Hospitacja jako źródło informacji o efektach kształcenia

mgr Magdalena Anglart - Maciejewska

Spis treści str.

WSTĘP........................................ 3

I. Hospitacja jako element nadzoru pedagogicznego ........................................ 4

II. Hospitacja i jej funkcje. ........................................ 6

1. Rodzaje hospitacji ........................................ 7

2. Warunki dobrej hospitacji........................................ 10

III. Rola hospitacji diagnozującej ........................................ ............ 12

1. Przygotowanie hospitacji diagnozującej........................................ 13

2. Dokumentowanie i propozycje rozwiązań........................................ 16

IV. Zakończenie ........................................ 24

Bibliografia ........................................ 25


WSTĘP

Przed współczesną szkołą stawiane są wciąż nowe wyzwania. Aby sprostać wymaganiom rynku oraz indywidualnym potrzebom ludzi musi zaoferować nowy system kształcenia zapewniający wielostronny, harmonijny rozwój dzieci i młodzieży.
W nowoczesnym społeczeństwie zreformowana szkoła powinna zapewnić edukację na najwyższym poziomie pod względem jakości. Dlatego też efekty kształcenia osiągane przez szkołę powinny być informacją o jej poziomie. Jednym z narzędzi, dzięki którym otrzymujemy taką informacją, jest hospitacja, pierwsze ogniwo nadzoru pedagogicznego sprawowane przez dyrektora szkoły.
W niniejszej pracy postaramy się przedstawić rolę jaką spełnia hospitacja, a zwłaszcza hospitacja diagnozująca, która daje nam najwięcej informacji o efektach kształcenia, czyli poziomie umiejętności prezentowanych przez uczniów.

I. HOSPITACJA JAKO ELEMENT NADZORU PEDAGOGICZNEGO

W rozporządzeniu z dnia 13 sierpnia 1999r. – w sprawie szczegółowych zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego (..) – Minister Edukacji Narodowej określa cele i funkcje nadzoru, jak również zadania, jakie w szczególności wykonuje dyrektor sprawujący nadzór pedagogiczny. Dyrektor szkoły jest więc osobą, która odpowiada za jakość pracy szkoły. Zadania osoby kierującej placówką oświatową w kontekście zakresu obowiązków związanych z koniecznością sprawowania nadzoru pedagogicznego określają przede wszystkim :

• artykuł 33 ustawy o systemie oświaty oraz § 3 i 4 rozporządzenia MEN z dnia 13 sierpnia 1999r. w sprawie szczegółowych zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego, wykaz stanowisk wymagających kwalifikacji pedagogicznych, kwalifikacji niezbędnych do sprawowania nadzoru pedagogicznego, a także kwalifikacji osób, którym można zlecić prowadzenie badań i opracowywanie ekspertyz.

Pierwszym ogniwem nadzoru pedagogicznego jest nadzór sprawowany przez dyrektora szkoły nad nauczycielami o którym mówi Artykuł 35, ust.4 ustawy o systemie oświaty z 7.09.1991r. z późniejszymi zmianami: „ Dyrektorzy szkół i placówek oaz inni nauczyciele zajmujący stanowiska kierownicze sprawują nadzór pedagogiczny w stosunku do nauczycieli zatrudnionych w tych szkołach i placówkach, a w szkołach zawodowych także w stosunku do instruktorów praktycznej nauki zwodu.”
Rozporządzenie MEN z 13 sierpnia 1999 r. definiuje nadzór pedagogiczny przede wszystkim jako mierzenie jakości pracy szkoły, polegające na systematycznym analizowaniu i ocenianiu stopnia spełnienia przez szkołę wymagań wynikających z jaj zadań, z uwzględnieniem opinii uczniów, rodziców i nauczycieli.
Dyrektorzy prowadzą mierzenie jakości pracy szkół i placówek w szczególności poprzez:

• Badanie skuteczności działań szkoły lub placówki, porównując osiągane efekty z zamierzonymi celami;
• Badanie osiągnięć edukacyjnych uczniów;
• Diagnozowanie wybranych obszarów pracy szkoły lub placówki,
• Zorganizowanie i systematyczne obserwowanie osiąganej jakości pracy szkoły lub placówki według ustalonych kryteriów,
• Hospitację polegającą na obserwowaniu pracy uczniów i nauczyciela czy wychowawcy.

Jednym z elementów mierzenia jakości pracy szkoły jest więc hospitacja , jako uczestniczenie dyrektora w zajęciach szkolnych w celu ich poznania i ulepszenia.

Pierwszym krokiem organizacyjnym jaki musi wykonać dyrektor szkoły jest opracowanie planu nadzoru pedagogicznego. Plan taki powinien zawierać przede wszystkim:
1. Odwołanie do podstawy prawnej normującej postępowanie w zakresie nadzoru pedagogicznego
2. Określenie roli osoby sprawującej nadzór pedagogiczny ( dyrektor, wicedyrektor, czy inni nauczyciele)
3. Plan hospitacji .
4. Tematykę szkoleń rad pedagogicznych.
5. Określenie zakresu i tematyki badań dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej placówki.

Obszary badań, które nieustannie powinny być poddawane analizie, to przede wszystkim:
• Zgodność działań podejmowanych przez nauczycieli z ogólnymi celami szkoły wpisanymi w wybrane programy oraz statut, jako podstawowy akt regulujący działalność placówki;
• Losy absolwentów;
• Efektywność wewnątrzszkolnego systemu oceniania;
• Wyniki sprawdzianów lub egzaminów zewnętrznych przeprowadzanych w szkole;
• Zakres oraz efekty uczestnictwa uczniów w konkursach przedmiotowych;
• Stopień otwarcia oraz zakres współpracy szkoły ze środowiskiem lokalnym;
• Sposób postrzegania szkoły przez uczniów i rodziców itp.

