Wpływ emocji i inteligencji emocjonalnej na postępy w nauce

1. Emocje a inteligencja emocjonalna.

Słowo emocja wywodzi się od łacińskiego czasownika motere- „ poruszyć”, natomiast przedrostek „e” oznacza mniej więcej „ku czemuś”, co sugeruje skłonność do działania zawierającego się w każdej emocji. Dostarczają one zróżnicowanych i wewnętrznie spójnych sposobów radzenia sobie z głównymi wyzwaniami, przed jakimi staje organizm. Są krótkotrwałymi zjawiskami psychologicznymi i fizjologicznymi, stanowiącymi skuteczny sposób przystosowania się do zmiennych wymogów środowiska.
Dziecko jak i człowiek dorosły w sposób obiektywny poznaje rzeczywistość. To co się dzieje wokół niego, co go otacza, w różnym stopniu wpływa na niego korzystnie bądź niekorzystnie. Procesy emocjonalne to właśnie czynności psychiczne, za pośrednictwem których jednostka odzwierciedla swój stosunek do rzeczywistości i dokonuje jej oceny z punktu widzenia swoich potrzeb. Zdolności emocjonalne decydują więc o sposobie postępowania wobec samego siebie oraz wobec innych, jak również o osiąganych sukcesach.
Inteligencja emocjonalna określa takie cechy jak: zdolność wczuwania się, pewność siebie, kontrolowanie uczuć. Jest to podstawowa zdolność postrzegania samego siebie, charakteryzująca się takimi cechami charakteru jak wyrozumiałość, szacunek czy empatia. Oznacza to świadomość własnych potrzeb, ale jednocześnie umiejętności rezygnacji, co wyraża się uprzejmością, zaangażowaniem samodyscypliną i poczuciem odpowiedzialności.
Wszyscy posiadamy zdolności emocjonalne, gdyż leżą one u podstaw natury ludzkiej, lecz czasem nie są wystarczająco ukształtowane.
Inteligencja emocjonalna to „samokontrola, zapał, wytrwałość w dążeniu do celu mimo niepowodzeń, zdolność motywacji, umiejętność panowania nad popędami i odłożenia na później ich zaspokojenia, zdolność do regulowania nastroju i niepoddawania się zmartwieniom, upośledzającym proces myślenia, zdolność do hamowania impulsów emocjonalnych, odczytywania uczuć innych, gładkiego układania sobie stosunków międzyludzkich.
Równowaga emocjonalna pomaga nam zachować zdrowie, szczęście, osiągnąć powodzenie i sukces.

