Program zajęć pozalekcyjnych kształtujący pozytywny obraz samego siebie dzieci z niepełnosprawnością umysłową w stopniu lekkim

1. Główne założenia i cele programu autorskiego.

1. 1 Odbiorcy i realizatorzy programu
Program realizowany może być przez nauczycieli i pedagogów prowadzących zajęcia pozalekcyjne, studentów i rodzin szukających inspiracji do pracy z osobami niepełnosprawnymi umysłowo. Program został stworzony z myślą o dzieciach niepełnosprawnych umysłowo w stopniu lekkim.

1. 2 Opis programu
Program – jak sama nazwa wskazuje jest realizowany podczas zajęć pozalekcyjnych. Zwraca on uwagę na rolę, jaką w życiu każdego człowieka odgrywa właściwie ukształtowany, pozytywny obraz samego siebie oraz daje wskazówki do tego, w jaki sposób można pomóc dzieciom niepełnosprawnym umysłowo taki pozytywny obraz samego siebie ukształtować.

1. 3 Cele programu.

Ogólne cele programu:
• Całościowe postrzeganie dziecka, a nie tylko jego zaburzeń; dostrzeganie jego "mocnych stron" ,
• Zwiększenie poczucia własnej wartości i samoakceptacji.
• Rozwijanie poczucia akceptacji i bezpieczeństwa.
• Kształtowanie umiejętności pracy w zespole.
• Nawiązywanie pozytywnego kontaktu emocjonalnego terapeuty z uczniem oraz pozytywnych więzi w grupie.
• Wdrażanie do aktywnej pracy i współpracy w grupie rówieśniczej i społeczności uczniowskiej.
• Doskonalenie umiejętności porozumiewania się, komunikowania, wyrażania i nazywania własnych uczuć, myśli, przekonań.
• Zapoznanie z ogólnie przyjętymi prawami dzieci i dorosłych i wdrażanie do przestrzegania ich.
• Wyzwalanie otwartości, bezpośredniości i spontaniczności w komunikowaniu się z osobami niepełnosprawnymi.

Szczegółowe cele programu:
Uczeń:
• potrafi określić swoje mocne i słabe strony,
• zna przyjęte normy społeczne i przestrzega ich,
• bierze aktywny udział w życiu klasy i szkoły,
• potrafi porozumiewać się z innymi ludźmi (rówieśnikami i dorosłymi, znanymi i nieznanymi, sprawnymi i niepełnosprawnymi),
• umie aktywnie słuchać,
• nazywa uczucia własne i innych,
• wyraża swoje myśli i przekonania,
• posługuje się „komunikatem ja”,
• pomaga innym ,
• wyraża postawę tolerancji w stosunku do postaw, światopoglądu innych niż własne.

Cele rewalidacyjne:
- usprawnienie koordynacji wzrokowo – ruchowej ,
- doskonalenie procesów analizy i syntezy wzrokowej ,
- podnoszenie sprawności grafomotorycznej ,
- wydłużenie koncentracji uwagi ,
- nauka planowania , kontrolowania , korygowania swojej pracy ,
- kształcenie wyobraźni twórczej i odtwórczej , pamięci wzrokowej .

1. 4 Metody pracy:
• oglądowa
• praktycznego działania
• słowna

1. 5 Formy pracy:
• indywidualna
• grupowa
• zbiorowa

Konspekt zajęć pozalekcyjnych nr 1.

Temat zajęć: Zaczarowany ogród – wykonujemy ilustrację do utworu Vivaldiego pod tytułem „ Wiosna”.

Cel główny: Kształtowanie pozytywnego obrazu własnej osoby.

Cele szczegółowe:
• Kształtowanie więzi grupowej
• Wdrażanie do aktywnej pracy i współpracy w grupie rówieśniczej i społeczności uczniowskiej
• •Doskonalenie umiejętności porozumiewania się, komunikowania, wyrażania i nazywania własnych uczuć, myśli, przekonań
• Kształtowanie umiejętności pracy w zespole.