Podsumowując możemy stwierdzić, że dwa wymienione wcześniej dokumenty prawa oświatowego, jak i inne, w tym ostatnie Rozporządzenie MEN z dnia 15 grudnia 2006 roku, niejako wytyczają w pewien sposób kierunki pracy w zakresie nadzoru wewnętrznego dyrektora szkoły. Musi ona w oparciu o dobrze opracowany plan mierzenia jakości pracy swojej placówki sterować jakością oraz doskonalić ją na bazie stałych działań ewaluacyjnych.

II. HOSPITACJA I JEJ FUNKCJE

Jak wspomnieliśmy wcześniej, hospitacja jest podstawową, główną i bezpośrednią formą nadzoru pedagogicznego. Ma ona służyć przede wszystkim podnoszeniu jakości pracy szkoły oraz wspieraniu osobistego zawodowego rozwoju nauczycieli.
Słowo hospitacja pochodzi od greckiego „hospitari” co oznacza przychodzić w gościnę. Ze względu na udział hospitacji w systemie oceny pracy nauczyciela, a także charakter pracy pedagogicznej trudno jednoznacznie zdefiniować hospitację, określić jej charakter, cele, funkcje czy zakres stosowania. Widoczne jest to w zmianach samych definicji hospitacji
Według Wincentego Okonia hospitacja to: „ uczestnictwo przedstawicieli władz szkolnych lub nauczycieli w zajęciach szkolnych w celu dokonania ich analizy i ewentualnie oceny, może to być również uczestnictwo w tych zajęciach kandydatów na nauczycieli w celu zdobycia orientacji w metodach pracy doświadczonych nauczycieli”.

Według Janusza Moosa hospitacja jest główną i obowiązującą formą poznawania i diagnozowania pracy dydaktyczno- wychowawczej i opiekuńczej nauczyciela, a jej wyniki stanowią bazę informacyjną do doskonalenia umiejętności zawodowych nauczyciela. Hospitacja zajęć dydaktycznych jest również jedną z form kontroli i oceny pracy nauczyciela, gdyż może dostarczyć podstawowych informacji do sformułowania opinii o pracy pedagogicznej i opracowania charakterystyki działalności zawodowej nauczyciela.

Władysław Kobyliński uważa, że hospitacja polega na bezpośrednim uczestnictwie osoby pragnącej poznać pracę nauczyciela w prowadzonych przez niego zajęciach, dokonanie wspólnie z nim analizy i oceny tych zajęć oraz sformułowania na tej podstawie wniosków na przyszłość. Zarówno analiza i ocena zajęć, jak i wnioski dotyczące zazwyczaj problematyki zastosowanych przez nauczyciela metod i technik dydaktycznych, sposobów organizowania pracy, poziomu przygotowania do zadań itp., a także stopnia realizacji przyjętych celów. Zakłada się, że omówienie wyników hospitacji powinno wzbogacić wiedzę i umiejętności zawodowe nauczyciela oraz dostarczyć mu inspiracji do coraz lepszej, bardziej wydajnej i twórczej pracy.
Podejście do roli hospitacji .
Natomiast według Kazimierza Marcinkiewicza „ Hospitacja jest dyskusją, wspólną analizą procesu dydaktyczno- wychowawczego w celu wybrania najlepszej drogi postępowania nauczyciela, wychowawcy prowadzącej do optymalnego rozwoju uczniów.
Te zmiany i tendencje w podejściu do hospitacji można zauważyć również w prawie oświatowym paragraf 8 Rozporządzenia MEN z dnia 31 grudnia 1996r., który moi, że celem hospitacji jest ocena w zakresie wybranych elementów procesu dydaktycznego, wychowawczego i opiekuńczego, a w stosunku do dyrektorów oraz nauczycieli pełniących stanowiska kierownicze również jakości sprawowanego nadzoru pedagogicznego.
Natomiast Rozporządzenie MEN z 13 sierpnia 1999r. określa w § 1punkt1, że „ Celem nadzoru pedagogicznego jest doskonalenie jakości rozwoju szkoły z ukierunkowaniem na rozwój ucznia i rozwój zawodowy nauczyciela”.

Dlatego też zmieniło się samo podejście do hospitacji jako jednej z form nadzoru pedagogicznego. Do niedawna jeszcze funkcjonowało przekonanie o wyłącznie, albo przede wszystkim kontrolno - oceniającej roli hospitacji. Dyrektor powinien zaskakiwać nauczyciela na lekcji, aby jak najlepiej poznać jego codzienną pracę.
Choć zdarza się, że i dzisiaj w dobie zreformowanej szkoły istnieją jeszcze takie poglądy, to w większości hospitacje przestały być „ zmorą” dla nauczycieli. Są one bowiem ujęte w planie nadzoru pedagogicznego i nie są dla nikogo niespodzianką.

1. Rodzaje hospitacji

W związku ze zmianą podejścia do hospitacji oraz jej roli możemy wyróżnić różne jej rodzaje:
1. hospitacje kontrolno-oceniające
2. hospitacje doradczo- doskonalące
3. hospitacje lustrzane
4. hospitacje globalne
5. hospitacje wycinkowe
6. hospitacje koleżeńskie ( obserwacja lekcji przez kolegów nauczycieli w celu podnoszenia jakości pracy)
7. obserwacja lekcji poprzez granie roli ucznia
8. hospitacje diagnozujące.

