Funkcje biblioteki. Kształcenie ustawiczne człowieka w XXI wieku

Wstęp

W niezwykle szybkim tempie przebiegają zmiany warunków życia zarówno na gruncie pracy zawodowej, jak i również w całym środowisku człowieka. W takiej sytuacji praca z książką staje się samo inwestowaniem w siebie, a rozwój kultury czytelniczej powinien być procesem trwałym, nigdy nie kończącym się, gdyż umiejętność sprawnego odbioru i przekazywaniu informacji służy zarówno w szkolnictwie jak i poza nim w całym późniejszym życiu człowieka.
Coraz większe braki w wykształceniu, konieczność ciągłego uzupełniania i aktualizowania wiedzy – zwiększa rolę bibliotek jako bazy zdobywania i rozszerzania wiedzy.
Niniejsza praca kieruje się ku problemowi działań edukacyjnych bibliotek podejmowanych wobec społeczeństwa w celu kształcenia ustawicznego.
Celem pracy jest uzmysłowienie społeczeństwu roli bibliotek w całożyciowym procesie kształcenia na każdym szczeblu drogi człowieka zarówno w procesie nauki jak i drogi zawodowej.
Część pierwsza pracy omawia wpływ kształcenia ustawicznego na karierę zawodową społeczeństwa. Drugi rozdział pracy omawia funkcję bibliotek w kształceniu ustawicznym, oraz określa ich rolę i zadania w powstaniu społeczeństwa informacyjnego.
Zaś część trzecia skupia się na przygotowaniu młodzieży do późniejszej nauki dzięki edukacji czytelniczej i medialnej proponowanej w ofercie wszystkich typów bibliotek, zdobywaniu wiedzy korzystając z różnorodnych źródeł i narzędzi informacji, przygotowaniu ucznia do życia w dorosłym społeczeństwie, do życia twórczego i kreatywnego.
W niniejszej pracy pragnę wykazać, rolę bibliotekarza i biblioteki w budowaniu nowego społeczeństwa informacyjnego. Podkreślić rolę biblioteki jako instytucji będącej ważnym ogniwem w procesie udostępniania informacji gotowej do przekształcenia w wiedzę.

Wdrażanie do idei uczenia się przez całe życie pociąga za sobą zmianę w podejściu do edukacji. Uczenie się rozprzestrzenia się poza systemy edukacyjne i szkoły, ma miejsce wszędzie, w wielu różnych sytuacjach i warunkach. Obejmuje wszystkie, etapy zawodowego i społecznego rozwoju. Takie pojmowanie edukacji odzwierciedla tezę, że każdy człowiek posiada zarówno zdolność, jak również prawo do uczenia się. Implikuje to kolejną tezę, że człowiek podejmując wyzwania edukacyjne wpływa na przebieg swojego życia

ROZDZIAŁ I

Kariera zawodowa a kształcenie ustawiczne

1.1 Pojęcie kariery zawodowej

Termin „kariera zawodowa” stał się w ostatnich latach niezwykle modny. Jak podaje Słownik Języka Polskiego kariera to „powodzenie w życiu, zdobywanie coraz wyższych stanowisk w pracy zawodowej, naukowej, społecznej itp., osiągnięcie jakiegoś celu zapewniającego dobre widoki na przyszłość; dobra pozycja życiowa”, „przebieg pracy zawodowej człowieka”.
Ze słowem kariera wiąże się też negatywne określenie karierowicz – „człowiek, którego głównym celem w życiu jest zrobienie kariery, dążący bez skrupułów do sukcesów życiowych”.
Można wyróżnić kilka modeli rozwoju kariery: model indywidualny, który bazuje na teoriach motywacji i skupia się na tym, co jednostkę pcha do przodu i co ona sama robi dla rozwoju własnej kariery; model organizacyjny, w którym odpowiedzialność za rozwój pracownika bierze na siebie organizacja; model partnerski, który jest próbą pogodzenia podejścia indywidualnego i organizacyjnego.
Na rozmowach rekrutacyjnych prawie zawsze pada pytanie o zawodowe plany kandydata w perspektywie kilku lat (5-10 lat). Wielu kandydatów ma problemy z odpowiedzią na to pytanie odnośnie długoterminowych planów. Jeśli komuś zależy na sukcesach zawodowych musi świadomie planować własny rozwój i doskonalić swoje umiejętności.
Związek pomiędzy karierą i rozwojem zawodowym jest bardzo ścisły, niemal synonimiczny. Zgodnie ze słownikiem pojęć HR zamieszczonym na stronach serwisu HRK.PL, kariera to „droga zawodowego rozwoju człowieka. Dokonuje się ona w wykonywaniu różnych prac, pełnienia rozmaitych funkcji i zajmowania stanowisk w strukturze jednego lub wielu przedsiębiorstw.
Na rozwój zawodowy człowieka, a zatem karierę, można spojrzeć z różnych perspektyw: jako na cel sam w sobie, środek służący uzyskaniu innych celów (np. wartości materialnych, prestiżu czy władzy) a także jako na akt będący produktem ubocznym codziennej praktyki zawodowej. Na dzisiejszym – rządzącym ostrymi prawami konkurencji – rynku, konieczne jest strategiczne planowanie rozwoju. Termin strategia oznacza sposób działania, będący systemem złożonym z taktyk szczegółowych, które są podporządkowane nadrzędnemu celowi. Ludzie powinni rozpatrzyć za i przeciw takiego a nie innego działania i podjąć decyzje umożliwiające maksymalne wykorzystanie nadarzających się szans oraz uniknięcie niebezpiecznych zagrożeń – powinien ustalać cele strategiczne i priorytety celów.
Przy ustalaniu strategii odnośnie rozwoju własnej kariery trzeba wziąć pod uwagę zarówno własne kompetencje i zainteresowania jak i sytuację rynkową. Strategiczne podejście do rozwoju zawodowego powinno charakteryzować wszystkich, również przedstawicieli wolnych zawodów. Istnienie niezwykle złożonej i podlegającej szybkim przemianom rzeczywistości, olbrzymia konkurencja na rynku pracy (coraz trudniej o dobre miejsce pracy,
coraz więcej osób z bardzo wysokimi kwalifikacjami), powodują, iż nie można mieć tylko jednego planu strategicznego. Trzeba złożyć kilka opcji strategicznych. Doradcy zawodowi przewidują, że dzisiejsi absolwenci będą musieli, siedmiokrotnie zmieniać profil swojej działalności zawodowej. Aby te prognozowane zmiany nie były zaskoczeniem, warto wcześniej przemyśleć różne alternatywy ścieżek rozwoju kariery.
O ludziach, którym powiodło się w życiu, zwłaszcza w tej zawodowej sferze, mówimy, że "zrobili karierę", osiągnęli sukces. Niestety, nie ma na to gotowej i sprawdzonej recepty. Niektórym się udaje "zrobić karierę", innym nie. Ci, którym się nie udaje, najczęściej przyczyn swoich niepowodzeń szukają w czynnikach zewnętrznych wobec siebie, czyli od nich niezależnych. Mówią, więc o ogromnym bezrobociu, tym, że szkoła czy studia nie przygotowują do pracy w praktyce, że pracodawcy mają wygórowane wymagania. Po części trudno się z tym nie zgodzić, ale sytuacja w kraju i na rynku pracy to jeszcze nie powód do załamywania rąk.

1.2 Planowanie kariery zawodowej

Po pierwsze trzeba pamiętać, że aby coś osiągnąć w życiu zawodowym i nie tylko, trzeba przede wszystkim liczyć na siebie i wziąć sprawy w swoje ręce.
Dlatego tak wiele ostatnio mówi się o planowaniu własnej kariery zawodowej, czyli tej drogi, którą chce się iść w życiu. Zaplanowanie kariery to szansa na sukces. Nie jest tajemnicą, że działania zaplanowane, niezależnie od tego, czego dotyczą, przynoszą częściej zamierzone efekty niż działania spontaniczne, nieprzemyślane, chaotyczne. Zaplanowanie poszczególnych etapów, działań, nadaje pewien porządek i klarowność temu, co chcemy robić. Na zaplanowanie kariery zawodowej trzeba z poświęcić trochę czasu, w konsekwencji okaże się jednak, iż nie był to czas zmarnowany. Planowanie kariery przynosi naprawdę sporo korzyści.
Człowiek, który planuje swoje działania, ma poczucie, że to, co go spotyka, zależy od niego samego. Planowanie daje mu też większą świadomość samego siebie, własnych zdolności, zalet, umiejętności, ale też wad, słabych stron i ograniczeń. Ułatwia konsekwentne podążanie wybraną drogą, realizowanie krok po kroku kolejnych celów, wyznaczanie na ich bazie nowych.
Dla planowania kariery ważny jest wybór kierunku studiów, który powinien być nie tylko zgodny z zainteresowaniami i osobowością, ale i dawać realną możliwość za zdobycie zatrudnienia po jego ukończeniu. Niestety, okres studiowania przestał być już jedynie fantastyczna przygodą, okresem zdobywania wiedzy, zawierania nowych znajomości.
Rośnie konkurencja wśród studentów i dotyczy do nie tylko dobrych ocen, ale i możliwość odbycia lepszych praktyk, staży, zdobycia dobrej pracy jeszcze podczas okresu studiowania.
Ta konkurencja ma oczywiście swoje dobre strony, bo szanse na rynku pracy mają te osoby, które prezentują wysoki poziom wiedzy i przygotowania do pełnienia swych obowiązków.
Przy czym, trzeba sobie zdawać sprawę, że ukończenie najbardziej nawet prestiżowego kierunku studiów na najbardziej renomowanej uczelni nie daje gwarancji na znalezienie pracy. Trzeba, więc odpowiednio wcześnie podjąć takie działania, które zwiększą szansę na zdobycie zatrudnienia po skończeniu studiów.

