Wspomaganie rozwoju dziecka głęboko upośledzonego

Zrozumienie świata dziecka głęboko upośledzonego jest bardzo trudne. Do niedawna ta grupa dzieci zwolniona była z obowiązku szkolnego. Być może dlatego, że czujemy się często bezradni wobec ich złożonego i odległego od naszych doświadczeń sposobu istnienia i funkcjonowania. Nie rozumiejąc ucznia nie możemy mu pomóc. Zawsze jednak warto poszukiwać wspólnego obszaru komunikacji
i tym samym zrozumieć potrzeby i oczekiwania dziecka.

USPRAWNIANIE KARMIENIA I JEDZENIA

Samodzielne jedzenie a nawet tylko czynne przyzwalanie dziecka na karmienie przez dorosłego jest jednym z podstawowych elementów autonomii.
Przy dużej niesprawności ruchowej występuje jednak szereg czynników utrudniających tą czynność. Nieprawidłowości związane z przyjmowaniem pokarmu mogą mieć różne podłoże anatomiczno - fizjologiczne, wiążą się jednak z kilkoma powtarzającymi się objawami:
- trudnością z utrzymaniem równowagi w pozycji siedzącej,
- brakiem kontroli ruchów głowy i ust,
- odruchem ssania,
- obniżonym napięciem i niedowładami mięśni twarzy, warg, języka
i podniebienia oraz ich wzajemnej koordynacji ruchowej,
- nadwrażliwością śluzówki,
- częstym dławieniem się i krztuszeniem.
Podstawowym warunkiem, który musi zaistnieć żeby dziecko lepiej
i sprawniej jadło jest zapewnienie pozycji gwarantującej pełną stabilizację ciała, czyli po prostu prawidłowe posadzenie go.
Małe dzieci najwygodniej posadzić na kolanach osoby karmiącej, siedzącej za stołem. Stół ten powinien znajdować się na odpowiedniej wysokości co pozwoli utrzymać dziecku wyciągnięte i wyprostowane ramiona. Nogi szeroko rozstawione, pełne oparcie stóp na podłodze lub podnóżku. Jeżeli dziecko nie utrzymuje głowy w pionie, osoba karmiąca może wtedy podtrzymywać jedną ręką żuchwę dziecka a drugą je karmić. Pokarm powinien być ustawiony przed dzieckiem tak, aby miało "kontrolę" wzrokową.
Łyżka powinna wsuwać się do ust środkiem (nie z boku). Ręka na poziomie ust dziecka. W trakcie karmienia napotykamy szereg przeszkód, które możemy spróbować usunąć. Należą do nich:
· wysuwanie języka - zapobieganie temu uciśnięcie języka płasko włożoną łyżką (spowoduje też odruchowe używanie warg i języka),
· zgarnianie pokarmu zębami - dobranie płaskiej łyżki, położenie jej mocno na języku powinno spowodować zdejmowanie pokarmu górną wargą ( łatwiej karmi się gdy na łyżce jest mała ilość jedzenia),
· wypadanie pokarmu z ust - pilnujemy, by po wyjęciu łyżki dziecko zamknęło usta,
· brak umiejętności żucia (możemy uczyć tej umiejętności między posiłkami)
- między zęby trzonowe wkładamy dziecku kawałek biszkopta, żuchwę prowadzimy ręką w górę i w dół aż do jego rozkruszenia (biszkopt jest dobrym pokarmem, gdyż daje bodźce słuchowe - chrupanie i łatwo rozpuszcza się w ustach dając poczucie sukcesu),
Podczas posiłków ważną sprawą jest właściwa atmosfera, co pomaga nawiązać serdeczne i bliskie relacje z dzieckiem. Nigdy nie karmimy go "mechanicznie". Staramy się pozostawać w kontakcie wzrokowym
i słuchowym.

JEDZENIE MOŻE BYĆ PRZYJEMNE

Jedzenie nie kojarzy nam się z edukacją. Jest to jednak dla uczniów
z głębokim upośledzeniem umysłowym skomplikowana czynność, której muszą się uczyć. Składają się na nią:
ü ssanie (w okresie niemowlęcym),
ü zbieranie pokarmu z łyżki przy użyciu warg,
ü sprawne odgryzanie, żucie i połykanie.
Należy pamiętać, że prawidłową pozycją podczas jedzenia jest pozycja siedząca, która normalizuje napięcie mięśniowe całego ciała, w tym także w obrębie twarzy, ułatwia ustawienie głowy w linii środkowej, co poszerza światło przełyku i umożliwia połykanie, usprawnia pracę warg i języka ułatwiając żucie.
Wysiłek włożony w zorganizowanie prawidłowego karmienia przynosi wielorakie korzyści:
1. Nauczenie czynności powtarzającej się wiele razy każdego dnia.
2. Stworzenie podstaw do nawiązania pozytywnych relacji społecznych.
3. Przygotowanie narządów mowy do podjęcia funkcji artykulacyjnej.
· prawidłowo realizowana funkcja pokarmowa jest podstawą ruchową artykulacji.
U dzieci o tym stopniu upośledzenia artykulacja nie pojawia się lub istnieje
w szczątkowej formie. Istnieje możliwość, że jedną z przyczyn jest zbyt długo stosowane nieprawidłowe karmienie.
Jeżeli dziecko jest karmione butelką możemy opracować program zmierzający do zniwelowania przetrwałego odruchu ssania, który skutecznie blokuje rozwój prawidłowego żucia i połykania. Program ten obejmuje:
- nawiązanie pozytywnego kontaktu z dzieckiem przed i podczas karmienia,
- prawidłową pozycję dziecka podczas karmienia normalizującą napięcie mięśni,
- wycofanie butelki i dobranie małej, płaskiej, wąskiej i cienkiej łyżki,
- stopniowe zagęszczanie podawanych pokarmów ( z wyjątkiem zup)
· najpierw są to pokarmy stałe miażdżone widelcem (gotowane ziemniaki, kotlet mielony, marchewka itp.) podajemy je oddzielnie, bez miksowania stymulując w ten sposób zmysł smaku, zapewniając mobilizację pracy żuchwy i języka
- zmianę pozycji osoby karmiącej, która siada naprzeciwko (nawiązanie kontaktu wzrokowego) mając w ten sposób możliwość obserwacji reakcji dziecka, poprawienia jego pozycji i wygodnego nakarmienia go,
- wskazówki dla rodziców i nauczenie ich prawidłowego sposobu karmienia.
Program ten wymaga oczywiście weryfikacji i uaktualniania w miarę postępów dziecka.
Nie zawsze nasze działania doprowadzą do realizacji wszystkich założonych celów. Warto jednak podjąć ten wysiłek chociażby dlatego, że czynność jedzenia będąca dla wielu dzieci przykrym, przymusowym doznaniem stanie się przyjemnością i okazją do pozytywnych kontaktów społecznych.

Literatura:

Borkowska M. (1997) Usprawnianie czynności związanych z karmieniem
i samodzielnym jedzeniem dzieci niepełnosprawnych, w:"Dziecko niepełnosprawne ruchowo". Praca zbiorowa pod red. M. Borkowskiej. Warszawa WSiP.
Kielin J. (2002) "Rozwój daje radość" . Praca zbiorowa pod red. J. Kielina Gdańsk GWP.
Mueller H. (1994) Karmienie, w : "Domowa pielęgnacja małego dziecka
z porażeniem mózgowym" red. Nanciie R. Finnie. Warszawa, TOR.


Ewa Niezabitowska
nauczyciel - logopeda