Ze względu na temat naszej pracy omówimy ogólnie poszczególne rodzaje hospitacji, oprócz hospitacji diagnozującej, gdyż tej poświęcimy cały kolejny rozdział.

1. Hospitacja kontrolno- oceniająca to hospitacja lekcji połączona z dokonywaniem oceny pracy nauczyciela. Oceniającym obserwatorem jest zwykle dyrektor, wicedyrektor lub wizytator ( ocena dyrektora). Jest to element nadzoru pedagogicznego. Formalna ocena pracy nauczyciela formułowana jest na podstawie obserwacji dwóch lekcji przeprowadzonych przez ocenianego nauczyciela.

2. Hospitacja doradczo- doskonaląca polega na obserwacji warsztatu pracy nauczyciela, sposobu planowania pracy, konstrukcji lekcji, wykorzystywania środków dydaktycznych, indywidualizacji nauczania, motywowania uczniów do pracy, właściwego oceniania, stosunku nauczyciela do uczniów itp. Jej celem jest diagnoza mocnych i słabych stron nauczyciela i pomoc w doskonaleniu umiejętności metodycznych obserwowanego nauczyciela. Obserwatorem w przypadku takiej hospitacji jest dyrektor, ale może też być nauczyciel doradca danego przedmiotu.
W przypadku hospitacji doradczo-doskonalącej ważne jest, by uczestniczyli w tym procesie kompetentni fachowcy, potrafiący dokonać nie tylko analizy merytorycznej tego, co zaobserwują, ale i dzielący się własnymi doświadczeniami, związanymi z realizacją podobnych zadań z innymi zespołami uczniowskimi. Dlatego też dobrym pomysłem jest angażowanie do takiego typu hospitacji zająć osoby z dużym doświadczeniem w nauczaniu danego przedmiotu, nauczycieli dyplomowanych lub doradców metodycznych. Hospitacja taka w żadnym wypadku nie może mieć charakteru oceniającego. Omówienie zajęć należy rozpocząć od elementów pozytywnych. Aspekty wymagające poprawy powinny stanowić podstawę zawarcia z nauczycielem umowy w celu określenia kierunków jego doskonalenia zawodowego.

3. Hospitacja lustrzana - to pomoc w samoocenie nauczyciela i wychowawcy innymi słowy – popatrz, co robisz na lekcji. Hospitujący jest osobą bierną nie tylko w czasie obserwacji ale także w trakcie rozmowy pohospitacyjnej. Jego zadaniem jest jedynie doprowadzić do sytuacji samorefleksji i samooceny osoby hospitowanej, tak jak w lustrze widzimy swoje prawdziwe oblicze i nie poprawia ono uchybień naszego wyglądu, a jedynie umożliwia ich dostrzeżenie. Poprawa należy tu do podmiotu hospitacji.

4. Hospitacja globalna – pozwala na ogólne spojrzenie na wszystkie lub większość elementów procesu kształcenia i wychowania. W ten sposób można zaobserwować ogólne przygotowanie i zaangażowanie nauczyciela, stosowanie ogólnych założeń dydaktyczno-wychowawczych, najczęściej stosowane metody kształcenia itp.

5. Hospitacja wycinkowa – umożliwia analizę jednego lub kilku elementów procesu dydaktycznego i wychowawczego i wychowawczego, choć oczywiście nigdy w oderwaniu od pozostałych. Tematami hospitacji wycinkowej mogą być między innymi:
- cele lekcji,
- tok lekcji,
- ocenianie i badanie poziomu kształcenia,
- sposoby i metody kształcenia,
- wdrażanie do samokształcenia,
- systematyczność pracy uczniów i nauczyciela,
- aktywność uczniów,
- przygotowanie nauczyciela do lekcji
- utrwalenie wiadomości i umiejętności.

6. Hospitacja koleżeńska - czyli wzajemne obserwacje lekcji mogą być doskonałą pomocą dla podniesienia jakości własnej pracy. Zaproszenie na lekcję kolegi jest dobrą okazją do dzielenia się swoimi doświadczeniami w nauczaniu i wychowaniu jak również doskonalenia zawodowego. Należy pamiętać, że zaproszony na lekcję nauczyciel-obserwator ma wpływ zarówno na prowadzącego nauczyciela, jak i na uczniów. Może wpływać stymulująco, lub hamująco na przebieg zajęć. Dlatego też ważne jest ustalenie zasad poufności obejmujących przebieg lekcji jak również dyskusję po niej. Po lekcji obserwator powinien zachęcić nauczyciela do refleksji na temat przeprowadzonych zajęć, przebiegu, metod, wykorzystanych środków, alternatywnych rozwiązań, zwracając szczególną uwagę na zaobserwowane pozytywne elementy.

7. Obserwacja lekcji poprzez granie roli ucznia. Tego typu hospitacja może być niezwykła okazją zbadania efektywności programu nauczania, programu wychowawczego szkoły, jakości zajęć pozalekcyjnych itp. Jednakże głównym celem takiej obserwacji jest zdiagnozowanie potrzeb uczniów poprzez wczucie się w ich rolę. Dodatkową zaletą jest podpatrzenie u kolegów prowadzących lekcje przykładów efektywnych metod nauczania i wychowania, aby wzbogacić własny warsztat pracy. Planując wcielenie się w rolę ucznia ( doskonała okazja dla wychowawcy do zaobserwowania klasy ) należy odpowiednio zorganizować zaplanowaną obserwację.
Hospitacje pozwalają na wzbogacenie wiedzy i umiejętności zawodowych nauczyciela i mogą dostarczyć mu inspiracji do coraz lepszej, twórczej pracy.
Jednak zgodnie z duchem reformy praca hospitacyjna powinna nieść ze sobą nową jakość. Hospitowanym powinien być uczeń, jego działanie i aktywność oraz poziom prezentowanych wiadomości i umiejętności czy kompetencji. Dlatego też najlepszą formą oceny efektów kształcenia i wychowania jest hospitacja diagnozująca, której to poświęcimy kolejny rozdział niniejszej pracy.