Ale oczekiwania pracodawców nie są związane jedynie z wiedzą, typem wykształcenia, ale także z rozwiniętymi i potencjalnymi umiejętnościami. Przeglądając oferty pracy można zauważyć, iż istnieje pewien katalog podstawowych umiejętności szczególnie cenionych i wymaganych przez pracodawców. Należą do nich miedzy innymi: umiejętności interpersonalne (otwartość, łatwość zawiązywania kontaktów, komunikatywność), umiejętność szybkiego uczenia się, umiejętność pracy pod presją czasu, szybkiego podejmowania trafnych decyzji, odporność na stres, umiejętność funkcjonowania w zespole.
Kolejna ważna rzecz, której należy wspomnieć w tym kontekście, to otwartość na nowe informacje, będące warunkiem przyjmowania nowych treści i rezygnowania z uprzednio posiadanych nawyków.
Dotyczy to zarówno młodych, jaki i starszych pracowników. Zmiany następujące w różnych dziedzinach są tak szybkie, że dziś większość pracujących, niezależnie od stanowiska i specjalności zawodowej, chcąc osiągnąć rezultaty w pracy i utrzymać swą konkurencyjność na rynku pracy, musi się stale uczyć i dokształcać. Jak wynika z badań prowadzonych wśród polskich menadżerów, większość z nich czuje potrzebę ciągłego kształcenia i doskonalenia zawodowego, a jednocześnie spostrzegają to jako bardzo silny czynnik kariery zawodowej.
Także istotne są pewne cechy charakteru, do których niewątpliwie można zaliczyć kreatywność, pomysłowość, odpowiedzialność. Ponadto z dnia na dzień wzrasta popyt na ludzi wykształconych wszechstronnie,a więc posiadających wiedzę i doświadczenie w kilku dziedzinach. Dlatego w planowaniu swojej kariery trzeba być elastycznym, przygotować się do zmian, stałego dokształcania się i doskonalenia.
Można brać udział w rozmaitych kursach, szkoleniach, które dają możliwość poszerzenia wiedzy i umiejętności. Coraz powszechniejsze stają się studia podyplomowe. Tylko osoby, które szybko potrafią się adaptować do zachodzących zmian i nowych realiów mogą liczyć na zatrudnienie w dobrych firmach, oferujących ciekawą pracę i wysokie wynagrodzenia.

1.3 Rola i znaczenie kształcenia ustawicznego

Kształcenie ustawiczne (wg uzgodnień na Konferencji UNESCO – Nairobi 1976)
to kompleks procesów oświatowych (formalnych, nieformalnych i incydentalnych), które niezależnie od treści, poziomu i metod umożliwiają uzupełnianie wykształcenia w formach szkolnych i pozaszkolnych, dzięki czemu osoby dorosłe rozwijają swoje zdolności, wzbogacają wiedzę, udoskonalają kwalifikacje zawodowe lub zdobywają nowy zawód, zmieniają swoje postawy.
Kształcenie ustawiczne to jeden ze środków wskazanych przez Unię Europejską w drodze do uczynienia europejskiej gospodarki bardziej konkurencyjnej i opartej na wiedzy. Koncepcja uczenia się przez całe życie (inicjowana już przez OECD w Paryżu w 1996roku) obejmuje rozwój indywidualny i rozwój cech społecznych we wszystkich formach i wszystkich kontekstach – w systemie formalnym i nieformalnym, tj. w szkołach oraz kontekstach placówkach kształcenia zawodowego, w uczelniach i w placówkach kształcenia dorosłych oraz w ramach kształcenia incydentalnego, a więc w domu, w pracy i w społeczności. Kształcenie ustawiczne jest podstawowym czynnikiem warunkującym rozwój gospodarczy, szczególnie w realiach gospodarki globalnej.
Uwiadomienie sobie konieczności kształcenia ustawicznego, jego niezbędności w życiu każdego człowieka, i to na przestrzeni wielu pokoleń, pociąga za sobą potrzebę rozpatrzenia możliwości przygotowania do niego w wieku szkolnym i w wieku studiowania. Przygotowanie to dokonuje się w zasadzie w szkole, ale także w instytucjach oświatowych i kulturalnych, a niekiedy w pracy samokształceniowej.
Są to takie placówki i instytucje, jak kościoły, środki masowego przekazu, wydawnictwa, biblioteki, muza, galerie sztuki oraz centra środowiskowe.
Międzynarodowa Komisja do spraw Rozwoju Edukacji, powołana przez UNESCO w 1971 roku dla zbadania aktualnego stanu oświaty i wychowania na świecie oraz w celu opracowania założeń ich przyszłego rozwoju, przygotowała pod kierunkiem Edgara Faure'a raport zatytułowany Uczyć się, aby być . Przedstawia on obraz oświaty lat sześciesiątych oraz warunki jej rozwoju i upowszechniania. Wyodrębniono w nim trzy elementarne zasady warunkujące dalszy rozwój edukacji:
• zasadę demokratyczności (powszechności)
edukacji;
• zasadę ciągłości (ustawiczności) kształcenia;
• zasadę elastyczności programowej, strukturalnej i metodycznej.
Szczególnie istotną rolę z perspektywy kształcenia przez całe życie ma druga z przytaczanych zasad. Raport Faure'a stworzył podwaliny, wytyczne dla dalszego rozwoju teorii edukacji dorosłych, ze szczególnym uwzględnieniem permanentnego wymiaru oświaty. W raporcie położono olbrzymi nacisk na wychowywanie społeczeństwa uczącego się, wdrażanie go do samokształcenia i stałego (ciągłego) podejmowania wysiłków edukacyjnych. Wskazano drogę działaniom edukacyjnym w środowisku dorosłych oraz ich szczególną rolę.Wówczas podkreślano już olbrzymią wagę nowych technik oraz rozwijania systemów oświaty jako całości, uwzględniając kształcenie przez całe życie.
Podczas XIX Konferencji Generalnej UNESCO w Nairobi w 1976 roku przyjęto Rekomendację w sprawie Rozwoju Edukacji Dorosłych (Recomendation on the development of adult education). Oświatę dorosłych określono w niej jako: (...) cały kompleks organizowanych procesów oświatowych, formalnych lub innych, niezależnie od treści, poziomu i metod, kontynuujących lub uzupełniających kształcenie w szkołach, uczelniach i uniwersytetach, a także naukę praktyczną, dzięki czemu osoby, uznawane jako dorosłe przez społeczeństwo, do którego należą, rozwijają swoje zdolności, wzbogacają wiedzę, udoskonalają swoje techniczne i zawodowe kwalifikacje lub zdobywają nowy zawód, zmieniają swoje postawy i zachowania w zakresie wszechstronnego kształtowania osobowości oraz uczestnictwa w zrównoważonym i niezależnym społecznym i kulturalnym rozwoju.
Podczas Konferencji zdefiniowano także szereg celów i zadań stawianych edukacji dorosłych, będących nadal aktualnymi i ściśle korespondującymi z postulatami szeroko pojmowanej oświaty ustawicznej, a także bliskich problemom globalizacji, integracji europejskiej i rodzącego się dziś społeczeństwa informacyjnego .
Kolejnym istotnym w rozwoju założeń edukacji permanentnej dokumentem przygotowanym na zlecenie UNESCO jest Raport Delorsa. Zwrócono szczególną uwagę na konieczność umożliwienia przez rządy krajów swoim obywatelom dostępu do edukacji ustawicznej, sprowadzającej się do czterech podstawowych filarów współczesnej edukacji:
• uczyć się, aby żyć wspólnie -uczenie harmonijnego współistnienia -rozwijanie rozumienia bliźnich, ich historii, tradycji i duchowych wartości;
• uczyć się, aby wiedzieć -uczenie zdobywania wiedzy -przekazanie podstaw wykształcenia ogólnego i rozbudzanie potrzeby uczenia się przez całe życie;
• uczyć się, aby działać -uczenie do działania -rozwijanie kompetencji radzenia sobie z nietypowymi sytuacjami oraz umiejętności pracy grupowej;
• uczyć się, aby być -uczenie do życia -żaden z ludzkich talentów: pamięć, logiczne myślenie, fantazja, umiejętności manualne, zmysł estetyki, umiejętności komunikacji, naturalna charyzma przewodzenie w grupie nie mogą zostać zaprzepaszczone.
W najnowszych dokumentach UNESCO postuluje, że to właśnie edukacja, w szczególności permanentna, stanowi klucz do nowych technologii - ma ona zapewnić dostęp do wiedzy, gromadzonej i przetwarzanej przez społeczeństwo informacyjne. Pozwala także na selekcję informacji, ich porządkowanie i właściwe wykorzystanie. Proponowane w nich reformy zakładają możliwość powrotu do "szkolnej ławy" w każdym wieku, co da poczucie, że los młodego człowieka nie jest jednoznacznie przesądzony w wieku 14-20 lat.
Osiągnięcie takiego stanu w społeczeństwie możliwe jest jedynie dzięki nieprzerwanemu poszerzaniu oferty edukacyjnej. Wiąże się to także ściśle ze wzrostem wymagań, rosnącymi frustracjami i dynamicznym postępem technologicznym. Kształcenie dorosłych, pełniące niegdyś rolę zastępczą, o charakterze kompensacyjnym, staje się obecnie popularną formą aktywności edukacyjnej. Rozwój kultury, rosnące wymagania i motywacje, a także coraz większa dostępność, wspierana nowymi technologiami, powodują upowszechnianie się tej formy. UNESCO jako organizacja prowadząca międzynarodową działalność edukacyjną o charakterze społecznym, mająca na celu popieranie rozwoju oświaty, nauki i kultury ma znaczący wpływ na kształtowanie się globalnego pojmowania i wprowadzania w praktykę terminu edukacja permanentna.
Koncepcja uczenia się przez całe życie (OECD – Paryż 1996) obejmuje rozwój indywidualny i rozwój cech społecznych we wszystkich formach i wszystkich kontekstach – w systemie formalnym i nieformalnym, tj. w szkołach oraz w placówkach kształcenia zawodowego, w uczelniach i w placówkach kształcenia dorosłych oraz w ramach kształcenia incydentalnego, a więc w domu, w pracy i w społeczności.

