
- jazda na koniku;
- krokodyl z partnerem na plecach;
- bagaż – dziecko uczepione partnera,
b) relacja „przeciwko”:
- przygniatanie – dziecko usiłuje się wydostać spod leżącego na nim partnera;
- więzienie – dziecko próbuje się wyswobodzić z objęć siedzącego partnera;
- przepychanie się rękami, stopami, biodrami, plecami;
- mocowanie się;
- skała – próba przewrócenia partnera, będącego w siadzie podpartym lub stojącego w rozkroku;
c) relacja „razem”:
- trzymając się za ręce, wstajemy i siadamy;
- wspólne skakanie;
- wspólne dmuchanie na kulkę waty;
- lustrzane odbicie – pokazywanie, naśladowanie, powtarzanie ruchów, gestów, mimiki partnera;
- wychylanie na boki.

5. Ruch kreatywny
Cechami charakterystycznymi tego typu ruchu jest spontaniczność, kreatywność i swoboda – przykładem tego ruchu jest taniec – szczególnie „taniec wyzwolony”, który nie opiera na ustalonych krokach tanecznych, lecz na pełnej swobodzie ruchów.

Zastosowanie metody Ruchu Rozwijającego

Metoda Ruchu Rozwijającego, dzięki swojemu indywidualnemu podejściu pozwala na przejście przez kolejne etapy rozwojowe. W sposób szczególny została ona wykorzystana przez Sherborne w pracy z dzieckiem upośledzonym umysłowo, a następnie dostosowana do innych zaburzeń.
Metoda jest wykorzystywana w Polsce w placówkach oświatowych i służby zdrowia dla dzieci z różnymi zaburzeniami rozwoju i różnorodnymi potrzebami edukacyjnymi:
- dzieci upośledzonych umysłowo,
- dzieci autystycznych,
- dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym,
- dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi i zaburzeniami zachowania,
- dzieci głuchych i niewidomych,
- w ośrodkach opiekuńczych,
- w terapii psychologicznej, pedagogicznej oraz logoterapii,
- w kształceniu przedszkolnym i wczesnoszkolnym.

Organizacja zajęć i grup zajęciowych.

Projektując zajęcia metodą Weroniki Sherborne, warto pamiętać, że mają one pomóc dziecku w poznaniu siebie, w zdobyciu do siebie zaufania, w poznaniu innych i nauczeniu się ufania im, a dalej - poprzez nabywanie pewności siebie i wiary we własne możliwości - w nauczeniu się aktywnego i twórczego życia.
Zarówno projektując, jak i prowadząc zajęcia, należy pamiętać o obowiązujących zasadach, którymi powinna kierować się osoba prowadząca.
Oto wskazania dla terapeuty:
- uczestniczenie w zajęciach jest dobrowolne (możesz dziecko zachęcać),
- nawiąż kontakt z każdym dzieckiem (wzrokiem, dotykiem),
- zajęcia powinny być dla dziecka przyjemne i dawać radość z aktywności ruchowej,
- bierz udział we wszystkich ćwiczeniach,
- przestrzegaj praw dziecka do swobodnej, własnej decyzji,
- zauważaj i stymuluj aktywność dziecka, daj mu szansę na twórcze działanie,
- miej poczucie humoru,
- nie krytykuj dziecka,
- chwal dziecko nie za efekt, co za jego starania i wysiłek,
- unikaj stwarzania sytuacji rywalizujących,
- rozszerzaj krąg doświadczeń społecznych dziecka,
- większość, szczególnie początkowych ćwiczeń, prowadź na podłodze,
- zaczynaj od ćwiczeń prostych, stopniowo je utrudniając,
- zmniejszaj udział swojej inicjatywy na rzecz coraz aktywniejszego udziału dziecka,
- proponuj na przemian ćwiczenia dynamiczne i relaksacyjne,
- miej zawsze na uwadze samopoczucie dziecka,
- ucz dzieci zarówno używania siły, jak i zachowania delikatności i opiekuńczości w stosunku do drugiej osoby,
- we wszystkich ćwiczeniach dbaj o to, aby dziecko znalazło się także w pozycji dominującej,
- zaplanuj początek ćwiczeń tak, aby zawierał propozycję ćwiczeń - spotkań dających poczucie bezpieczeństwa, oparcia i bliskiego kontaktu,
- na zakończenia zajęć proponuj ćwiczenia wyciszające, uspokajające.
Aby dziecko swobodnie i bezpiecznie czuło się w grupie, nie może ona być zbyt liczna. Najbardziej komfortowe warunki zapewnia grupa licząca 6 - 14 dzieci. Wiek uczestników nie jest ograniczony: mogą to być dzieci w wieku niemowlęcym, jak i dorośli. Najczęściej jednak pracuje się z dziećmi w wieku przedszkolnym i szkolnym. Dobrze jest, gdy każdemu dziecku można zapewnić starszego lub dorosłego partnera. Rolę partnerów dzieci młodszych z powodzeniem mogą pełnić dzieci starsze. Ważne jest, żeby zajęcia odbywały się systematycznie, minimum raz w tygodniu. Czas trwania zajęć prowadzonych metodą Ruchu Rozwijającego zależy od samopoczucia i zainteresowań dzieci oraz od ich możliwości rozwojowych, najczęściej około 1 godziny ( albo krócej). Należy również zadbać o odpowiednie warunki lokalowe: przestrzeń, odpowiednie podłoże ( najlepiej parkiet), świeże powietrze. Zajęcia mogą odbywać się wszędzie, w każdych warunkach, ponieważ nie wymagają żadnych urządzeń czy pomocy do ćwiczeń. W niektórych sytuacjach mogą być jednak pomocne materace lub koce; szczególnie, gdy zajęcia prowadzi się z dziećmi ze znacznym kalectwem. Wszyscy uczestnicy ćwiczeń powinni mieć ubranie zapewniające im pełną swobodę ruchów, najlepiej, gdy ćwiczą boso, bo daje to im najlepszy kontakt z podłogą i poczucie oparcia o nią.
Odpowiednio dobrane ćwiczenia ruchowe są pomocą w osiąganiu potrzeb psychicznych dziecka i pozwalają mu pokazać własną aktywność. Ćwiczenia Weroniki Sherborne są metodą uniwersalną, ponieważ nie wymagają od dziecka umiejętności mowy, co jest ważne dla młodszych i upośledzonych dzieci. Płynące z nich bodźce i odczucia pozwalają na kształtowanie i rozwój osobowości, zdobycie pewności siebie, zaspakajają potrzebą bezpieczeństwa. Wspólne zabawy ruchowe zbliżają, pomagają w budowaniu trwałych związków z innymi ludźmi. Ruch jest też znakomitą metodą na wyrażanie własnych uczuć.