Omawiając poszczególne rodzaje hospitacji nie sposób pominąć znaczenia ich podstawowych funkcji:

* informacyjnej – pozwalającej dokonać szacunku potencjału nauczyciela, stopnia wykorzystania jego wiedzy i umiejętności oraz zbieżności jego zaangażowania i aktywności z ogólnymi celami szkoły oraz szczegółowymi celami wynikającymi z przypisanych mu zadań przedmiotowych i wychowawczych,

* kontrolno-korekcyjnej – umożliwiającej analizę procesu wyposażenia uczniów w określone kompetencje, przygotowania ich do egzaminów zewnętrznych jak również pełnienia określonych ról,

*motywacyjnej – mającej na celu potwierdzenie racjonalności i sensowności podejmowanej przez siebie aktywności, wspieranie oczekiwanych postaw i zachowań, stymulowanie działań umożliwiających zarówno rozwój zawodowy nauczyciela, jak i podnoszenie jakości pracy szkoły,

* projekcyjnej – ukierunkowanej na podejmowanie działań systemowych, umożliwiających szeroko pojęty rozwój organizacji między innymi poprzez przemyślany system szkoleń, doradztwa oraz wzajemnego wsparcia.

Określenie funkcji hospitacji jest ważnym zadaniem dla dyrektora szkoły i rady pedagogicznej. Obserwacja i uczestnictwo w lekcjach czy zajęciach innego typu powinny prowadzić do:
- diagnozy pracy nauczyciela i wychowawcy lub dyrektora szkoły, do zobrazowania fragmentu obecnego stanu prac nad rozwojem uczniów, nauczycieli czy szkoły,
- prognozy dalszego rozwoju, samokształcenia czy niezbędnego do podjęcia doskonalenia i dokształcania zawodowego,
- samooceny nauczyciela i wychowawcy,
- korelowania tematyki, stosowanych sposobów i metod kształcenia, przyjmowanych celów prowadzonych lekcji i zajęć poprzez hospitowanie różnych lekcji,
- kształcenie krytycznego spojrzenia i pomocy w eliminowaniu popełnionych błędów lub wyborze najlepszych rozwiązań,
- oceny obecnego stanu, z tym, że jest to niejako pośredni cel hospitacji.

2. Warunki dobrej hospitacji

Dobra hospitacja, to taka, która spełnia kilka podstawowych warunków:

1. Prawidłowe przygotowanie i przeprowadzenie wszystkich czynności hospitacyjnych.
2. Prowadzenie prawidłowego dialogu z zachowaniem zasad tolerancji i reguł dochodzenia do „Tak”.
3. Wysokie kwalifikacje nauczycielskie i kierownicze hospitującego, w tym ogólną wiedzę pedagogiczno- psychologiczną i merytoryczną.
4. Zauważenie przez hospitującego przede wszystkim elementów pozytywnych w hospitowanych zajęciach i promowanie sukcesu nauczyciela oraz jego uczniów, a przez to umiejętne aktywizowanie hospitowanego do dalszej pracy.
5. Kultura słowa i zachowanie obu stron uczestniczących w procesie hospitacji.
6. Humanistyczny klimat tego spotkania polegający na życzliwości, zaufaniu, poszanowaniu godności osobistej, partnerstwie i współdziałaniu, sprawiedliwym i obiektywnym wypowiadaniu ocen.

Dlatego też hospitacja powinna być przede wszystkim formą wsparcia rozwoju zawodowego nauczyciela. W związku z tym dyrektor powinien zadbać o zbudowanie optymalnych relacji, umożliwiających bezpieczne wygłaszanie oraz przyjmowanie informacji zwrotnych. Dyrektor powinien:
- słuchać i pytać,
- akceptować przeżywanie i wyrażanie uczuć,
- nie lekceważyć i nie uogólniać,
- upewnić osobę wspieraną w pozytywnych aspektach jej doświadczeń,
- skupiać się na przeszkodach i ograniczeniach oraz możliwościach ich eliminacji,
- dawać możliwość samodzielnego poszukiwania rozwiązań.

Dla podniesienia skuteczności przekazywania informacji zwrotnej ważne są umiejętności związane z tzw. aktywnym słuchaniem. Najważniejsze jest to, aby przede wszystkim słuchać i zadawać pytania.
Hospitacja powinna być znaczącym źródłem informacji zwrotnej dla nauczyciela. Dzięki niej w sposób jasny i przyjazny, a przede wszystkim obiektywny, dowiadywać się o swojej pracy, jej efektach i zakresie jej zgodności z przyjętymi założeniami.