Podkreśla się w niej potrzebę przygotowywania oraz zachęcania wszystkich dzieci do nauki przez całe życie, już od wczesnego wieku. Koncepcja ta ukierunkowuje działania w taki sposób, by zapewnić odpowiednie możliwości wszystkim – osobom dorosłym, pracującym i bezrobotnym, które muszą przekwalifikować się lub podnieść swoje kwalifikacje. Kształcenie ustawiczne jest podstawowym czynnikiem warunkującym rozwój gospodarczy, szczególnie w realiach gospodarki globalnej. W dotychczasowej praktyce edukacyjnej dominuje kształcenie formalne, czyli system kształcenia prowadzący od przedszkola do uniwersytetu. Zmieniający się rynek pracy, nowe technologie, nowe zawody i specjalności powodują, że stopniowo wzrasta znaczenie kształcenia nieformalnego. W dalszym ciągu najmniejszą wagę przywiązuje się do kształcenia incydentalnego, będącego rezultatem codziennej aktywności człowieka, oddziaływania na niego środowiska i wszechobecnych mediów.
Sytuacja na rynku pracy, wysokie bezrobocie sprawiają, że coraz więcej osób jest zainteresowanych zmianą lub podwyższaniem kwalifikacji. W obecnej dobie kształcenie ustawiczne jest jednym z elementów modelu edukacji. Oczywiście modelu nowoczesnego, powstałego w efekcie zmiany filozofii kształcenia. Zmiana ta polega na odejściu od edukacji socjalnej, przekazującej wyłącznie wiedzę uniformizującą, na rzecz edukacji kładącej główny nacisk na rozwój jednostki, aktywność uczącego się, autokrację oraz ustawiczne doskonalenie, a co za tym idzie, rozwój wiedzy i kompetencji.
Zachodzące w dzisiejszym świecie błyskawiczne zmiany technologiczne, społeczne, ekonomiczne i kulturowe są dodatkowymi, a może głównymi przesłankami, wymuszającymi ciągłość samodoskonalenia się współczesnego człowieka. Ciągłość, określana jako ustawiczność, to edukacja przez całe życie.

,, Możesz zmienić siebie, zmieniając to, czym karmisz umysł”
,,Żeby odnieść sukces w pracy, musisz każdego dnia czytać...”
Zig Ziglar


II. Funkcje bibliotek w kształceniu ustawicznym

1.1. Idea społeczeństwa ustawicznego

Co przyniesie XXI wiek, jakie wymagania edukacyjne postawi człowiekowi? Jakie nowe prądy i idee będą kształtowały zbliżający się okres, epokę w historii naszej cywilizacji? Te pytania stawiają sobie również bibliotekarze.
Przyszłość będzie należała do neoodrodzenia, neohumanizmu – prądu zakładającego rozwój człowieka wielowymiarowego, zdolnego do wykorzystania nowych osiągnięć nauki dla poznania i doskonalenia samego siebie i otaczającego świata. Chodzi o odrodzenie człowieka pod względem intelektualnym, kulturalnym, a także moralnym.
Współczesny humanizm zrywa z egocentryzmem człowieka zwłaszcza w odniesieniu do przyrody, misją ludzi jest ochrona środowiska naturalnego. Przed człowiekiem stoi wiele wyzwań współczesnej cywilizacji, np., demograficzne, ekologiczne, zdrowotne. Będą one wywierały wpływ na kształt edukacji, na jej system, formy, treści zarówno w Polsce, Europie jak i w świecie.
Wzrosną wymagania jakościowe i ilościowe w zakresie kształcenia ludzi w wieku przed – i produkcyjnym, elastycznej zmiany kwalifikacji ludzi dorosłych, zapewnienia ciągłej edukacji i aktywizacji ludzi w wieku emerytalnym.
Sytuacja każdego człowieka w XXI wieku w coraz większym stopniu zależeć będzie od zdobytej przez niego wiedzy. Społeczeństwo jutra będzie inwestowało w wiedzę, stanie się społeczeństwem uczenia się i nauczania, każdy człowiek będzie tworzył swoje kwalifikacje.
Ideę społeczeństwa ustawicznie uczącego się rozwija raport J. Delorsa:„dziś trzeba uczyć się przez całe życie, pamiętając przy tym, że edukacja w XXI wieku przyjmie różną postać i będzie spełniać różne zadania. Łączyć je będą cztery rodzaje uczenia (uczenie zdobywania wiedzy, uczenie do działania, uczenie harmonijnego współistnienia, uczenie do życia)”. Tę ciągłość uczenia się, która rozwija się wraz z biografią jednostki i włącza w swój proces całe społeczeństwo, Biała Księga Komisji Europejskiej określa mianem uczenia się przez całe życie. Wiedza szeroko kwalifikowana będzie kluczem do programów przekwalifikowania i większej mobilności pracowników oraz ograniczania bezrobocia. Uczący się zostaną „wyposażenie” przez szkoły w biegłą znajomość trzech języków. Idea ciągłego uczenia się stała się myślą przewodnią reform edukacyjnych, wyznacza aktualne i przyszłe koncepcje kształcenia ustawicznego ludzi w XXI wieku.
Biała Księga Komisji Europejskiej wskazuje wyraźny cel : społeczeństwo wyedukowane i elastycznie reagujące na potrzeby rynku pracy. Proponuje nowy sposób uznawania umiejętności techniczno-zawodowych przez zdefiniowanie najlepszych sposobów kwalifikacji, co powinno doprowadzić do wprowadzenia tzw. „osobistych kart kwalifikacji”.
Wskazuje ona trzy wielkie czynniki przemian, które przekształcą głęboko i trwale naszą aktywność ekonomiczną oraz funkcjonowanie naszych społeczeństw. Są to:
• Początek społeczeństwa informacyjnego (tu ogromną rolę odegrają centra multi-medialne w bibliotekach);
• Rozwój cywilizacji naukowej i technicznej;
• Globalizacja gospodarki.
Czynniki te przyczynią się do procesu przeobrażeń w stronę społeczeństwa uczącego się w XXI wieku.