Bibliografia:
1. Błeszyński Jacek (red): Terapie wspomagające rozwój osób z autyzmem. Kraków 2005, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
2. Bobkowicz – Lewartowska Lucyna: Autyzm dziecięcy. Kraków 2000, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
3. Bogdanowicz Marta, Kisiel Bożena, Przasnyska Maria: Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka. Warszawa 1998, WSiP
4. Naprawa Renata, Maternicka Kornela, Tanajewska Alicja: Indywidualne Programy Edukacyjno-Terapeutyczne. Gdańsk 2008, wyd. Harmonia.

SCENARIUSZ ZAJĘĆ RUCHU ROZWIJAJĄCEGO WERONIKI SHERBORNE

Temat zajęć: Doskonalenie współdziałania w grupie.

Cele:
- rozszerzanie kontaktów społecznych,
- uwrażliwianie na potrzeby partnera,
- konsolidacja grupy we wspólnym działaniu,
- doskonalenie umiejętności współpracy z partnerem.

Przebieg zajęć

1. Powitanie – puszczenie iskierki.
2. Wyczuwanie własnego ciała
Cała grupa połączona za ręce porusza się wykonując najpierw każdy ruch osobno, a następnie razem jako sekwencję ruchową.
A)
- przesuwamy się na pośladkach o trzy miejsca w prawo,
- przesuwamy się o cztery miejsca do przodu,
- przewracamy się na brzuch nie puszczając dłoni partnerów, unosimy ręce do góry.
B) Wykonujemy całą sekwencję.
3. Przestrzeń – zabawa w berka „Słupy”.
Dwoje dzieci jest berkami. Ich zadanie polega na wyłapaniu pozostałych dzieci jak najszybciej. Dotknięte dzieci stają nieruchomo rozstawiając szeroko nogi i ręce. Aby utrudnić berkom dzieci mogą się wzajemnie wybawiać przechodząc pod nogami partnerów.
4. Relaks.
5. Wożenie partnera po sali trzymając za ręce. Zespoły trzyosobowe.
Dzieci zmieniają się rolami, tak aby każdy ciągnął i był ciągnięty.
6. Obalenie „skały”.
Podział na zespoły 4-5 osobowe. Dorośli tworza klęk podparty i próbują utrzymać tę pozycję w czasie, gdy dzieci współdziałając ze sobą starają się ją obalić.
7. Kołysanie na plecach partnera.
Dzieci tworzą zespoły pięcioosobowe. Czworo z nich tworzy klęk podparty, a jedno kładzie się na ich plecach. Kołysanie w dowolnych kierunkach. Zmiana tak, aby każdy mógł być kołysany.
8. Spadochron. Wszyscy siedzą na podłodze trzymają płachtę i poruszają ją. Na dany sygnał wszyscy wchodzą pod płachtę i leżą razem.
9. Pożegnanie. Dzieci wybierają sposób w jaki się żegnamy.