III. ROLA HOSPITACJI DIAGNOZUJĄCEJ

Hospitacja diagnozująca, to nowy typ hospitacji, który funkcjonuje od dość dawna, jest obserwacją raczej uczniów niż nauczyciela. Nastawiona jest na ocenę wyników oddziaływań dydaktycznych, wychowawczych
I opiekuńczych na podstawie bezpośredniej obserwacji umiejętności, postaw i prezentowanej wiedzy uczniów. Dokonywana jest przez dyrektora, ale tematyka takiej hospitacji powinna być stworzona przez cały zespół nauczycieli i uwzględniać realizowane przez szkołę zamierzenia pedagogiczne, które prowadzić będą do opanowania przez uczniów określonych wiadomości, umiejętności, postaw i nawyków.
Termin hospitacji proponuje sam nauczyciel, który uważa, że jego uczniowie są gotowi do zaprezentowania określonych umiejętności.
Hospitacja taka nie musi obejmować jednej lekcji, może trwać na przykład przez cały dzień w jednej klasie. Zależeć to będzie od tego jakie umiejętności mają zaprezentować uczniowie. Jeśli bowiem chcemy zaobserwować na przykład umiejętność pracy w zespole, to możemy obejrzeć to zarówno na lekcji matematyki, języka polskiego czy przyrody. Warunkiem jest tutaj stworzenie przez nauczycieli odpowiednich sytuacji dydaktycznych i przyjęcia właściwych form pracy.
W czasie hospitacji diagnozującej skupiamy się na pracy uczniów, a nie na działaniach nauczyciela. Poziom opanowanych przez uczniów umiejętności daje obraz poziomu efektywności kształcenia czy wychowania.
Hospitacja diagnozująca daje dyrektorowi wielkie możliwości w ocenie poziomu kształcenia i jego efektach, gdyż przy tego rodzaju hospitacji ukierunkowanej na obserwację uczniów znika jedna z podstawowych trudności hospitacji tradycyjnych jaką jest bariera specjalizacyjna przedmiotu. Dyrektor szkoły nie musi być specjalistą kształcenia zintegrowanego, matematyki czy języka obcego, aby móc zaobserwować wykazywaną przez uczniów umiejętność, bądź jej brak.
W hospitacjach diagnozujących chodzi bowiem o dokonywanie obserwacji tzw. strategicznych. Jest to niezwykle ważne, gdyż jeśli dyrektor w ciągu roku szkolnego idzie do nauczyciela na jedną hospitację, to nie może to być hospitacja przypadkowa, tzn. wynikająca z terminarza hospitacji. Może oznaczać to, że wizyta dyrektora odbędzie się w jakimś dowolnym momencie realizacji programu nauczania, a przez to uzyskane informacje mogą być mało istotne. Dlatego też data hospitacji diagnozującej nie może być ustalona terminarzem hospitacyjnym, ale momentem, w którym uczniowie są gotowi do pokazania określonych umiejętności. Wynika z tego, że to nauczyciel powinien zaproponować termin hospitacji, gdyż sam najlepiej wie, kiedy może nastąpić prezentacja czy „pokaz” określonych, opanowanych przez uczniów umiejętności. Nie znaczy to jednak, że nie ma ograniczeń czasowych co do przeprowadzenia hospitacji diagnozującej np. umiejętność liczenia w zakresie czterech podstawowych działań musi zostać opanowana najpóźniej w trzeciej klasie.
Aby hospitacja diagnozująca spełniła swoje zadanie czyli dała dyrektorowi informacje na temat pracy uczniów, poziomu opanowania przez nich określonych umiejętności musi być właściwie przygotowana.

1. Przygotowanie hospitacji diagnozującej

Jak wspomnieliśmy wcześniej hospitacja diagnozująca z samej jej natury nie może być ujęta w terminarzu hospitacji na dany rok szkolny. Najlepszym momentem na przeprowadzenie takiej hospitacji jest czas, kiedy powinna się ujawnić sprawność uczniów w zakresie pewnych umiejętności składowych. Kwestia konkretnego terminu może być przyjęta jako forma zaproszenia dyrektora na lekcję.
Niemniej jednak ważne jest stworzenie takiego terminarz, który może obejmować dłuższy okres czasu.
Ustalenie w szkole, kiedy, w jakich klasach, jaki rodzaj pokazu umiejętności składowych i operacyjnych mają zademonstrować uczniowie jest właśnie jedną z form monitorowania pracy w szkole. W ten sposób może powstać stały harmonogram hospitacji.

Hospitacje diagnozujące jako monitoring rozwoju uczniów i efektów kształcenia są powiązane z zewnętrznym badaniem osiągnięć edukacyjnych uczniów.
Skoordynowanie znanych wszystkim nauczycielom, uczniom i rodzicom zewnętrznych standardów osiągnięć edukacyjnych z wewnątrzszkolnymi standardami pozwolą na uniknięcie minimalizowania wymagań w szkole.
Dlatego ważne jest odpowiednie przygotowanie hospitacji diagnozującej. Można ją przygotować według podanych punktów:

1. Ustalenie tematyki hospitacji diagnozującej ( celu obserwacji)

Tematyka hospitacji diagnozującej na dany rok szkolny będzie wynikać z planu mierzenia jakości pracy szkoły. Powinna także uwzględniać ważne dla szkoły zadania dotyczące rozwoju umiejętności uczniów zapisane w zadaniach ogólnych szkoły i standardach wymagań edukacyjnych.

2. Konstruowanie harmonogramu hospitacji diagnozującej.

Znając cele hospitacji diagnozującej oraz ogólne założenia i koncepcję dyrektora szkoły w zakresie badania rozwoju określonych umiejętności uczniów, nauczyciele proponują orientacyjny termin udziału w prowadzonych zajęciach, podczas których możliwa będzie obserwacja konkretnych zachowań uczniów. Zaplanowane badania poziomu i rozwoju umiejętności uczniów mogą dotyczyć:
- równoległych klas,
- tej samej klasy czy też klas, ale w pewnym przedziale czasowym, np. na początku i na końcu roku szkolnego, bądź na rozpoczęcie edukacji w danym typie szkoły i na jej zakończenie.
- badania tej samej umiejętności w różnych klasach i na różnych etapach kształcenia.