1. 2 Rola i zadania bibliotek w kształceniu ustawicznym

Szkolnictwo potrzebuje więcej dobrze przygotowanych nauczycieli a biblioteki wspomagające uczenie się ludzi, samokształcenie bardzo dobrze przygotowanych, twórczych, rozumiejących potrzeby przemian bibliotekarzy, aby mogli sprostać nowym wyzwaniom czasów „wielkiej zmiany społecznej”.
Zdaniem zarówno nauczycieli jak i bibliotekarzy będzie kształtowanie nowego pokolenia ludzi wszechstronnie rozwiniętych, łączących inteligencję racjonalną z inteligencją emocjonalną. Nieustanne doskonalenie się zawodowe, naukowe i pedagogiczne. Sama edukacja powinna być traktowana priorytetowo w programach rozwoju cywilizacyjnego, społecznego i kulturalnego kraju. Jest, bowiem formą polityki społecznej państwa, sposobem oddziaływania na gospodarkę, system społeczny i kulturę. Od jej kondycji zależy stan życia każdego kraju.
W dniach 14-15.10.1999 odbyła się w Kopenhadze konferencja bibliotekarzy pod hasłem "Coś dla każdego: biblioteki publiczne i społeczeństwo informacyjne", zorganizowana przez konsorcjum programu Unii Europejskiej PubliCA. Wzięło w niej udział około 100 delegatów z 31 krajów europejskich. Wśród delegatów znajdowali się reprezentanci ministerstw odpowiedzialnych za biblioteki publiczne, reprezentanci stowarzyszeń bibliotekarskich oraz krajowi koordynatorzy programu PubliCA. Przedstawicielką Polski była pani Joanna Skrzypkowska z Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy. Na konferencji odbyła się dyskusja nad deklaracją kopenhaską, w czasie, której rozważano żywotną rolę bibliotek publicznych w społeczeństwie informacyjnym. Uczestnicy spotkania zostali poinformowani o istotnej roli odgrywanej przez wiele europejskich bibliotek publicznych w procesie umacniania tożsamości społecznej, rozwoju ekonomicznego, kształcenia ustawicznego oraz zróżnicowania kulturowego. Na zakończenie spotkania uzgodniono treść poniższej deklaracji jako dokumentu stanowiącego podstawę wizji przyszłości europejskich bibliotek publicznych oraz zadania.

Deklaracja została jednogłośnie zaaprobowana przez uczestników w oparciu o:
• Manifest bibliotek publicznych UNESCO;
• Wytyczne dla bibliotek publicznych IFLA;
• Raport Komisji Kultury, Młodzieży;
• Edukacji i Środków Masowego Przekazu Parlamentu Europejskiego o roli bibliotek we współczesnym świecie;
• Studium Komisji Europejskiej;
• Biblioteki publiczne i społeczeństwo informacyjne;
• Raport Komisji Kultury Rady Europy: Polityka wobec bibliotek i prawodawstwa bibliotecznego w Europie;
• Deklarację IFLA o wolności słowa

Zadania dla biblioteki publicznej

• Demokracja i społeczeństwo obywatelskie - biblioteki publiczne dysponują strategicznym potencjałem podnoszenia jakości życia i zwiększania demokratycznych możliwości obywateli społeczeństw informacyjnych, za pomocą zapewnienia wolnego i równego dostępu do wysokiej jakości informacji;
• Rozwój ekonomiczny i społeczny - biblioteki publiczne wspierają rozwój społeczeństw poprzez zapewnienie usług informacyjnych, dostosowanych do potrzeb społeczności lokalnych, pełnią, zatem niezwykle ważną rolę w niwelowaniu różnic w dostępie do informacji pomiędzy bogatymi a biednymi obywatelami Europy;

• Kształcenie ustawiczne - biblioteki publiczne w Europie, tworząc rozległą sieć rozpowszechniania informacji, stanowią najbardziej efektywną bazę materiałową dla kształcenia ustawicznego i łatwego dostępu do wiedzy, rozpowszechnianej w sieciach wirtualnych; wspierają one także osoby uczące się na różnych poziomach kształcenia instytucjonalnego;
• Zróżnicowanie kulturowe i językowe - biblioteki publiczne, zgodnie z wytycznymi Traktatu Europejskiego, ponoszą wielką odpowiedzialność za zachowanie dziedzictwa kulturowego, zapewnienie dostępu do literatury oraz doskonalenie umiejętności czytania i pisania.

Działania Komisji Europejskiej
Wzywamy Komisję Europejską do wspierania inicjatywy Parlamentu Europejskiego "Rola bibliotek we współczesnym świecie", w formie promowania aktywnych działań wprowadzających w/w raport w życie. W działaniach tych należy podkreślać znaczenie bibliotek publicznych w społeczeństwie informacyjnym i potrzeby europejskiej polityki informacyjnej.

Działania władz krajowych i federalnych
Wzywamy władze krajowe i federalne do podjęcia następujących działań:
• Opracowanie krajowej polityki informacyjnej w zakresie rozwijania i koordynacji odpowiednich zasobów informacyjnych. W pracach tych należy podkreślić wyjątkowe znaczenie bibliotek publicznych jako punktów dostępu do informacji dla społeczeństwa oraz zasadność wspomagania tych placówek odpowiednim prawodawstwem bibliotecznym;
• Stworzenie odpowiednio zorganizowanej i przygotowanej technicznie sieci, której zadaniem będzie rozwijanie krajowej polityki informacyjnej w Wieku Informacji. Powinna ona objąć wszystkie instytucje wytwarzające informacje (szczególnie instytucje tradycyjne - biblioteki, muzea i archiwa) oraz zapewnić rozpowszechnianie informacji i tworzenie wspólnych zasobów. Umożliwi to ożywienie praktycznej współpracy pomiędzy bibliotekami publicznymi;
• Wdrożenie i rozwinięcie programu dla bibliotek publicznych, zapewniającego minimum dostępu dla każdego użytkownika oraz odpowiedni poziom inwestycji gwarantujący wykorzystanie w tym procesie właściwych technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Program ten powinien ukazać potrzebę aktywnej pomocy władz miejskich i innych organizacji w pracach nad rozwijaniem tych technologii na rzecz społeczności lokalnej;
• Zapewnienie, że biblioteki publiczne zostaną wyposażone tak, aby umożliwić pełny dostęp do nowych zasobów informacyjnych wszystkim obywatelom, bez względu na ich sytuację finansową, fizyczną czy możliwości edukacyjne oraz że biblioteki te posiadają stale aktualizowane zasoby odpowiednie do świadczenia oczekiwanych usług;
• Dążenie do przekonania Parlamentu Europejskiego o potrzebie umiejscowienia bibliotek publicznych w czołówce instytucji społecznych, teraz i w przyszłości.

Podjęcie działań zmierzających do zapewnienia równowagi pomiędzy prawami twórców informacji a prawami obywateli w zakresie dostępu do niej, co w konsekwencji powinno spowodować podwyższenie poziomu życia społeczeństwa.

Działanie bibliotek publicznych

• Gotowość do zmiany dotychczas realizowanych zadań, posiadanych zasobów oraz do przeprojektowania świadczonych usług tak, aby były odpowiedzią na zapotrzebowanie społeczne;
• Otwarcie na długoterminową współpracę i partnerstwo z innymi znaczącymi instytucjami, także tymi, które są włączone w edukację społeczną;
• Doprowadzenie za pomocą efektywnego marketingu usług (prowadzonego we wszystkich sektorach społecznych) do uświadomienia obywatelom, że są zdolni w pełni wykorzystać wszystkie zasoby sieci bibliotek publicznych.

Do zadań bibliotek będzie należało nie tylko gromadzenie książek, środków multimedialnych w zakresie danego profilu tematycznego, ale wybieganie ku indywidualnym potrzebom ludzi, praca naukowa, ale również wychowawcza – przyzwyczajenie ludzi do samodoskonalenia, umiejętności wyszukiwania potrzebnych informacji za pomocą różnorodnych mediów, wykorzystanie programów edukacyjnych, a wreszcie dostęp do wirtualnych szkół i uniwersytetów.

Biblioteka XXI wieku stanie się punktem obsługi procesu dydaktycznego na odległość. Stanie się nowoczesnym ośrodkiem informacji oferującym usługi jakościowo lepiej przygotowane niż w tradycyjnej szkole.