Cele rewalidacyjne:
• Wydłużenie koncentracji uwagi.
• Usprawnienie koordynacji wzrokowo – ruchowej.
• Kształcenie wyobraźni twórczej.

Metody pracy:
• oglądowa,
• praca z podkładem muzycznym,
• praktycznego działania.

Formy pracy:
• indywidualna,
• zbiorowa zróżnicowana

Środki dydaktyczne:
• nagrany na płyte CD utwór Vivaldiego pod tytułem „ Wiosna” lub inny podkład muzyczny ( np. muzyka relaksacyjna ),
• odtwarzacz CD,
• duże arkusze bloku albo szarego papieru służącego do pakowania,
• farby, kredki, flamastry, kolorowy papier
• ilustracje przedstawiające wiosnę.

Przebieg zajęć:
1. Przywitanie się uczestników zajęć.
• Zabawa pod tytułem „ Witam tych, którzy...”
Uczestnicy wraz z prowadzącym stają w kręgu. Prowadzący mówi: „ Witam tych którzy...” i dokańcza zdanie na różne sposoby, np.
"...są trochę zmęczeni,"
"... mają niebieskie oczy,"
"...wstali przed siódmą,"
"... lubią się dobrze bawić,"
Osoby, które czują się powitane, wskakują do środka okręgu. Pozostali wzmacniają powitanie oklaskami. Ważne jest, by powitań nie było za dużo, ale by wszyscy poczuli się powitani.
• Ćwiczenia ruchowe z elementami pantomimy - uczniowie chodzą po sali poruszając się zgodnie z instrukcją prowadzącego.
- Idziemy skacząc po kamieniach
- Idziemy dźwigając na plecach worek ziemniaków a
- Idziemy jak słonie
- Idziemy jak roboty
- Tańczymy w balecie "Jezioro łabędzie"
- Jesteś małą piłeczką
- Jesteś żabą
- Jesteś drzewem na silnym .wietrze

2. Zajęcia właściwe.
Prowadzący zapoznaje uczestników zajęć z tematem zajęć. Prosi o położenie się uczestników na podłodze i zamknięcie oczu, a następnie włącza muzykę. Uczestnicy mają za zadanie zapamiętać swoje skojarzenia związane z podkładem muzycznym, a następnie narysować to, co oczyma wyobraźni zobaczyli.
Prowadzący dzieli uczestników na kilka czteroosobowych zespołów; każdej drużynie rozdaje inne materiały i środki plastyczne (każda praca jest wykonywana inną techniką) i zachęca do ekspresji. Muzyka gra w tle. Gdy wszystkie prace są już skończone, każda drużyna opisuje swoją pracę. Zwracamy uwagę na wkład w powstała pracę każdego uczestnika. Chwalimy za wykonaną pracę.
Prace uczestników zajęć umieszczamy na wystawce. Po doprowadzeniu do porządku stanowisk pracy przechodzimy do dalszego etapu zajęć.

3. Zakończenie zajęć.
Zabawa „Pajęcza sieć”
Uczestnicy zabawy siadają w kole. Prowadzący rozpoczyna zabawę rzucając kłębek do ucznia i mówi o nim coś pozytywnego, np. Uważam, że Ania jest bardzo koleżeńska. Osoba odrzucająca kłębek do innej „trzyma swoją nitkę” i mówi coś pozytywnego na temat następnej osoby. W ten sposób uczestnicy zabawy „robią na drutach”. Kiedy już wszyscy uczestnicy wezmą udział w „robieniu na drutach” odrzucamy kłębek do osoby, od której go otrzymaliśmy jednocześnie kończąc zdanie: „Według mnie moją największą zaletą jest ...”