3. Opracowanie arkusz hospitacji diagnozującej

Arkusz jest narzędziem służącym do odnotowania podstawowych informacji związanych z obserwacją zajęć. W zasadzie powinien być tworzony wspólnie przez grono pedagogiczne. Minimalizuje to negatywne podejście do hospitacji. Oprócz ogólnych informacji arkusz w swojej części zasadniczej powinien zawierać wykaz oczekiwań, ewentualnie oczekiwanych zachowań uczniów, świadczących o osiąganiu przez nich umiejętności kluczowych.
Przykłady takich arkuszy podjemy na końcu rozdziału.

4. Przeprowadzenie rozmowy przedhospitacyjnej

Głównym założeniem takiego spotkania jest:
- przedstawienie przez nauczyciela koncepcji zaprezentowania przez uczniów umiejętności będących celem hospitacji,
- wprowadzenie przez nauczyciela w specyfikę przedmiotu i określenie celów kształcenia osiąganych przez uczniów podczas planowanych zajęć,
- wymiana spostrzeżeń dotyczących samych uczniów, ich predyspozycji, możliwości i występujących trudności w pracy z taką grupą,
- prezentacja przez nauczyciela tych aspektów, które pomogą dyrektorowi zaobserwować podejmowane przez nauczyciela działania zapewniające spójność wymagań wynikających z programu nauczania ze standardami wymagań edukacyjnych.

5. Omówienie hospitacji.

Po obserwacji zajęć, podczas których zapisuje uwagi dotyczące zagadnień będących przedmiotem obserwacji, ( mogą mieć formę opisową albo mogą posiadać charakter symboliczny – cyfrowy czy przymiotnikowy), odbywa się rozmowa. Punktem wyjścia do rozmowy pohospitacyjnej są wnioski nauczyciela, który podsumowuje swoje zajęcia od tego, co jego zdaniem było szczególnie udane. Bardzo ważnym elementem rozmowy jest przekazanie przez nauczyciela informacji na temat dostrzeżonych niedociągnięć, braków oraz tego co ewentualnie chciałby i powinien zmienić.
Na przeprowadzenie rozmowy pohospitacyjnej należy zarezerwować odpowiedni czas, by bez pośpiechu dokonać analizy tego, co zaobserwowano na zajęciach , oraz wypełnić arkusz pohospitacyjny , dokumentujący osiągnięcia uczniów.
Rozmowy jednak, nie należy odkładać na zbyt odległy termin, gdyż im później, tym trudniej ustosunkować się do konkretnych uwag. Nie powinna też odbywać się zaraz po przeprowadzonej lekcji, by osoby uczestniczące w zajęciach, a szczególnie nauczyciel , miały czas na przemyślenia, wyciszenie emocji i rzeczowe ustosunkowanie się do przedmiotu badania.
Należy nadmienić, że hospitacja ma służyć nie tyle ocenie pracy nauczyciela, ile właśnie dostarczeniu mu możliwie bogatej informacji zwrotnej na temat jego warsztatu pracy oraz zakresu jego przydatności i wykorzystania dla potrzeb uczniów, a szerzej również szkoły. Stąd ważne jest, co w swoim arkuszu napisał dyrektor na temat elementów wymagających omówienia. Formułując informację zwrotną należy pamiętać, że każdy zapis powinien mieć charakter pozytywny. W żadnym wypadku dyrektor nie powinien oceniać, a jedynie opisywać zaobserwowane zjawisko.

W czasie hospitacji diagnozującej sam przebieg obserwacji zachowań uczniów podczas zajęć lekcyjnych lub innych sytuacji dydaktycznych nie może odbywać się w warunkach czy nietypowej sytuacji. Dyrektor, odnotowując zaobserwowane zachowania uczniów może wykorzystać wcześniej opracowany „ Arkusz rozwoju umiejętności uczniów”
Chcąc mieć jak najszerszy obraz posiadanych kompetencji uczniów w określonym obszarze , dobrze jest dokonać obserwacji charakterystycznych zachowań w różnych sytuacjach dydaktycznych. Wynikiem zaplanowanej i przeprowadzonej obserwacji powinien być dokument potwierdzający rozwój umiejętności konkretnej grupy uczniów.
Rozmowa pohospitacyjna powinna przebiegać w sposób właściwy i o to powinien zadbać dyrektor. Powinny się w niej znaleźć takie elementy jak
- ustosunkowanie się nauczyciela do prezentowanych przez uczniów umiejętności, z uwzględnieniem mocnych stron i występujących trudności,
- wypowiedzi innych ewentualnych obserwatorów uczestniczących w zajęciach,
- stanowisko dyrektora na temat zaobserwowanych zachowań uczniów, świadczących o posiadaniu określonej umiejętności,
- rozmowa wszystkich uczestników spotkania nakierowana na ustalenie propozycji nowych działań pomagających lepiej rozwijać daną umiejętność,
- ustalenie kierunków działań, odnoszących się do rady pedagogicznej.

Rozmowa pohospitacyjna wtedy spełni swoje zadanie, gdy zakończy się wyciągnięciem wspólnych wniosków i zaplanowaniem działań sprzyjających dalszemu rozwojowi umiejętności.

Przy hospitacji diagnozującej warto zrezygnować z tradycyjnej rozmowy pohospitacyjnej. Pozostać po prostu w klasie i rozpocząć od wypowiedzi uczniów, co ich zdaniem na lekcji najlepiej im się udało, a co nie. Potem może się odbyć dialog dyrektora z nauczycielem. Rozmowa pohospitacyjna być bardziej próbą wspólnego określenia, co już nasi uczniowie potrafią, a co jeszcze muszą poćwiczyć. Na pewno nie utożsamia się to z ocenianiem pracy nauczyciela, choć niewątpliwie jest to miara dokonań nauczyciela i jego uczniów.

