Analiza obrazu "Trójca Święta" Masaccia

Tematem dzieła Masaccia „Trójca Święta” są dwa typy przedstawienia ikonograficznego. Jednym z nich jest tzw. „Tron Łaski”, czyli ukazanie Jezusa na krzyżu, Boga Ojca i Ducha Świętego w postaci gołębicy. Drugim przedstawieniem jest Ukrzyżowanie, czyli Chrystus na krzyżu z Marią i św. Janem Ewangelistą.
Masaccio ukazuje dwie natury Jezusa: boską, w której przedstawiony jest jako jedna z trzech postaci Boga na Tronie Łaski oraz ludzką, w której Chrystusa ukazuje jako człowieka ukrzyżowanego, umierającego za nasze grzechy.
Obraz miał być dekoracja miejsca wiecznego spoczynku. Dlatego w dolnej części Masaccio namalował grobowiec, w którym na sarkofagu leży szkielet z rękoma złożonymi wzdłuż ciała. Nad nim, w zagłębieniu, znajduje się napis w języku łacińskim: „Czym byłem, tym jesteś, czym jestem, tym będziesz”. Tłumaczy on słowa mówiące o śmierci, przemijaniu i nietrwałości rzeczy ziemskich a zawarte w Ewangelii: „Z prochu powstałeś i w proch się obrócisz”. Funkcja samego obrazu polega na poznaniu tajemnicy Boga i Jego jedności w trzech osobach. Bosko-ludzki charakter dzieła uwidacznia się w przedstawieniu krzyża jako symbolu jednoczącego człowieka z Bogiem, śmierć z życiem a cierpienie z chwałą. Jest on znakiem plastycznym i symbolem, który przenosi nas do innej rzeczywistości: nadprzyrodzonej, duchowej. Ta rzeczywistość stanowi jakby połączenie spojrzenia artysty i poglądów teologicznych, co powoduje, że obraz nabiera znaczenia sakramentalnego. Masaccio wyraża więc odniesienie do Boga a obraz - jako obiekt sakralny - przybliża Go (Boga) człowiekowi. To odniesienie jest potwierdzeniem nie tylko działania plastycznego, ale także silnego związku duchowego z religią. W centrum obrazu znajduje się Trójca Święta. Na podwyższeniu stoi Bóg Ojciec, podtrzymujący krzyż z Jezusem. Między nimi unosi się słabo widoczna gołębica o rozłożonych skrzydłach, symbolizująca Ducha Świętego.
Po prawej stronie krzyża stoi Matka Boża, która gestem prawej ręki wskazuje na Zbawiciela. Po lewej stronie św. Jan Ewangelista, ukazany jako młodzieniec bez brody – najmłodszy z Apostołów. U dołu, po obu stronach klęczą dwie postacie – najprawdopodobniej są to fundatorzy malowidła. Mimo że są częścią obrazu i znajdują się dość blisko postaci Marii i św. Jana, istnieją jakby poza nim; wydaje się, że klęczą one przed obrazem przedstawiającym Trójcę Świętą i adorują, modląc się na zewnątrz.
Kompozycja postaci tworzy trójkąt równoramienny, obejmujący zarówno Trójcę jak i osoby adorujące. W obrazie Masaccio po raz pierwszy zastosował perspektywę zbieżną. Wszystkie linie zbiegają się w jednym punkcie, który nazywamy punktem widzenia, położonym na horyzoncie. Horyzontem we fresku jest pozioma linia, którą jest podstawa – pierwsza schoda od dołu (ta, na której klęczą fundatorzy). W tym miejscu znajduje się właśnie punkt zbieżny. Znajdowanie się tego punktu u dołu obrazu świadczy o obecności perspektywy zwanej żabią. Zastosowanie zasad tej perspektywy pozwoliło artyście uzyskać niezwykłe w tamtych czasach wrażenie głębi. Masaccio stworzył fikcyjna kaplicę. Aby pogłębić efekt perspektywiczny, artysta przedstawił Trójcę Świętą w architektonicznych ramach. Po obu stronach obrazu znajdują się duże pilastry korynckie, a między nimi arkada w stylu jońskim, otwierająca niszę. Wrażenie trójwymiarowości pogłębia wspaniale namalowane sklepienie kolebkowe z kasetonami. Od góry obraz zamyka zwieńczenie namalowanej kaplicy. Kompozycja, zgodnie z zasadami sztuki odrodzenia, jest symetryczna. Środek kompozycji wyznacza postać Boga Ojca, Jezusa i pionowe ramię krzyża, stanowiąc pionową oś symetrii. Symetrycznie rozmieszczone są nie tylko elementy architektury, ale także postacie.