Wspólna zabawa ruchowa ze śpiewem.
Tyś wesoły i to wiesz, klaśnij też. (klaszczemy 2x)
Tyś wesoły i to wiesz i pokazać nam to chcesz, klaśnij też.(klaszczemy
2x)
Tyś wesoły i to wiesz, tupnij też. (tupiemy 2x)
Tyś wesoły i to wiesz i pokazać nam to chcesz, tupnij też. (tupiemy 2x)
Tyś wesoły i to wiesz, krzyknij też.(ooo)
Tyś wesoły i to wiesz i pokazać nam to chcesz, krzyknij też. (ooo)

Uwagi końcowe:
• dbamy o bezpieczeństwo uczniów podczas zajęć oraz w trakcie zabaw ruchowych,
• dbamy o porządek w miejscu pracy,
• dostosowujemy tempo prowadzenia zajęć do możliwości pracy uczniów,
• dostosowujemy stopień trudności ćwiczeń do poziomu uczniów.


Konspekt zajęć pozalekcyjnych nr 2.

Temat zajęć: Wykonujemy sałatkę owocową.

Cel główny: Kształtowanie poczucia sprawstwa.

Cele szczegółowe:
• wzmocnienie więzi grupowych,
• kształtowanie poczucia odpowiedzialności za wykonanie powierzonego zadania,
• przejawianie oznak: życzliwości, dobroci i koleżeństwa wobec innych; dzieci; kulturalne odnoszenie się dzieci do siebie;
• dziecko zna nazwy poszczególnych owoców, wie do produkcji czego mogą zostać użyte,

Cele rewalidacyjne:
• usprawnianie motoryki małej,
• usprawnianie koordynacji wzrokowo – ruchowej,
• stymulacja wielozmysłowa.

Metody pracy:
• oglądowa,
• praktycznego działania.

Formy pracy:
• indywidualna,
• grupowa.

Środki dydaktyczne:
• owoce ( pomarańcze, jabłka, banany, brzoskwinie, rodzynki, orzechy, cytryna), miód, wiórki kokosowe, cynamon,
• duża miska, miód, drewniane łyżki do mieszania, deski do krojenia, noże, ręczniki papierowe, kubeczek.
• duża, kolorowa karta z przepisem na sałatkę przedstawionym w formie obrazkowej.

Przebieg zajęć:
1. Przywitanie się uczestników zajęć.
• Zabawa pod tytułem: „ Magnesy”
Uczestnicy stają na środku sali. Wszyscy chodzą w dowolnym kierunku, ale na sygnał prowadzącego stykają się z najbliższą w okolicy osobą określoną przez prowadzącego częścią ciała, np. Na zdanie: „Stopa do stopy” stojące obok siebie osoby stykają się stopami, itp.

• Zabawa pod tytułem: „ Dłoń”.
Każdy z uczestników zajęć obrysowuje na kartce papieru swoją dłoń i podchodzi kolejno do kolegów i koleżanek. Uczniowie wpisują na kartkę jedną pozytywną cechę danej osoby. Następnie redagują listę cech pojawiających się najczęściej - są to zalety charakteryzujące całą grupę.

2. Zajęcia właściwe.
Prowadzący informuje uczestników zajęć co powstanie z przyniesionych przez nich owoców ( przed zajęciami można poprosić dzieci, aby każde w miarę możliwości przyniosło jakieś owoce). Ustala razem z dziećmi zasady pracy i mówi o bezpiecznym posługiwaniu się nożem.
Nauczyciel zapoznaje dzieci z przyniesionymi produktami. Dzieci nazywają owoce, opisują je, poznają zapach i smak. Po tych czynnościach wyjaśniamy dzieciom, w jaki sposób wykonamy sałatkę. W tym celu wykorzystamy dużą, kolorową kartę z przepisem przedstawionym w formie obrazkowej. Następnie przystępujemy do przyrządzenia sałatki. Dzieci myją ręce a następnie zabierają się do krojenia owoców, dodają rodzynki, orzechy i wiórki kokosowe. Jedno dziecko przy pomocy nauczyciela wciska sok z cytryny do kubka, łączy go z miodem i dokładnie miesza. Przygotowanym sosem polewa owoce. Na koniec sałatkę posypujemy szczyptą cynamonu.
Po wykonaniu sałatki, każde dziecko otrzymuje swoja porcję.

