Ołtarz św. Mikołaja - Bazylika św. Tomasza - Nowe Miasto Lubawskie

Malarstwo ołtarzowe w bazylice pod wezwaniem św. Tomasza w Nowym Mieście Lubawskim jest niezwykle zróżnicowane. Znajdują się tu dzieła malarstwa renesansowego, barokowego i okresu rejencji. Wchodząc głównym wejściem, po lewej stronie nawy głównej znajduje się ołtarz św. Mikołaja z początku XVII wieku ufundowany przez wojewodę chełmińskiego Pawła Działyńskiego i jego żonę Jadwigę. Święty Mikołaj żył w IV w. Zasłynął jako cudotwórca Wyróżniał się pobożnością i miłosierdziem. Mieszkańcy Miry wybrali go na swojego biskupa. Od IX wieku na wschodzie oraz od XI na zachodzie był on jednym z najpopularniejszych świętych, a także przedmiotem licznych legend.
Obraz umieszczony w nowomiejskim ołtarzu zwraca uwagę nietypowym sposobem przedstawienia postaci świętego jak na okres późnorenesansowy, z którego pochodzi. Styl późnego renesansu w tablicowym malarstwie ołtarzowym to wpływy raczej malarstwa niderlandzkiego; jednak w tym przypadku można zauważyć typowe cechy sztuki pobizantyjskiej. Wszystkie postaci na obrazie otoczone są silnym, ciemnym konturem, który wypełniają płaskie powierzchnie barwne z pojawiającą się w szatach biskupa ornamentyką roślinną.
Obraz posiada kształt prostokąta pionowego zamkniętego od góry półkoliście. Postać św. Mikołaja o wertykalnym (pionowym) ułożeniu stanowi centralny, najważniejszy punkt dzieła. Kompozycja jest zatem centralna, statyczna, gesty i ruch ukazanych osób dostojny. Z prawej strony biskupa klęczą, adorując go jednocześnie, trzy dziewczyny, nawiązujące do legendy o trzech pannach, którym podarował posag w postaci trzech sakiew złota ukazanych tu w postaci trzech złotych kul (dwie leżące na ewangelii i trzecia trzymana w dłoni). To właśnie te klęczące panny najbardziej nawiązują do bizantyjskiego przedstawienia: charakteryzuje je schematyzm ujęcia, szablonowość i sztywność, jednokierunkowość spojrzenia. Prawą ręką Mikołaj błogosławi, zaś w lewej trzyma księgę Ewangelii, co jest cechą charakterystyczną przedstawienia świętych biskupów. Z lewej strony znajduje się bydło - święty Mikołaj jest bowiem opiekunem pasterzy, hodowców i bydła. Autor wyzbywa się naleciałości bizantyjskich, rezygnując ze złotego tła i wprowadzając elementy realistycznego pejzażu w postaci błękitnego nieba i obłoków.
Co ciekawe, w obrazie występują pewne niezgodności co do atrybutów, gdyż święty powinien posiadać omoforion czyli biały szeroki pas z krzyżem na ramionach, na piersiach i na plecach (pasy te tkano z owczej wełny jako symbol owcy, którą pasterz - biskup bierze na ramiona). Kolejną niezgodnością jest ukazanie świętego w mitrze na głowie i pastorałem w ręku. Święty Mikołaj nigdy nie nosił mitry , gdyż w IV wieku takie nakrycie głowy posiadał tylko cesarz. W owym czasie biskupi nie nosili również pastorału, więc przedstawianie świętego Mikołaja w łacińskiej lub bizantyjskiej mitrze i z pastorałem nie jest zgodne z tradycją chrześcijańską i z prawdą historyczną. Sam strój nawiązuje raczej do czasów, w jakich żył autor obrazu. Święty Mikołaj ma bowiem na sobie czarną sutannę i komżę a w ikonografii przedstawiany jest zazwyczaj w stroju biskupa rytu łacińskiego lub greckiego.
Mimo tych różnic, wizerunek św. Mikołaja w nowomiejskiej bazylice przepełniony jest duchem religijnym i doświadczeniem wiary. Artysta połączył tradycje ikonografii bizantyjskiej z elementami sztuki sobie współczesnej, sztywność i schematyzm postaci wzbogacił o wątki realistyczne z elementami o charakterze ludowym, urozmaicone liryzmem widocznym w sposobie ukazania bydła.