W obrazie dominuje kolorystyka stonowana. Przeważają barwy niebieskie i rozbielone ugry oraz odcienie czerwieni (cynobru i karminu) w szatach i detalach architektonicznych. Kolorystyka szat postaci utrzymana jest w tych samych tonacjach i występuje na przemian: począwszy od lewej widza fundator w szacie czerwonej, Maryja w niebieskiej, Bóg Ojciec w czerwono – niebieskiej, Jan w czerwonej i Fundator w niebieskiej. Tak samo na przemian ułożone są kasetony. Masaccio w ten sposób osiąga niezwykły rytm i równowagę rozłożenia barw. Światło w obrazie jest rozproszone. Pada delikatnie i równomiernie na całą scenę. W szatach postaci podkreśla draperię, nadaje kształt realizmu poprzez modelunek ciała i detale anatomiczne, zwłaszcza u Chrystusa. Pojawia się też ostry, kanciasty kontur, który podkreśla rysy osób oraz obrysowuje elementy architektury. Bryła postaci jest masywna i ciężka, co powoduje, że mają charakter bardzo rzeźbiarski, namacalny. Odnosi się nawet wrażenie bezruchu, co decyduje tym bardziej o ich figuralności. Dodaje to całości przedstawienia powagi i czyni je tym bardziej majestatycznymi.
Masaccio był twórcą renesansowego malarstwa włoskiego. Działał we Florencji i krótko przed śmiercią w Rzymie. Żył tylko 28 lat. W ciągu swego krótkiego życia twórczego zrewolucjonizował malarstwo toskańskie. Czerpał z tradycji Giotta, jednak do swego malarstwa wprowadził monumentalność form, figurom nadał plastyczności, a przestrzeń ujmował z ogromną poprawnością. Stworzył styl majestatyczny, oszczędny i surowy. Malarz, jako twórca renesansowy, w myśl założeń epoki, nawiązuje do korzeni kultury antycznej. Świadczy o tym zastosowanie detali architektonicznych: kolumn w porządku toskańskim, charakteryzujących się brakiem żłobień w trzonie i jego całkowitym wygładzeniem, wspomnianych wcześniej pilastrów korynckich, a między nimi arkad w stylu jońskim.
„Trójca Święta” Masaccia określa dziedzictwo kulturowe epoki renesansu. Stanowi doskonały przykład malarstwa freskowego, którego Masaccio był pionierem. Jest też przykładem wpływu Brunelleschiego na zastosowanie w „Trójcy Świętej” po raz pierwszy perspektywy. Obraz pełni także rolę jako zabytek sztuki oraz wzór malarstwa freskowego dla następnych twórców tej dziedziny. Twórczością Masaccia inspirują się między innymi Fra Angelico, Pierro della Francesco. Fra Filippo Lippi, będąc zakonnikiem, obserwował Masaccia przy pracy i sam został malarzem a jego syn Filippino kończył dzieło mistrza po jego śmierci w kaplicy Brancaccich. Na jego dokonaniach wzorował się nawet Michał Anioł przy freskach w Kaplicy Sykstyńskiej.