3. Zakończenie zajęć
Dyskusja: co to znaczy poznać i poznawać samego siebie? (podpowiedź dla uczniów: czego dowiadujemy się o sobie?). Uczniowie zgłaszają swoje uwagi i propozycje, które są zapisywane na arkuszu papieru przez nauczyciela.

Zabawa „ Kolor – Owoc”
Zadaniem uczniów jest określenie siebie jakim jestem owocem itp. Można się „przedstawić” za pomocą rysunku, słownie lub gestami. Np. „ Jestem czerwona i słodka. Rosnę na grządkach w ogródku i najlepiej smakuje z bitą smietaną” (truskawka).
Każdy prezentuje swój schemat a następnie uzasadnia wybór.

Uwagi końcowe:
• istotne jest, by zauważyć pracę i wysiłek każdego dziecka, powinniśmy chwalić za wykonane prawidłowo czynności,
• dbamy o bezpieczeństwo uczniów podczas zajęć, a zwłaszcza podczas posługiwania się nożyczkami oraz w trakcie zabaw ruchowych,
• dbamy o porządek w miejscu pracy,
• dostosowujemy tempo prowadzenia zajęć do możliwości pracy uczniów,
• dostosowujemy stopień trudności zadań do poziomu uczniów.


Konspekt zajęć pozalekcyjnych nr 3.

Temat zajęć: Zabawy i ćwiczenia ruchowe na podstawie metody „ Ruchu rozwijającego” Weroniki Sherborne.

Cel główny: Uczniowie poznają i utrwalają schemat własnego ciała.

Cele szczegółowe:
• zdobywanie pewności siebie,
• kształtowanie poczucia bezpieczeństwa wśród rówieśników,
• pomoc w nawiązywaniu kontaktu,
• współpraca z partnerem i grupą.

Cele rewalidacyjne:
• usprawnienie motoryki dużej i małej,
• usprawnienie koordynacji sensoryczno – motorycznej,
• odreagowanie napięcia emocjonalnego,
• świadoma kontrola ciała i jego ruchów,

Metody pracy:
• oglądowa,
• praktycznego działania.

Formy pracy:
• indywidualna,
• grupowa,
• zbiorowa.

Środki dydaktyczne:
• koce i maty na podłogę,
• odtwarzacz CD i płyty z muzyką relaksacyjną,
• kolorowa chusta.

Przebieg zajęć:
1. Przywitanie się uczestników zajęć.
Zabawa pod tytułem „Imię i gest”
Każdy z uczestników wypowiada swoje imię dodając do tego dowolnie wybrany przez siebie gest. Reszta grupy powtarza to imię i gest. W następnej rundzie grupa próbuje sama powtórzyć imiona i gesty.
WARIANTY:
Wykonywane gesty mogą mieć ustaloną wcześniej tematykę, np. czynność najczęściej wykonywana w wakacje, ulubiony owoc, itp.

Zabawa z kolorową chustą.
Dzieci stoją w kole i każde z nich trzyma chustę za krawędź w taki sposób, aby jednocześnie stało przy jednym kolorze. Chusta uszyta jest z tkanin o różnych kolorach ( np. czerwony, niebieski, żółty, fioletowy, zielony ). Wszyscy równomiernie wykonują ruchy wahadłowe góra – dół. Na znak prowadzącego uczestnicy zabaw zamieniają się miejscami, np. wszyscy którzy stoją przy kolorze czerwonym zamieniają się miejscem w dzieckiem, które stoi po drugiej strony chusty. Można też wykonać to ćwiczenie wtaki sposób, że pod chustą przebiegają i zamieniają się miejscami z osobami z naprzeciwka osoby, które np. lubią czekoladę, lubią zwierzęta itp. Polecenia zależą od pomysłowości prowadzącego.