1.3 Pojęcie społeczeństwo informacyjnego
Pojęcie "społeczeństwa informacyjnego" pojawiło się już w 1963 roku. Użył tego terminu po raz pierwszy Tadao Umesamo w artykule o teorii ewolucji społeczeństwa opartego na technologiach informatycznych. W 1968 roku termin "społeczeństwo informacyjne" spopularyzował K. Koyama w rozprawie "Introduction to Information Theory" kreśląc wizję społeczeństwa nowego typu. W 1972 roku Y. Masuda nakreślił program przeobrażeń społecznych w wyniku szybkiego rozwoju sfery informacji i telekomunikacji. Masuda wskazał na cztery fazy podstawowych zmian rozwoju społecznego, w których zmieniają się cele, skala wartościowania, podmiot i przedmiot zainteresowań przemysłu informatycznego, priorytety w badaniach naukowych i wzorzec informacyjny.
Budowa społeczeństwa informacyjnego w Polsce staje się zadaniem priorytetowym dla edukacji, ośrodków badawczo-rozwojowych, uczelni, mediów, bibliotek, administracji publicznej i samorządowej, organizacji pozarządowych, ale także i rodzin oraz wszystkich aktualnych i potencjalnych użytkowników informacji. Jeżeli takiej powszechnej mobilizacji w Polsce nie będzie i polskie społeczeństwo nie zostanie odpowiednio wykształcone w sposób kompatybilny z założeniami cywilizacji informacyjnej, miną dziesięciolecia zanim pozycja ekonomiczna kraju i status materialny Polaków będą zbliżone do krajów, w których udało się wykształcić społeczeństwa informacyjne
Jak sterować, bibliotekami dzisiaj, aby aktywnie włączyć te instytucje w proces kształtowania polskiego społeczeństwa informacyjnego? Pewne procesy zostały już zapoczątkowane i toczą się w dobrym kierunku.
Do kształtowania społeczeństwa informacyjnego bardzo aktywnie włączyły się polskie biblioteki uczelniane. Wieloletnie zapóźnienia odrabiane są wyjątkowo szybko poprzez różne inicjatywy związane z komputeryzacją zbiorów, usług informacyjnych i obsługi użytkowników. Wiele bibliotek od lat tworzy już tak zwany księgozbiór aktywny polegający na tworzeniu rekordów dla książek wypożyczanych ze zbiorów. Tworzenie bibliograficznych baz danych ułatwia pracę badaczom i studentom. Powoli rozpoczyna się proces odwracania proporcji nabywanych i gromadzonych czasopism naukowych z wersji print na wersję on-line. Bazy czasopism elektronicznych nie tylko, bowiem są tańsze, ale łatwiejsze w dostępie dla badaczy i studentów.
Dyskusja wokół modelu pracownika biblioteki naukowej jest sygnałem o dostosowywaniu się książnic naukowych do zmieniających się oczekiwań i potrzeb badaczy, pracowników naukowych i studentów. Pojawia się idea bibliotekarza dziedzinowego, czyli wykształconego pracownika merytorycznego, który poprzez swoje kompetencje potrafi wypełniać wszystkie role dobrego doradcy merytorycznego w określonej dziedzinie wiedzy.
W strukturze zakupów znaczące miejsce zajmują najnowsze nośniki informacyjne umożliwiające użytkownikom bibliotek naukowych na korzystanie nie tylko z baz danych, polskich i światowych, ale i wszystkich elektronicznych kompendiów wiedzy, informatorów. Komunikacja internetowa na ogół jest już możliwa dla studentów w większości bibliotek liczących się uczelni państwowych i niepublicznych.
Odrębne miejsce w edukacji społecznej zajmują biblioteki publiczne. W jakim stopniu mogą one wspierać tworzenie nowego ładu społecznego? Ich rola może być znacząca ze względu na masowość i uniwersalność funkcji informacyjnych w środowiskach lokalnych. Na pierwszym miejscu należałoby wskazać potrzebę mediatyzacji każdej biblioteki publicznej, niezależnie od wielkości, pozycji w sieci lub usytuowania geograficznego. Stan zamożności społeczeństwa polskiego uniemożliwia wciąż w większości rodzin dostęp do komputera, do Internetu, poczty elektronicznej, itp. Niekiedy najbliższa biblioteka jest jedynym miejscem kontaktu z nowościami elektronicznymi. Tam też może odbywać się uzupełniająca w stosunku do programów szkolnych edukacja medialna. Biblioteka publiczna winna ponadto stać się bazą wiedzy o regionie, o lokalności, gdyż tylko w oparciu o nią można realizować edukację regionalną, ale i tworzyć szanse dla popularyzacji wiedzy o realiach prawnych, strukturalnych i kulturowych w Zjednoczonej Europie.
Szkoda, iż w procesie akcesji do Unii Europejskiej biblioteki publiczne nie przejęły roli centrów informacyjnych. Biblioteki publiczne w konkurencji z innymi instytucjami, a przede wszystkim mediami, muszą postawić na atrakcyjność oferty. Popularyzacja czytelnictwa staje się zadaniem wyjątkowo ważnym społecznie, gdyż tylko wykształcone, ale zarazem i krytyczne społeczeństwo, może dobrze poczuć się w realiach gospodarki rynkowej, której nieodłącznym elementem życia codziennego będą media.
Oczywiste, iż nie tylko od bibliotek zależy ekspansja w tworzeniu się polskiego społeczeństwa informacyjnego, gdyż jest to proces mozolny, wielowarstwowy, zależny od kondycji gospodarki, od edukacji na wszystkich poziomach, - niemniej jednak statutowe funkcje bibliotek, szczególnie naukowych i publicznych, mogą stanowić znaczące wsparcie ważnego dla przyszłości wielu pokoleń Polaków procesu tworzenia się nowego ładu społecznego. Jak to wsparcie będzie wyglądało w praktyce na szczeblu lokalnym i jak biblioteki zostaną wykorzystane jako narzędzie powszechnej edukacji w procesie kształtowania się społeczeństwa informacyjnego zależy od zarządzania w skali sieci i w skali każdej placówki bibliotecznej.
Biblioteki w XXI wieku będą musiały angażować się w proces kształcenia. Już teraz intensywnie szkolimy użytkowników – studentów, ponieważ będą potrzebowali różnorodnej pomocy, począwszy od usług świadczonych zdalnie za pośrednictwem sieci, poprzez różne formy gromadzenia, selekcji i dostarczania dokumentów oraz tradycyjnego poszukiwania materiałów. Bibliotekarz będzie musiał pełnić funkcję negocjatora, rozmawiać o indywidualnych potrzebach, rozumieć oczekiwania, będzie musiał angażować się w proces edukacji ludzi dorosłych, pełnić funkcję badacza, doradcy, planisty, menedżera, nadzorcy. Rozwiązywać wszelkie problemy, cechując się komunikatywnością, łatwością nawiązywania kontaktów, elastycznością, uprzejmością i zaangażowaniem.

Znajomość finansów, technologii, prawa, analizowanie, organizowanie, dowodzenie, znajomość ogólna wielu dziedzin nauki, umiejętność perspektywicznego myślenia oraz zdecydowanie w działaniu bibliotekarza wymagają odpowiednich cech osobowości, ale również nieustannego uczenia się, uczestniczenia w warsztatach, seminariach, konferencjach.
Żyjemy w wieku rewolucji informacyjnej, w czasach gdzie zachodzą radykalne transformacje cywilizacyjne i kulturowe, człowiek potrzebuje nowoczesnego i gruntowego wykształcenia, a takie może otrzymać w bardzo nowoczesnej bibliotece XXI w. bowiem niezależne, samodzielne studiowanie człowieka dorosłego jest istotnym czynnikiem jego rozwoju.

,,Biblioteka to trójca, złożona z książek, czytelników i bibliotekarzy - szczególnie bibliotekarzy służb informacyjnych. Biblioteka istnieje tylko wtedy, gdy te trzy czynniki działają równocześnie i wspólnie. Bibliotekarz pośredniczy między książką a czytelnikiem i stymuluje takie wspólne działanie.
S.R. Ranganathan


III. Edukacja czytelnicza i medialna w szkole

1.1 Zadania bibliotek szkolnych w procesie edukacji

W cywilizacji informatyczne wiedza staje się najważniejszą wartością współczesnej cywilizacji. Tym, co odróżnia biblioteki szkolne od innych typów bibliotek, jest ich udział w procesie dydaktyczno-wychowawczym szkoły. Biblioteki resortu edukacji mają przecież za zadanie służyć pomocą w realizacji procesu dydaktycznego w szkole, tworzyć warsztat pracy dla nauczycieli, uczniów, studentów – adeptów zawodu, w końcu coraz częściej również społeczności lokalnej.
Jednym z głównych zadań współczesnej szkoły jest przygotowanie uczniów do samokształcenia, które jest niezbędne w kształceniu ustawicznym. Temu też między innymi służy przejście na nauczanie generatywne, które w swej istocie wymaga od ucznia bardziej samodzielnego udziału w procesie poznawania wiedzy, zwiększającego tym samym jego kontakt z książką, czasopismem i innymi dokumentami oraz źródłami nie piśmienniczymi. Proces przygotowania ucznia do samokształcenia stanowi edukacja czytelnicza i informatyczna prowadzana przez biblioteki szkolne.