Należy nadmienić, że zaplanowanie i przeprowadzenie obserwacji zajęć oraz wyciągnięcie nawet bardzo trafnych wniosków podczas rozmowy pohospitacyjnej nie gwarantuje jeszcze zmian sprzyjających rozwojowi uczniów. Konieczne staje się wykorzystanie wyników obserwacji dokonanych w różnych klasach i w różnym czasie
do planowania nowych kierunków działań, co znajdzie odzwierciedlenie w planie rozwoju szkoły. Ponadto wyniki obserwacji zachowań uczniów i efektów kształcenia należy wykorzystywać na bieżąco do modyfikacji procesu uczenia się i nauczania.
Twórczy nauczyciel będzie poszukiwał nowych i skuteczniejszych metod i technik pracy z uczniami. Będzie starał się stwarzać więcej sytuacji dydaktycznych sprzyjających rozwojowi określonych umiejętności.
Po przeprowadzeniu kilku hospitacji diagnozujących dyrektor szkoły dysponuje informacją o poziomie osiąganych przez uczniów umiejętności i dzięki temu może stawiać trafne dla szkoły diagnozy.
Stosowanie w praktyce szkolnej hospitacji diagnozującej nie wyklucza realizacji przez dyrektora funkcji doradczej i wspierającej nauczyciela w jego pracy. Hospitacja tego typu jest też kolejną okazją do zbierania informacji niezbędnych do oceny dokonań nauczyciela przez pryzmat osiągnięć uczniów. Kompetentny dyrektor potrafi wykorzystać różne sytuacja dydaktyczne do uzyskania jak najbardziej obiektywnych informacji o pracy nauczyciela.

2. Dokumentowanie hospitacji - przykłady rozwiązań

Ważnym problemem dla niejednego dyrektora szkoły jest dokumentowanie hospitacji. Przebieg hospitacji, wnioski i zalecenia dyrektor zapisuje w arkuszu hospitacyjnym.
W hospitacji diagnozującej można również wykorzystać kartę samooceny ucznia, którą uczniowie ( zamiast rozmowy) mogą wypełnić po odbytej lekcji. A oto przykłady takich arkuszy, oraz karty samooceny ucznia.


Arkusz hospitacji diagnozującej

Data hospitacji ................
1. Imię i nazwisko nauczyciela ........................................
2. Przedmiot ........................................ klasa ........................................
3. Temat lekcji ........................................
........................................
4. Zagadnienia programowe ........................................
5. Cele lekcji: ........................................
........................................
........................................
6. Metody stosowane na lekcji ........................................
........................................
7. Cele hospitacji ........................................
........................................
8. Opis toku lekcyjnego ........................................
........................................
........................................
9. Umiejętności zaprezentowane przez uczniów ........................................
........................................
........................................
........................................
10. Uwagi o realizacji zaleceń ........................................
........................................
11. Oczekiwania nauczyciela wobec uczniów do dalszej pracy .................................
........................................
........................................
12. Oczekiwania nauczyciela wobec dyrektora szkoły ........................................
........................................
........................................
........................................


........................................ ........................................
.podpis nauczyciela podpis hospitującego



Arkusz hospitacji diagnozującej


Cel hospitacji: zdiagnozowanie umiejętności uczniów ........................................
( podać jakich)

Dane o lekcji: ........................................

Przedmiot ........................................

Temat lekcji ........................................

Klasa ........................................

Imię i nazwisko prowadzącego zajęcia ........................................

Imię i nazwisko hospitującego (funkcja) ........................................


Obserwacja uczniów

Standardy wymagań
Oczekiwania nauczyciela
( wypełnia n-l przed hospitowaną lekcją)
Aktualne osiągnięcia uczniów
( wypełnia dyr. szk. w czasie obserwacji)

Wiedza
Umiejętności
Postawy


Arkusz hospitacji diagnozującej

Nauczyciel hospitowany ........................................
Hospitujący ........................................
Data .............................., Klasa ......................, Przedmiot .............................

Liczba uczniów w kl. ....................., Liczba uczniów obecnych .......................
Temat lekcji........................................
Cele lekcji ........................................
Metody pracy ........................................
Cel hospitacji ........................................


L.p.
Zagadnienie
Skala
Uwagi
1 2 3 4

1. Przygotowanie do lekcji: praca domowa, sprawdzenie opanowania wiadomości.
2. Wiedza i zrozumienie tematu lekcji.
3. Zainteresowanie uczniów tematem i tokiem lekcji.
4. Rozumienie poleceń nauczyciela:
Komunikacja nauczycie l- uczeń.
5. Umiejętność pracy indywidualnej i w grupie
6. Aktywność uczniów: zaangażowanie, zgłaszanie się.
7. Gotowość podejmowania problemowych zadań: pewność siebie, stopień inicjatywy, zależność od nauczyciela.
8. Umiejętność pracy bez nadzoru.
9. Samoocena ucznia ( czy wystąpiła)
10. Osiągnięcie zamierzonych celów
11. Stopień zrozumienia pracy domowej

........................................ ........................................
(podpis hospitującego) ( podpis hospitowanego)


Arkusz hospitacji diagnozującej

Imię i nazwisko nauczyciela ........................................

Data ........................................

Klasa ........................................

Przedmiot ........................................

Cel główny ........................................

Cel pośredni ........................................

Standardy osiągnięć
Wskaźniki
Obserwacja umiejętności
( skala 0-6)

Skala: 0- trudno zaobserwować, 1- słabo, 2- poniżej przeciętnej, 3- przeciętnie, 4- dobrze, 5- bardzo dobrze, 6-wspaniale.