2. Zajęcia właściwe.
A) Ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała.
Wyczuwanie brzucha, pleców, pośladków, np.:
• leżenie na plecach,
• leżenie na brzuchu,
• ślizganie się w kółko na brzuchu, plecach,
• siedząc – przyciąganie kolejno nóg (ręce oparte wzdłuż boków),
• siedząc – kręcenie się w kółko na pośladkach,
• czołganie się na brzuchu i plecach do przodu, z wyciąganiem i zginaniem na przemian.

Wyczuwanie nóg i rąk, wyczuwanie kolan – siedząc:
• podciąganie kolan do siadu skulonego,
• pchanie kolan do siadu prostego (pokonując opór),
• w siadzie prostym – rozcieranie i poklepywanie kolan,
• maszerowanie i bieganie z podnoszeniem wysoko kolan.

Wyczuwanie nóg – w ruchu:
• chodzenie, bieganie na ”sztywnych” nogach,
• chodzenie, bieganie na miękkich (gumowych ) nogach.

Wyczuwanie nóg – siedząc (nogi wyprostowane):
• dotykanie palcami stóp podłogi,
• uderzanie o podłogę piętami,
• uderzanie o podłogę całą stopą (szybko i wolno).

Wyczuwanie łokci – siedząc kolana zgięte:
• dotykanie łokciami kolan,
• dotykanie prawym łokciem lewego kolana i odwrotnie.

Wyczuwanie twarzy – siedzenie w kole:
• wytrzeszczanie oczu (duże oczy) i mrużenie oczu,
• zabawne miny.

Wyczuwanie całego ciała:
• leżenie na plecach,
• turlanie się (mięśnie naprężone i rozluźnione),
• leżenie z rękami wzdłuż ciała ( napinanie i rozluźnianie mięśni).

B) Ćwiczenia pozwalające zdobyć pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa w otoczeniu.

Ćwiczenia indywidualne:
Leżenie na plecach lub brzuchu (mięśnie rozluźnione). Stosowane jako odpoczynek po trudnych ćwiczeniach, odprężenie po napięciach wewnętrznych. Można wykonywać to ćwiczenie przy włączonej muzyce w tle.

Ćwiczenia w parach:
Jedna osoba robi „mostek”, a druga obchodzi ja na czworakach, przechodzi pod, przez, nad, dokoła itp. Ćwiczenie można zmodyfikować. Jedna osoba kładzie się na plecach, a druga obchodzi ją dookoła najpierw z otwartymi, a następnie z zamkniętymi oczami.

Ćwiczenia w grupie:
Grupa tworzy „tunel” reszta czołga się pod tunelem na plecach, brzuchu.

C) Ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy z partnerem i grupą.

Ćwiczenia w parach (partner „aktywny” i partner „bierny”).
• Pozycja siedząca: ćwiczący siedzi, opierając się plecami o partnera (nogi ugięte w kolanach); pcha plecami partnera, starając się pokonać jego opór (zmiana ról).
• Pozycja stojąca (tyłem): ćwiczący delikatnie kładzie się na plecach partnera, a ten stara się częściowo przyjąć ten ciężar.
• Pozycja stojąca (tyłem): całkowite przyjęcie ciężaru, tak aby współćwiczący mógł oderwać nogi od podłoża.
• Ciągnięcie za kostki ćwiczącego, leżącego na brzuchu lub na plecach.
• Ciągnięcie za przeguby rąk lub łokcie ćwiczącego leżącego na plecach.
• Kołysanie: pozycja siedząca, tworzenie „fotelika” dla ćwiczącego „pasywnego” i obejmowanie go, łagodnie kołysząc do przodu.
• Kołysanie w różnych kierunkach: obejmujemy jedną ręką partnera, drugą opieramy z tyłu o podłogę. „Opiekujący się” musi cały swój ciężar przenieść na rękę opartą z tyłu.
• Przyjęcie całego ciężaru ciała partnera: ćwiczący” aktywny” w klęku podpartym „pasywny” kładzie się dowolnie, „aktywny” porusza się po sali w różnych kierunkach.