Przygotowanie to polega na:
• Ukształtowaniu motywacji do samokształcenia, dociekliwości poznawczej, chęci pogłębiania zainteresowań, rozwijania uzdolnień;
• Pobudzania twórczego krytycyzmu, wrażliwości estetycznej i uczeniu się aktywnego dóbr kultury;
• Wyposażeniu wychowanków w odpowiednie kompetencje ( czytelnicze, teatralne, filmowe, plastyczne, muzyczne itp.) czyli w wiedzę i umiejętności, umożliwiające trafny i sprawny dobór źródeł informacji oraz efektywne, twórcze wykorzystanie przekazów piśmienniczych i innych źródeł informacji oraz dóbr kultury.

Samokształcenie obejmuje samouctwo, czyli zdobywanie wiedzy i umiejętności oraz samowychowanie, czyli kształtowanie własnych postaw i charakteru. Jest ono prowadzone świadomie i samodzielnie, z możliwością wykorzystania różnych form pomocy ze strony innych osób lub instytucji. Celami samokształcenia mogą być: nabywanie wiedzy, rozwój osobowości, rozwiązywanie różnych problemów w życiu osobistym i działalności społecznej, doskonalenie się w pracy zawodowej oraz twórcze uczestnictwo w kulturze. Źródłami samokształcenia mogą być dostępne w bibliotece: książki, czasopisma, filmy itp. A także odczyty, wykłady, przedstawienia teatralne, kino, ekspozycje w muzeum.
W pojęciu „edukacja” mieści się zarówno wychowanie, czyli kształtowanie postaw, w tym przypadku - motywacji do korzystania z lektury i informacji, jak i kształcenie, w tym wypadku - kształtowanie kompetencji czytelniczych i informacyjnych zwane w praktyce szkolnej przysposobieniem czytelniczym i informacyjnym a również edukacją czytelniczą i medialną.
Z bibliotek szkolnych tworzone są centra multimedialne, w których poza obsługą dydaktyki wynikającej ze specyfiki programów nauczania i profilu szkoły zaistnieją warunki do korzystania z Internetu w sposób nieograniczony, dostępu do medialnych kompendiów wiedzy, czasopism on-line, reprodukcji dzieł sztuki, itp. Szkolne centra multimedialne w swojej idei mają stać się miejscem kontaktu z mediami, z którymi uczeń nie zawsze ma szanse spotkać się w naturalnym środowisku rodzinnym.
Multimedia są nie tylko środkiem dydaktycznym wspomagającym proces kształcenia. Sam uczeń, który coraz częściej jest traktowany w tym procesie jako podmiot, chętnie korzysta z multimediuma nie tylko z powodu owej atrakcyjności. Profesor Wacław Stryjowski pisze: „ Przede wszystkim jednak media są dla uczniów źródłami informacji oraz bazą i inspiracją dla ich wszechstronnej aktywności samodzielnego uczenia się”
W innym miejscu autor stwierdza, że ogromna rola mediów w edukacji „wynika z ich dynamicznego rozwoju, ale nade wszystko z założeń psychologii poznawczej i humanistycznej, na których to założeniach buduje się nowoczesna strategie i moduły kształcenia. Podstawowa teza poznawczej koncepcji człowieka głosi, że uczeń jest aktywnym podmiotem, który efektywnie przyjmuje i przetwarza informacje, szczególnie wtedy, kiedy znajdzie się w sytuacji zadaniowej i ma dostęp do całego bogactwa różnorodnych źródeł wiedzy: środków dydaktycznych”.
Biblioteka szkolna jest w najwyższym stopniu odpowiedzialna za realizację edukacji czytelniczej i medialnej wychowanków szkół wszystkich typów.
Edukacja czytelnicza i medialna ma być, odpowiedzią i sposobem przeciwstawienia się zalewowi informacji, a jej nauczanie ma w efekcie spowodować u uczniów między innymi umiejętność dokonywania jej selekcji.
Docelowym modelem, który urzeczywistnił się w wielu bibliotekach na świecie – jest biblioteka określana jako,, przestrzeń do nauki” (space forl learning). Jest to miejsce, w którym uczniowie pod opieką nauczyciela przedmiotowego i w asyście nauczyciela bibliotekarza zdobywają wiedzę korzystając z różnorodnych źródeł i narzędzi informacji.
W procesie reformowanej polskiej edukacji biblioteka szkolna powinna odegrać kluczową rolę. Wdrażana reforma podkreśla, ze podstawowym podmiotem edukacji, jest osoba a cały proces edukacji ma na celu umożliwienie jej prawidłowego rozwoju.
Dlatego ważniejsza jest rola nauczania generatywnego, które zastąpić ma uczenie reproduktywne. Tylko w taki sposób współczesna szkoła może przygotować ucznia do życia w dorosłym społeczeństwie, do życia twórczego i kreatywnego. Z tych nowych założeń programowych wynika szczególna rola biblioteki szkolnej.
Na specyfikę biblioteki szkolnej postrzeganej jako miejsce zdobywania wiedzy wpływa jej atmosfera, sprzyjająca działaniu, poszukiwaniom, wymianie informacji i idei, dyskusjom. Jest to miejsce gdzie można maksymalnie aktywizować uczniów do działania, wykorzystując różne kanały komunikacyjne, odkrywając nowe możliwości, zdolności i predyspozycje uczestników zajęć, wprowadzając i realizując swoje programy projekty i tematy oparte na nowinkach metodycznych.

Za przygotowanie młodych ludzi do funkcjonowania w świecie informacji odpowiedzialni są nauczyciele poszczególnych przedmiotów i nauczyciele – bibliotekarze. Odpowiedzialność ta rozłożona jest równomiernie na barkach jednych i drugich, i mimo że nie ma programów, które by porządkowały korelację treści nauczania tej dziedziny, obie grupy zainteresowane są, jak pisze Bogumiła Staniów, współdziałaniem dla dobra uczniów.
Zadaniem nauczyciela – bibliotekarza jest wprowadzenie w tajniki świata książek i informacji nowych uczniów, bardzo dużo uwagi poświęca się pracy z nowymi nauczycielami w szkole. Praca indywidualna z czytelnikiem, przy okazji wypożyczeń, poszukiwań informacyjnych czy po prostu odwiedzin i rozmów na różne tematy jest dla nauczycieli - bibliotekarzy bardzo istotnym sposobem docierania do uczniów.

1. 2 Zadania bibliotek w krajach europejskich

W szwedzkich szkołach średnich organizowane są dla każdej klasy na początku roku szkolnego jedne zajęcia w bibliotece, a w ciągu roku szkolnego nauczyciel – bibliotekarz prowadzi lekcje zamówione przez nauczycieli.
Najczęściej jednak jest on doradcą i współorganizatorem zajęć przedmiotowych lub fakultatywnych w bibliotece, wspólnie z nauczycielem opracowują ich harmonogram, dobiera źródła i narzędzia informacji, pomoce dydaktyczne i sprzęt potrzebny do zajęć.
Oświata duńska ustawowo dodatkowo obliguje nauczyciela – bibliotekarza do gromadzenia i udostępniania nauczycielom pomocy dydaktycznych, a także materiałów pogłębiających ich wiedzę ogólną, specjalistyczną i pedagogiczną. Treści nauczania edukacji czytelniczej i medialnej w Austrii zaś realizowane są w programach nauczania wszystkich przedmiotów metodą międzyprzedmiotową, podobnie jak u nas. Tendencja w krajach europejskich jest jednak taka, że to nowoczesna i dobrze wyposażona w środki technodydaktyczne oraz sprawnie funkcjonująca biblioteka jest miejscem, gdzie edukacja czytelnicza i medialna może się w pełni urzeczywistnić

1.3 Reforma Polskiej szkoły

W Polsce w drodze reformy systemu edukacji w 1999 roku wprowadzono do programów kształcenia ogólnego edukację w zakresie mediów pod nazwą „Edukacja czytelnicza i medialna” jako ścieżkę edukacyjną, która jest realizowana obowiązkowo na każdym etapie kształcenia. Reforma ta wprowadziła wiele nowych pojęć, takich jak: korelacja, integracja, blok przedmiotowy czy ścieżka międzyprzedmiotowa, które służyć mają idei integracji i wspierać proces zmian. Integracja międzyprzedmiotowa jest procesem scalania treści różnych dziedzin, wiodącym do syntezy wiedzy w zakresie jednego przedmiotu, lub tez procesem scalenia wiedzy zdobytej przez uczniów z różnych przedmiotów droga ich korelacji. Dzięki temu integracja międzyprzedmiotowa przybliża szkołę do życia, umożliwia uczniom rozumienie świata poprzez odwoływanie się do ich doświadczeń i zdobytej wiedzy, rozwijając umiejętności niezbędne do życia w warunkach współczesnego świata, gdzie umiejętności dotarcia i wyboru odpowiedniego źródła wiedzy są umiejętnościami podstawowymi
Jadwiga Andrzejewska powołując się na tendencje europejskie wskazuje, że podstawą edukacji czytelniczej i medialnej jest dobrze wyposażona, skomputeryzowana biblioteka szkolna, pełniąca w całej rozciągłości funkcję centrum informacyjnego w szkole i realizująca program tej ścieżki. Lidia Zyga oraz Elżbieta Wójcicka podkreślają wymóg prowadzenia przez nauczyciela – bibliotekarza grupowych zajęć, których celem jest wyposażenie uczniów w niezbędną podstawę teoretyczną oraz podstawowe umiejętności w zakresie medioznawstwa.
W USA pracownicy szkolnych centrów medialnych (Media Centers) nazywani są już nie bibliotekarzami szkolnymi (school librarians), ale bibliotecznymi specjalistami od mediów (library media specialists).
Zadaniem kierownika school media center jest rzeczywiście koordynacja pracy nauczycieli z uczniami w tym centrum w procesie dydaktycznym, opartym na wykorzystaniu różnych źródeł informacji – tradycyjnych publikowanych i nowoczesnych – audiowizualnych i elektronicznych. Prowadzą też dla uczniów kursy korzystania z zasobów mediateki oraz jej warsztatu informacji.