2. Wpływ emocji na działanie.

Emocje pełnią ważną rolę, ponieważ modulują zachowanie. Są one dla przeżywającego go człowieka źródłem informacji o znaczeniu sytuacji w jakich się znajduje i o własnej gotowości do różnych działań.
Każda emocja wyraża reakcję na pewien szczególny na pewien szczególny typ zdarzeń i każda prowadzi do adaptacyjnych zachowań o charakterystycznej postaci.
Emocje można uważać za czynnik motywujący do zachowań ukierunkowanych na radzenie ze zdarzeniami, które je wywołują. Można je też traktować jako podstawowe źródło decyzji, a także i kontroli zachowań. Emocje, odzwierciedlające stosunek jednostki do rzeczywistości, pełnią ważną funkcję przystosowawczą- umożliwiają wykrywanie w otoczeniu tego, co dla człowieka ma znaczenie. Wpływają zarazem na działanie, na wielkość mobilizowanej energii i kierunek jej wydatkowania.
Rola emocji w sterowaniu działaniem jest duża zwłaszcza we wcześniejszych okresach rozwojowych. Stopniowo jednak człowiek zaczyna z własnej woli podejmować nawet trudne działania bez względu na ich znaczenie emocjonalne. W toku rozwoju wpływ emocji na kierunek działania zmniejsza się.
Ukierunkowujące oddziaływanie emocji ujawnia się w funkcjonowaniu intelektualnym. Wywierają one selekcjonujący wpływ na czynności poznawcze. Człowiek łatwiej dostrzega i lepiej zapamiętuje to, co dla niego ma wartość emocjonalną, natomiast ma trudności w dostrzeganiu tego, co wywołałoby u niego emocje ujemne. W przypadku, gdy emocje są zbyt silne, może dojść do zniekształcenia odbierania informacji.
Emocje wywierają ogromny wpływ na chęć do działania, co jest związane z ich funkcją mobilizującą. Wszystko to wskazuje na pozytywna rolę, jaką emocje odgrywają w naszym życiu. Nie zawsze jednak wpływ emocji jest korzystny. Na ten fakt zwraca uwagę A. Matczak, która uważa, że „ sprawność emocjonalna wzrasta wraz ze wzrostem pobudzenia emocjonalnego tylko do momentu, w którym osiągnie pewną krytyczną wartość. Po jej przekroczeniu następuje obniżenie się sprawności działania, a przy bardzo silnym pobudzeniu może ono ulec całkowitej dezorganizacji.” Często zdarza się, że zbyt duże zaangażowanie
emocjonalne człowieka w to, co robi, przeszkadza mu w pracy, a wręcz obniża jej efekty.
Ze względu na znaczenie emocji dla człowieka, a zwłaszcza z uwagi na ich rolę w działaniu i interakcjach społecznych, problem kształtowania emocji w procesie wychowawczym jest tak ważny. Szczególnie ważnym kierunkiem oddziaływań jest kształtowanie jest kształtowanie właściwych sposobów przejawiania emocji oraz rozwój zdolności do wyrażania emocji za pomocą społecznie akceptowanych środków. Osoby o dobrze wykształconych umiejętnościach emocjonalnych są bardziej zadowolone z życia. Działają skuteczniej, ponieważ opanowały nawyki umysłowe zwiększające ich operatywność, a osoby, które nie potrafią zapanować nad swym życiem emocjonalnym, toczą wewnętrzne walki ograniczające ich zdolność skupienia się na pracy i jasnego myślenia.