• Prowadzenie „ślepca”: ćwiczący zamyka oczy i jest oprowadzany (wymaga zaufania do „przewodnika” oraz zdecydowania i pewności siebie osoby aktywnej).

Ćwiczenia ”przeciwko” w parach.

• „Skała”: ćwiczący staje stabilnie w rozkroku podpartym lub siedzi mocno podparty o podłoże – współćwiczący próbuje przesunąć „skałę”, pchając lub ciągnąc w różnych kierunkach.
• „Worek”: to samo ćwiczenie ze współćwiczącym leżącym na brzuchu, a także próbowanie przewrócenia współćwiczącego na drugą stronę.
• „Paczka”: dziecko zwija się w kłębek, a współćwiczący usiłuje „rozwiązać paczkę”, ciągnąc za nogi i ręce.

Ćwiczenia „razem” w parach (obydwaj partnerzy „aktywni”).

• Partnerzy siedzą złączeni plecami, po czym wstają, nie odrywając się od siebie, napierając na siebie plecami tak, aby obydwaj powstali.
• Kołysanie się: siedząc przodem do siebie z lekko zgiętymi nogami, ćwiczący trzymają się za ręce lub przeguby, na zmianę kładą się na plecy i są przeciągani przez partnera.
• Równowaga: stojąc do siebie twarzą i trzymając się za ręce, ćwiczący odchylają się i przechodzą do siadu, a następnie razem wstają.

Ćwiczenia „razem” w grupie.

W tych ćwiczeniach uczestniczą trzy lub więcej osób. Ćwiczenia wymagają dobrego współdziałania, „zgrania” partnerów. Wszyscy pracują razem jako grupa.
• Kołysanie: dwóch ćwiczących siedzi naprzeciwko, pomiędzy nimi trzeci, kolana lekko ugięte i rozsunięte, ręce wyciągnięte do przodu, ćwiczący w środku jest kołysany na boki przez partnerów.
• Huśtanie: dwóch współćwiczących huśta na kocu trzeciego partnera.

3. Podziękowanie uczestnikom za zabawę, pochwalenie za postawę podczas zajęć i zakończenie zajęć.

Uwagi końcowe:
• przed rozpoczęciem zajęć zdejmujemy obuwie,
• prowadzący demonstruje najpierw jak prawidłowo wykonać ćwiczenie,
• prowadzący powinien dobierać zajęcia w zależności od wyposażenia placówki i możliwości psychofizycznych dzieci,
• jeśli dziecko nie chce wykonać danego ćwiczenia – nie zmuszamy,
• dbamy o bezpieczeństwo uczniów podczas zajęć,
• dostosowujemy tempo prowadzenia zajęć do możliwości pracy uczniów,
• dostosowujemy stopień trudności zadań do poziomu uczniów.

5. Bibliografia

1. Borzyszkowska H., Oligofrenopedagogika, PWN Warszawa 1985
2. Cytowska B., Drogi edukacyjne dzieci niepełnosprawnych intelektualnie, Wrocław 2002
3. Doroszewski J., / red./ Pedagogika specjalna t. II, Ossolineum Wrocław 1989
4. Kirejczyk K. / red./, Upośledzenie umysłowe – Pedagogika, PWN, Warszawa 1981
5. Kott T. Wychowanie pozalekcyjne dzieci o obniżonej sprawności umysłowej, Warszawa 1999.
6. Pileccy W.,J. / red./ Stymulacja psychoruchowego rozwoju dzieci o obniżonej sprawności umysłowej, Kraków 1995
7. Wyczesany J., Pedagogika upośledzonych umysłowo, Kraków 2006