Według przywoływanej już w tu Jadwigi Andrzejewskiej w takim stanie rzeczy uczestnictwo nauczycieli – bibliotekarzy w edukacji czytelniczej i medialnej powinno polegać przede wszystkim na:
• Ustawicznym zachęcaniu nauczycieli do prowadzenia „bibliotecznych zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych”;
• Opracowaniu ich skoordynowanego terminarza;
• Przeprowadzeniu określonej liczby zajęć grupowych w bibliotece (dydaktycznej pracowni bibliotecznej), których tematyka dotyczyć powinna korzystania z jej zbiorów i jej warsztatu informacyjnego;
• Informowaniu innych nauczycieli o tematyce przeprowadzonych przez siebie godzin lekcyjnych, po to, aby w swojej pracy dydaktyczno – wychowawczej utrwalali i pogłębiali wiadomości i umiejętności z nich wyniesione i kształtowali odpowiednie nawyki;
• Wreszcie udzielaniu nauczycielom pomocy merytorycznej i metodycznej w organizacji zajęć z książką, czasopismem i innymi dostępnymi mediami.

Zdarza się jednak, że edukacja czytelnicza i medialna przybiera formę wyodrębnionego, samodzielnego przedmiotu, którego realizację dyrektorzy szkół powierzają z reguły nauczycielowi – bibliotekarzowi. Zajęcia takie odbywają się wówczas systematycznie raz w tygodniu przez cały rok szkolny, najczęściej w pomieszczeniach biblioteki. Tak realizowane zajęcia z zakresu edukacji czytelniczej i medialnej dają gwarancję pełnej realizacji treści ujętych w czterech modułach:
- Poszukiwanie i wybór źródeł informacji;
- Korzystanie ze źródeł informacji;
- Utrwalanie informacji;
- Organizacja i higiena pracy umysłowej.

Program ten, realizowany w wymiarze jednostek lekcyjnych w danej klasie (najczęściej klasie pierwszej), przynosi młodzieży istotne dla całego dalszego procesu dydaktycznego kluczowe umiejętności – swobodnego poruszania się wśród zbiorów biblioteki i innych instytucji gromadzących informacje, racjonalnego ich wykorzystania i utrwalenia zdobytych tą drogą informacji. Zajęcia te są obowiązkowe a podstawą ich zaliczenia – pozytywny wynik sprawdzianu/testu przeprowadzonego po zakończeniu cyklu kształcenia.

Zakończenie

Biblioteki w dzisiejszych czasach są niewątpliwie i niepodważalnie narzędziem edukacji i rozwoju społeczeństwa, rola różnych typów bibliotek polega na promowaniu umiejętności uczenia się niezbędnego w procesie ustawicznego kształcenia.
Żyjąc w społeczeństwie opartym na wiedzy i informacji, doświadczamy coraz częściej przemian, zmian rzeczywistości globalnej, ale także tej codziennej, bliskiej nam. Dynamizm przemian zmusza współczesnego człowieka do realizowania w praktyce idei uczenia się przez całe życie. Edukacja ustawiczna staje się jednym z najlepszych sposobów, by sprostać wyzwaniom kreowanym przez gwałtowny rozwój technologiczny, globalizację czy przeobrażenia społeczne i ekonomiczne. Warunki nowej rzeczywistości wymuszają na jednostce konieczność nieustannego podnoszenia kwalifikacji oraz ciągłego poszerzania swojej wiedzy wraz z eksplorowaniem zastanego otoczenia, w celu przystosowania się do zmieniającego się w szybkim tempie świata. Walka z dezaktualizacją wiedzy staje się jednym z najważniejszych wyznań cywilizacyjnych, jakie stawia przed człowiekiem społeczeństwo oparte na wiedzy.
W kontekście tych wyzwań współczesności edukację XXI wieku należy postrzegać jako proces ustawiczny, trwający w różnych formach całe życie jednostki, mający początek w edukacji szkolnej, będącej przygotowaniem do dalszej aktywności edukacyjnej.
Kształcenie ustawiczne jest podstawowym czynnikiem warunkującym rozwój społeczno-gospodarczy, szczególnie w realiach gospodarki globalnej. Dlatego też głównym celem strategii jest określenie kierunków rozwoju kształcenia ustawicznego w kontekście idei uczenia się przez całe życie i budowania społeczeństwa opartego na wiedzy.
Głównym zadaniem edukacji ustawicznej jest w wychowywanie nowego typu człowieka, charakteryzującego się twórczym i dynamicznym stosunkiem do życia i kultury; człowieka, który potrafi doskonalić siebie, zmieniać warunki życia i ulepszać je dla dobra społeczeństwa. Edukacja ustawiczna jest koniecznością, gdyż społeczeństwo informacyjne jest źródłem intensyfikowania procesu nieustannego kształcenia się.
Podsumowując stwierdzenie, że permanentne uczenie się jest wyzwaniem stojącym przed człowiekiem funkcjonującym we współczesnym świecie, przytoczę zarys poglądów profesora Bogdana Suchodolskiego. Według profesora edukacja permanentna zmierza w tym samym kierunku co poszukiwanie życia godnego, które ma zapewnić człowiekowi szczęście wynikające z bogactwa doświadczeń i aktywności. Profesor Suchodolski wielokrotnie podkreśla, że człowiek jest wyobcowany we współczesnym świecie, co utrudnia mu realizację założeń edukacji permanentnej. Jednakże, kształcenie ustawiczne według profesora, jest niewątpliwie kształceniem uzupełniającym i doskonaleniem zawodowym człowieka, koniecznym w epoce postępu naukowego i technicznego.
Uczmy się więc przez całe życie, aby wzmocnić poczucie odpowiedzialności społecznej, które pozwoli nam lepiej oddziaływać na rozwój cywilizacji oraz pogłębi poczucie godności i pełni istnienia.
W epoce, w której ważne jest przetwarzanie informacji, komunikacja, przemysł wiedzy, to między innymi bibliotekarz uczestniczy w budowaniu nowego społeczeństwa.
W tym kontekście mówimy o edukacji czytelniczej i medialnej na poziomie szkoły podstawowej, edukacji technologiczno-informacyjnej na dalszych poziomach nauki.
Umiejętności te pozwolą człowiekowi sprawnie poruszać się w gąszczu informacji, z którą styka się na każdym etapie życia. W aspekcie edukacji biblioteki znajdują niewątpliwie szerokie pole do działania. Są do tego predestynowane, ponieważ „(...) jeśli utrwalona myśl ludzka (dorobek) stanowi informację, to upowszechnienie tego dorobku oznacza upowszechnienie informacji. To, że biblioteka współdziała w rozwoju nauki, gospodarki, kultury i oświaty oznacza, że społeczeństwu, które informacji potrzebuje, biblioteka zapewnia do niej dostęp. Biblioteki współtworzyły, więc społeczeństwo informacyjne zanim wyraźnie to zaczęło oznaczać określone koncepcje społeczeństwa.Umiejętności informacyjne stają się szczególnie istotne w dobie rozwijającego się społeczeństwa informacyjnego i rozwoju technologii informacyjnej. Nie wystarczają już proste instrukcje, jak korzystać z biblioteki, ale należy włączyć do umiejętności informacyjnych również wiedzę o tym, jak korzystać z najnowszych osiągnięć techniki, aby być dobrze poinformowanym.
Koncepcja społeczeństwa informacyjnego stanowi ważny element tego zagadnienia i może dlatego staje się ono tak powszechne w wielu krajach oraz na forum międzynarodowych organizacji. Posiadanie informacji stanowi warunek rozwoju kulturowego i społecznego, a zdobycie wiedzy, jak dotrzeć do poszukiwanej informacji jest ważnym elementem programów edukacyjnych, przygotowujących do uczestnictwa w globalnej infrastrukturze informacyjnej.
Umiejętności posługiwania się informacją są ostatnio szeroko coraz częściej odnosi się to do ogólnej koncepcji kształcenia w zakresie umiejętności informacyjnych – od szkoły podstawowej do szkoły wyższej oraz dalej, w ramach kształcenia ustawicznego służącego między innymi aktywizacji zawodowej.
Edukacyjną rolę biblioteki oraz rolę bibliotekarza podkreślają ostatnio międzynarodowe instytucje, takie jak: IFLA, UNESCO, IASL (Międzynarodowe Stowarzyszenie Bibliotekarzy Szkolnych), które przedstawiają cele bibliotek jako instytucji edukacyjnych, promujących metody i techniki pracy umysłowej oraz informacyjnej, które są podstawą nowej strategii nauczania.
Bibliotekarz zaś powinien służyć jak najlepiej społeczeństwu. Osoba bibliotekarza łączy świat mediów i informacji z użytkownikiem. Jak podaje Kodeks etyki bibliotekarza i pracownika informacji „ bibliotekarze mają za zadanie rozpoznawać, zaspokajać i rozwijać potrzeby informacyjne, edukacyjne, naukowe, kulturalne, estetyczne i rozrywkowe.” Bibliotekarz powinien nadążać za nowinkami technologicznymi i biegle posługiwać się nowymi technologiami, należy jednak pamiętać, że wśród użytkowników są zarówno osoby biegle posługujące się źródłami informacji jak również ludzie zagubieni wśród ich ogromu. Nieprzypadkowo nazywa się bibliotekarza psychologiem, musi on bowiem umieć rozpoznać potrzeby użytkownika, a w niektórych przypadkach pomóc mu je sprecyzować.
Według Kodeksu etyki... „bibliotekarz i pracownicy informacji szanując różnice cechujące użytkowników, zawsze kierują się zasadą równych szans i poszanowania praw człowieka, w tym szczególnie prawa do wolności intelektualnej oraz swobodnego dostępu do wiedzy informacji i kultury(...), rozumieją, i respektują fakt, że nie wszyscy użytkownicy są w równym stopniu zdolni do odbioru informacji i korzystania z biblioteki. Starają się wyrównać ich szanse, działając ze szczególną troską na rzecz użytkowników niepełnosprawnych i znajdujących się w niekorzystnej sytuacji społecznej(...).”
Biblioteka traktowana jest jako miejsce o charakterze usługowym, a informacja staje się w tym przypadku towarem, użytkownik zaś klientem. Obowiązują tu, więc podobne do komercyjnych firm usługowych, zasady obsługi klienta. Biblioteka w świadomości społecznej często kojarzona bywa z miejscem, które odwiedza się z konieczności, aby zdobyć potrzebną pozycję czy uzyskać informację. Potrzeba nieustannego zdobywania wiedzy sprawia, że biblioteka, a szczególnie biblioteka naukowa będzie odwiedzana coraz częściej, niezmiernie ważne jest, więc aby użytkownik – klient przychodził tam z przyjemnością.
Rozwój współczesnego świata i wymagania jakie stawia przed społeczeństwem sprawiają, że bibliotekarze, jako podmioty pracujące w miejscach największego zgromadzenia informacji, są ogniwem niezwykle ważnymi w procesie udostępniania informacji gotowej do przekształcenia w wiedzę.

