Zabawa swobodna i jej rola w rozwoju dziecka

Podstawa programowa obowiązująca od 1 września tego roku kładzie duży nacisk na rolę zabawy swobodnej w edukacji dziecka uczęszczającego do przedszkola. Czym jest naprawdę zabawa? Co wnosi do rozwoju dziecka? Dla wielu dorosłych to jakaś nieistotna aktywność, swoista dla wieku dziecięcego, dziecko bawi się, bo akurat nikt nie jest stanie zorganizować mu czasu. I tu dochodzimy do sedna sprawy.

ZABAWA SWOBODNA, NIEKIEROWANA PRZEZ DOROSŁEGO TO BARDZO WAŻNY OBSZAR AKTYWNOŚCI W ŻYCIU KAŻDEGO Z NASZYCH DZIECI. Dzięki niej dziecko robi ogromny krok w swym rozwoju.

Zabawy możemy podzielić różnorako. W zależności od liczby uczestników zabawy wyróżniamy zabawy samotne i grupowe, zależnie od poziomu uspołecznienia dzieci są zabawy samotne, równoległe (dzieci bawią się w jednym miejscu ale każde zajmuje się inną czynnością), zbiorowe (zabawa wspólna bez podziału na role) i zespołowe (tu występuje podział na role, obowiązują reguły). W zależności od poziomu rozwoju dzieci wymienia się tu zabawy manipulacyjne i eksploracyjne (zabawy przedmiotami, dziecko zdobywa wiedzę o użyteczności przedmiotów, poznaje ich praktyczne zastosowanie), zabawy naśladowcze (naśladowanie zaobserwowanych u dorosłych czynności i zachowań), zabawy konstrukcyjne (ich cel to powstanie wytworów z piasku, klocków, śniegu – istotne jest tworzenie wytworu i burzenie go), zabawy tematyczne i zabawy dydaktyczne (te już są inicjowane przez dorosłych).

W zabawie dziecko zdobywa umiejętności, sprawności, doświadczenia. Wzbogaca zasób wiedzy o otoczeniu, poszerza je. Zabawa wpływa też na rozwój wyobraźni przestrzennej – dziecko uczy się oceniać kształty, odległości, kierunki oraz rozmieszczenie przedmiotów w przestrzeni. Rozwija się tu myślenie przyczynowo – skutkowe (dziecko uczy się przewidywać skutek podejmowanych działań). Mały człowiek uczy się odróżniać realia od fikcji, próbując pewnych działań w zabawie będzie sobie coraz lepiej radził w nowych sytuacjach zabawowych i życia codziennego. W zabawie myślenie zaczyna wyprzedzać działanie, rozwija się motoryka dziecka (lokomocja czyli ruchy ciała i manipulacja czyli ruchy dłoni w tym przede wszystkim palców), ma tu też miejsce emocjonalna ekspresja dziecka – następuje okazja do wyładowania nagromadzonych emocji. Zabawa ułatwia wyrażanie uczuć, a dziecko grając daną osobę, przejmuje w pewien sposób uczucia granej osoby, przeżywa fikcyjne sytuacje, w których realizuje swoje życzenia i fantazje. Tu tworzą się warunki do wypróbowania swych zdolności, umiejętności, tu też podejmowane są nowe czynności, które dziecko ćwiczy. Aktywność zabawowa ma ogromne znaczenie dla procesu socjalizacji – dziecko nabywa umiejętność kierowania własnym zachowaniem, dostosowuje się do norm i reguł, uczy się dawać, brać, dzielić się, kształtuje się w nim cierpliwość w dążeniu do celu, wytrwałość, umiejętność współpracy, życzliwość, koleżeńskość, chęć niesienia pomocy, poczucie obowiązku i odpowiedzialności, dziecko zaczyna sprawniej komunikować się z innymi uczestnikami zabawy. W zabawie dziecko wie, że jest sprawcą, poznaje własne stany psychiczne, krystalizuje mu się system wartości.

Zabawa to podstawowa forma działalności dziecka w wieku przedszkolnym. To dzięki niej dziecko uczy się organizować samemu czas wolny, być człowiekiem aktywnym. Jej rola jest naprawdę duża, więc zamiast organizować po raz kolejny czas dziecku, mówić mu, w co i jak ma się bawić, idźmy po prostu na plac zabaw i czuwając nad bezpieczeństwem dziecka, ingerujmy tylko w koniecznych momentach.

Źródła: E. Hurlock „Rozwój dziecka”, Kwiatowska, Topińska (red.) „Pedagogika przedszkolna”, Przetacznik – Gierowska, Makiełło – Jarża „Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży”.