Uwagi nauczyciela ........................................
........................................
........................................
........................................

Wnioski do dalszej pracy : ........................................
.......................................
........................................


................................... ........................................
Podpis nauczyciela Podpis hospitującego


Arkusz hospitacji diagnozującej
Data hospitacji:........................................
Imię i nazwisko n-la ........................................
Klasa: ................................., Przedmiot ........................................

I. FAZA WSTĘPNA (0-3 pkt.)

1. Organizacja zajęć/ ład, porządek, BHP, gotowość do zajęć/.
2. Znajomość przez uczniów osadzenia treści lekcji w ogólnej tematyce działu
/ systematyczność uczenia się, korelacja/.

II. FAZA WŁAŚCIWA ( 0 - 12 pkt.)

1. Formy aktywności uczniów.
2. Wykorzystanie zdobytych umiejętności do wnioskowania /wyrażanie własnych sądów, hipotez/.
3. Umiejętność prezentacji osiągnięć i stanowisk własnych i grupy
/kultura dyskusji, postawy, umiejętność współpracy w grupie/.
4. Płynność międzyzadaniowa / zrozumienie problematyki/.

III. FAZA KOŃCOWA ( 0-5 pkt.)

1. Sformułowanie głównych ( podsumowujących) wniosków potwierdzających
osiągnięcie celów lekcji.
2. Samoocena pracy grup i poszczególnych uczniów.
3. Zrozumienie treści zadania domowego.

Razem pkt. 0 – 20


WNIOSKI NAUCZYCIELA ........................................
.......................................
........................................
........................................


Podpis nauczyciela Podpis hospitującego

........................................ ........................................


Karta samooceny ucznia

Data ........................................
Imię i nazwisko ucznia ........................................
Klasa ........................................

1. Pracowałem z przyjemnością ; bez przyjemności
2. Swoje zaangażowanie na zajęciach oceniam na ( podkreśl właściwą dla siebie odpowiedź) 6 5 4 3 2 1

3. Potrafię ................................- ( tu wpisujemy umiejętność, którą uczeń powinien zdobyć po lekcji lub cyklu zajęć )
bardzo dobrze
dobrze
dostatecznie
słabo
nie potrafię

Dziękuję


Karta samooceny ucznia


Data ........................................
Klasa ........................................
Imię i nazwisko ucznia ........................................
Przedmiot ........................................
Umiejętność pisania ( podajemy jakiej formy wypowiedzi) oceniam na:
6 5 4 3 2 1

Dziękuję


ZAKOŃCZENIE

W dobie zreformowanej szkoły, demokratyzacji jej życia, coraz większa ilość podmiotów bierze udział w określaniu metod, zasad i celów edukacji, a co za tym idzie wzrastają wymagania stawiane szkole. W związku z tym wzrasta odpowiedzialność dyrektorów i nauczycieli na każdym z etapów nauczania za odpowiednie przygotowanie uczniów do dalszego etapu kształcenia. Pożądane jest więc, aby hospitacja jako jeden z elementów nadzoru pedagogicznego służyła diagnozie i dawała jak najwięcej informacji o efektach kształcenia i wychowania. Hospitacją taką jest hospitacja diagnozująca, której poświęciliśmy najwięcej miejsca z uwagi na tytuł pracy.
Hospitacja ta daje dyrektorowi wielkie możliwości w ocenie poziomu kształcenia i jego efektach, gdyż przy tego rodzaju hospitacji ukierunkowanej na obserwację uczniów otrzymujemy najwięcej informacji o poziomie ich umiejętności. Możemy więc stwierdzić, że jest ona jedną z technik monitorowania jakości pracy szkoły.
Dzięki takiemu monitoringowi dyrektor szkoły wraz z gronem pedagogicznym może wpływać na podnoszenie jakości swojej placówki poprzez wypracowanie takich form pracy, które pozwolą na uzyskanie pożądanych, jak najlepszych efektów.


Bibliografia

1. Słownik Pedagogiczny, PWN, Warszawa 1975,
2. Encyklopedia Pedagogiczna, Fundacja Innowacja, Warszawa 1993,
3. Wybrane problemy hospitacji zajęć lekcyjnych, WOM- Łódź 1992,
4. Zespół autorów pod red. Jarosława Kordzińskiego, Skuteczne zarządzanie szkołą podstawową i gimnazjum, cz. 10, rozdział 3,
5. I. Dzierzgowska, S. Wlazło, Mierzenie jakości pracy szkoły , Program TERM,
moduł IV,
6. K. Borzęcki, Jak hospitować. Poradnik dyrektora szkoły , Olsztyn 1994,
7. S. Wlazło, Mierzenie jakości pracy szkoły. MEN Radom 1996,
8. K. Sroka, Hospitacja- kilka uwag. Nowe w Szkole 97/98 nr 7,
9. Nowa Szkoła – Skuteczne zarządzanie w praktyce, F1.2,
10. M. Durda, Hospitacja diagnozująca, Nowe w Szkole, nr 3, 2002,
11. dr. Josef Raabe, Skuteczne zarządzanie w praktyce, Nowa szkoła, F1.1,
12. M. Hlastosz, Jakościowo inny nadzór, Dyrektor szkoły 2001, nr 12,
13. Rozporządzenie MEN z dnia 31 grudnia 1996 r,
14. Rozporządzenie MEN z 13 sierpnia 1999 r,
15. Artykuł 35, ust.4 ustawy o systemie oświaty z 7.09.1991r. z późniejszymi zmianami,
16. W kierunku hospitacji problemowej, Dyrektor Szkoły 1997,nr 5