BIBLIOGRAFIA:

Wydawnictwa Zwarte

1. Andrzejewska J.: Bibliotekarstwo szkolne. Teoria i praktyka. T. 2: Praca pedagogiczna biblioteki. Warszawa
2. Biała Księga 2005. Reformy rynków pracy, edukacji i polityki społecznej. Polskie Forum Strategii Lizbońskie, Warszawa 2005
3. Biblioteka Multimedialna. Materiały z III Ogólnopolskiej Konferencji Bibliotek Szkół Wyższych Niepaństwowych.- Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa, Katowice, 2001
4. Beckhard E.: O przyszłych liderach, [w:] Lider przyszłości, Wyd. Business Press, Warszawa 1997
5. Delors J. (red.) Edukacja – jest w niej ukryty skarb. Raport dla UNESCO – Edukacja w XXI wieku, Paryż, 1996 r.
6. Doboszyńska A. , Kariera z planem w dłoni, „Gazeta Wyborcza”, Dodatek Praca, 22 lipca 2002
7. Filkiewicz S., Strategie budowania kariery zawodowej. Praktyczny podręcznik dla osób planujących swoją karierę zawodową, Białystok 2001, Wyd. Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania
8. Faule E., E. Herrera, A.R. Kaddoura, H.Lopes, A.W. Pietrowski, W. Rahnema, F.C. Ward, Uczyć się, aby być, PWN, Warszawa 1975
9. Goban-Klas G. , Media i komunikowanie się masowe. Kraków 1999
10. Kargul J., Obszary pozaformalnej i nieformalnej edukacji dorosłych. Przesłanki do budowy teorii edukacji całożyciowej, Dolnośląska Szkoła Wyższa Edukacji, Wrocław 2001
11. Karwowski L., Kształcenie ustawiczne w procesie przemian rynku pracy, Wydawca „ Edukacja” Wyższa Szkoła Zarządzania, Wrocław, 2001
12. Klimowicz G. (red.) Otwarta Przestrzeń Edukacyjna. Kształcenie drogą elektroniczną. Edukacja przez całe życie. Inicjatywy Wspólnoty Europejskiej. Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji - Narodowa Agencja Programu Socrates, Warszawa 2002
13. Kotusiewicz A. A., Koć-Seniuch G., Niemiec J. (red.) Myśl pedeutologiczna i działanie nauczyciela, wyd. „Żak”, Warszawa- Białystok, 1997
14. Kożusznik B., Adamiec M., Polak J., Drogi kariery. Informator i przewodnik na temat skutecznego poszukiwania pracy i kształtowania własnej kariery zawodowej, Katowice 2000, Wyd. Szkoły Zarządzania Uniwersytetu Śląskiego
15. Kulpa J., Podstawy Kształcenia Ustawicznego, Kraków, 1975
16. Materska K., Edukacyjna funkcja biblioteki publicznej w życiu młodzieży, Wydawnictwo SBP, Warszawa 1993
17. Palka S., Pedagogika w stanie tworzenia, Kraków 1998
18. Peccei A., Przyszłość w naszych rękach, PWN, Warszawa 1987
19. Pachociński R., Oświata w XXI wieku. Kierunki przeobrażeń, Warszawa 1999
20. Półturzycki, Dydaktyka dorosłych, WSiP, Warszawa 1991
21. Skrzypkowska J.: Coś dla każdego: biblioteki publiczne i społeczeństwo informacyjne
EBIB, 1999:08 [grudzień], http://www.oss.wroc.pl/biuletyn/ebib08/skrzypko.html
22. Słownik Języka Polskiego, PWN, Warszawa 1981
23. Suchar M.,Kariera i rozwój zawodowy. Biblioteka Zarządzania Personelem, Gdańsk, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr
24. Suchar M., Menadżerowie przyszłości, „Rzeczpospolita” 2000
25. Szewczyk K., Wychować człowieka mądrego: zarys etyki nauczycielskiej, Warszawa – Łódź, PWN, 1998
26. Thomas J., Edukacyjne problemy współczesnego świata, zarys analityczno-syntetyczny, Warszawa, 1980
27. Wstępny projekt zintegrowanego programu wojewódzkiego (ZPW) za lata 2007-2013 oraz regionalnego programu operacyjnego (RPO) dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013 (ZPW) NA LATA 2007-2013

Artykuły z czasopism

1. Andrzejewska J., Udział bibliotekarza szkolnego w edukacji czytelniczej i medialnej, „Biblioteka Szkole”, 2000 nr 2
2. Bernaczyk L., Multimedialne centrum informacji a szkole podstawowej ważnym ogniwem procesu dydaktycznego, „Biblioteka w Szkole” 2004 nr 6
3. Kubów S., Edukacyjna funkcja biblioteki szkolnej,, Biblioteka w Szkole” 2003
4. Staniów B., Biblioteki szkolne w Polsce - dokąd zmierzamy?,, Biblioteka w Szkole”2004 nr 4
5. Staniów B., Internet w bibliotekach szkolnych i pedagogicznych, „Biblioteka w szkole”, 2002 nr 2
6. Staniów B., Problemy edukacji czytelniczej i medialnej ze granicą „Biblioteka w Szkole”, 2000 nr 3
7. Wójcicka E., Edukacja czytelnicza i medialna, II i III etap kształcenia, „Biblioteka w Szkole”, 1999 nr 1