3. Kształcenie emocjonalne w edukacji szkolnej.

Nasze szkoły koncentrują się głównie na zdolnościach intelektualnych. Znaczenie inteligencji emocjonalnej jest dość rzadko dostrzegane. Programy szkolne są dość często przeładowane, a umiejętności emocjonalne traktuje się marginalnie. Potrzeby emocjonalne uczniów są dość często niezauważane przez nauczycieli, bądź z braku czasu, bądź z braku odpowiedniej wiedzy czy umiejętności. A przecież znajomość zagadnień związanych z inteligencją emocjonalną jest kluczem do sukcesu.
W związku z tym, że rola inteligencji emocjonalnej jest często niedoceniana, pojawiło się wiele problemów nurtujących dzieci, nauczycieli i rodziców. W szkole coraz częściej spotkać można dzieci, które nie lgną do towarzystwa, stronią wręcz od rówieśników, zamykają się
w sobie i wolą przebywać same. Często są posępne, przygnębione, okazują niezadowolenie
i są w ogólnie złym nastroju. Brak im dziecięcej spontaniczności, pewności siebie, radości i nie potrafią czerpać zadowolenia z kontaktów z rówieśnikami. Brak im otwartości w stosunku do innych dzieci oraz pewnego i zręcznego komunikowania się z nimi. Wiele dzieci, mimo, że ich iloraz inteligencji jest wysoki, osiąga słabe wyniki, gdyż są zbyt nerwowe, by się skoncentrować. Działają wtedy nieporadnie, niespokojnie, gorączkowo i zbyt gwałtownie. Nie potrafią się skupić, natężyć uwagi czy pomijać rzeczy mało istotne. Postępują wtedy bezmyślnie, nie zastanawiając się głębiej nad skutkami swego postępowania i nie potrafią opracować strategii swych działań.
Obok dzieci zamkniętych w sobie, stroniących od kontaktów z rówieśnikami równie często, a może nawet i częściej spotykamy dzieci, które nie potrafią panować nad swoimi emocjami. Wpadają one często w stan przykrego napięcia emocjonalnego wywołanego niemożnością osiągnięcia zamierzonego celu. Nie potrafią odkładać zaspokojenia swych pragnień na później. Kłopot sprawia im panowanie nad złością. Poddają się „ burzom emocji”. Zachowują się niewłaściwie, wszczynają bójki, doprowadzają do kłótni i potyczek słownych. Konflikty i nieporozumienia rozstrzygają zazwyczaj przy pomocy siły, zamiast pokojowo. Dzieci takie zawsze starają się być w centrum uwagi, drażnią się z innymi. Często są agresywne i niszczą rzeczy będące własnością innych.
Obecnie, we współczesnym świecie dzieci gnębią różne lęki i obawy. Sytuacje ośmieszenia, osamotnienia czy poniżenia, jak również ból czy burza, to tylko niektóre czynniki wywołujące u nich niepokój. Lęk niweczy próby skupienia się na czymś innym, a przez to obniża sprawność intelektualną. Dziecko koncentruje się tylko na tych przykrych bodźcach, przez co mniej sprawnie działa. Lęk dezorganizuje zachowania, blokuje je lub wzmaga, co prowadzi do chaosu w działaniach.
Dzieci dręczy jeszcze inny rodzaj lęków związanych z obrazem własnej osoby. Składają się na niego wyobrażenia i oczekiwania, jakie osoba ma wobec siebie. Kształtują się one pod wpływem informacji płynących od rodziców, nauczycieli i rówieśników. Rodzenie się przeróżnych lęków ułatwia niska samoocena, będąca wynikiem ciągłego uzyskiwania na swój temat negatywnych informacji.
Szkoła jest jednym z czynników mogących wyzwalać lęk, a przez to kreować lękową osobowość u dziecka. Dlatego też jednym z jej głównych zadań powinno być wyrabianie u uczniów prawidłowego obrazu samego siebie i pozytywnej samooceny.
Należy pamiętać, że zdolności emocjonalne są niezbędną podstawą wszelkich form uczenia się . O sukcesach dziecka w szkole decydują głównie takie cechy emocjonalne i społeczne, jak: pewność siebie, ciekawość, wiedza o tym, jakiego zachowania oczekuje się od niego i jak ma powściągnąć impuls, by nie zachować się źle, umiejętność czekania, stosowania się do wskazówek i zwracania się do nauczyciela o pomoc. Wielu uczniom, którzy mają problemy w szkole, brakuje elementów inteligencji emocjonalnej, przez co sprawiają coraz większe problemy emocjonalne. Trzeba mieć tu oczywiście na uwadze dzieci rozwijające się właściwie, które nie są opóźnione w rozwoju emocjonalnym.
Wspomniane problemy świadczą o deficycie umiejętności emocjonalnych u dzieci. Nie możemy pozostać na to obojętni. Edukacja emocjonalna dzieci nie powinna być pozostawiona przypadkowi. Przed szkoła stoją więc nowe i trudne zadania. Ma ona ukształtować całego człowieka, zajmując się jednocześnie jego umysłem i sercem. Jest to możliwe tylko wtedy, jeżeli do programów szkolnych włączone są treści służące rozwijaniu inteligencji emocjonalnej u dzieci. Bo właśnie dzięki inteligencji emocjonalnej dzieci będą mogły skutecznie wpływać na swoje życie, gdyż ich działania determinuje nie tylko rozum, ale i uczucia.
Poruszając zagadnienie inteligencji emocjonalnej, jej właściwego kształtowania u dzieci pamiętać należy o tym, że coraz więcej dzieci nie znajduje w rodzinie pewnego oparcia w trudnych sytuacjach życiowych. Szkoła więc staje się miejscem, w którym można, a nawet powinna próbować uzupełniać braki w emocjonalnych i społecznych umiejętnościach dzieci. Należy tylko tak kierować ( i wspomagać) rozwój dziecka, by jego umysł emocjonalny i racjonalny współpracowały ze sobą, zamiast się niszczyć.


Literatura:

Z. Włodarski, A. Matczak : Wprowadzenie do psychologii ,Warszawa 1992r.
D. Goleman: Inteligencja emocjonalna, Poznań 1997r.
R. Vasta, M.M. Haith, S.A. Miller: Psychologia dziecka, Warszawa 1995r.