Somatognozja - poznajemy własne ciało. Autorski program własny

Program przeznaczony dla I Zespołu Rewalidacyjno – Wychowawczego w Specjalnym Ośrodku Szkolno – Wychowawczym w Damnicy.

WSTĘP

Osoby z głębokim upośledzeniem umysłowym do niedawna, były poza systemem oświaty. Dopiero w 1997 roku, po raz pierwszy w Polsce, uregulowano prawo do nauki tych osób, zgodnie z ich potrzebami i możliwościami. Minister Edukacji Narodowej wydał w dniu 30 stycznia 1997 r. Rozporządzenie w sprawie zasad organizowania zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim (Dz. U. Nr 14). Ustawa ta daje prawo osobom od trzeciego do dwudziestego piątego roku życia, udziału w indywidualnych i grupowych zajęciach rewalidacyjno-wychowawczych. Drugim dokumentem nadającym to prawo jest Ustawa o Ochronie Zdrowia Psychicznego z dnia 19 sierpnia 1994 r. Oba dokumenty kończą okres bierności i izolacji tych osób.
Celem zajęć rewalidacyjno-wychowawczych jest wspomaganie rozwoju dzieci i młodzieży, rozwijanie zainteresowania otoczeniem oraz uzyskiwanie niezależności od innych osób w funkcjonowaniu w codziennym życiu. W rozporządzeniu czytamy, że zajęcia rewalidacyjne obejmują:
1) naukę nawiązywania kontaktów w sposób odpowiedni do potrzeb i możliwości uczestnika;
2) kształtowanie sposobu komunikowania się z otoczeniem na poziomie odpowiadającym indywidualnym możliwościom uczestnika;
3) usprawnianie ruchowe i psychoruchowe w zakresie dużej i małej motoryki, wyrabianie orientacji w schemacie własnego ciała i orientacji przestrzennej;
4) wdrażanie do osiągania optymalnego poziomu samodzielności w podstawowych sferach życia;
5) rozwijanie zainteresowań otoczeniem, wielozmysłowe poznawanie tego otoczenia, naukę rozumienia zachodzących w nim zjawisk, kształtowanie umiejętności funkcjonowania w otoczeniu;
6) kształtowanie umiejętności współżycia w grupie;
7) naukę celowego działania dostosowanego do wieku możliwości i zainteresowań uczestnika oraz jego udziału w ekspresyjnej aktywności.
Dzięki reformie, która objęła edukację osób głęboko upośledzonych, dziecko „otrzymało” nauczyciela, który może poznać jego sytuację, zdiagnozować jego możliwości, określi cele i zadania, poszuka ich rozwiązań i w ten sposób pomoże zdobyć nowe umiejętności i doświadczenia.

ZAŁOŻENIA REWALIDACYJNO – WYCHOWAWCZE PROGRAMU

Zmysły to podstawa rozwoju człowieka. Bez ich aktywizacji nie możliwy jest rozwój. Człowiek posiada pięć podstawowych zmysłów: dotyk, słuch, wzrok, smak, węch. Dodatkowo wyodrębnia się zmysł równowagi związany z odbieraniem wrażeń grawitacyjnych. Zmysły pozwalają człowiekowi gromadzić informację o sobie i otoczeniu, zwiększają aktywność, doświadczenie, budują inteligencję, zainteresowania, pobudzają komunikację. Jeśli wszystkie zmysły działają prawidłowo, człowiek ma ogromne możliwości rozwoju. Może gromadzić doświadczenia poprzez sprawne kanały sensoryczne. Mówi się wówczas, że jest zdolny do percepcji.
Rozwój dziecka z głębokim upośledzeniem umysłowym przebiega inaczej. Dziecko takie ma duże problemy z odbiorem bodźców zmysłowych z powodu uszkodzenia centralnego układu nerwowego. Porażenia mózgowe lub uszkodzenia nerwów obwodowych dodatkowo ograniczają motorykę, a w konsekwencji możliwość doświadczania większości doznań. Postrzeganie samego siebie i kontrola własnego ciała stają się bardzo ograniczone. Sprawność ruchową charakteryzuje poważny brak koordynacji, który wpływa negatywnie na relację z własnym ciałem i otoczeniem. Dzieci nie są w stanie zintegrować wrażeń sensorycznych, ponieważ występują u nich zaburzenia w obrębie zmysłu dotyku, czucia głębokiego
( proprioceptywnego) i systemu przedsionkowego. W usprawnianiu ruchowym tych osób bazujemy, więc na stymulacji somatycznej obejmującej całe ciało, wibracyjnej i przedsionkowej.
Osoba, której ruch jest radykalnie ograniczony, nie doświadcza większości doznań, które towarzyszą różnym formom ruchu. W ten sposób jej postrzeganie samego siebie i kontrola własnego ciała stają się bardzo ograniczone. Dlatego należy pomóc uczniowi z głębokim upośledzeniem umysłowym odczuć własne ciało. Może on na przykład nie odczuwać kończyn jako części siebie samego czy mieć problem z uświadomieniem sobie ich położenia w przestrzeni, może nie różnicować wrażeń płynących ze swojego ciała od tych, które dochodzą z zewnątrz. Można obrazowo powiedzieć, że osoby głęboko upośledzone nie czują się we własnym ciele „ jak u siebie”. Dlatego somatognozja – znajomość swojego ciała – stała się istotą mojego programu autorskiego. Obejmuje on: stymulację somatyczną, wibracyjną i przedsionkową. Aby stworzyć wychowankom prawidłowe warunki kształtowania poczucia własnego ciała, będę te doznania dostarczać w sposób systematyczny i zorganizowany przez okres trwania roku szkolnego 2009/2010.
Program skierowany jest do trójki wychowanków w wieku 19, 20 i 24 lat, z zaburzeniami w obrębie zmysłu dotyku, czucia głębokiego ( proprioceptywnego), z dużymi deficytami motorycznymi i zaburzeniami w napięciu mięśni. Rok szkolny 2009/2010 to czwarty rok zespołowych zajęć rewalidacyjno – wychowawczych wszystkich wychowanków. Wcześniej objęci byli indywidualnymi zajęciami rewalidacyjno – wychowawczymi w swoich domach.
Program został opracowany w oparciu o Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 1997 roku w sprawie zasad organizowania zajęć rewalidacyjno – wychowawczych dla dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim, Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie dopuszczania do użytku w szkole programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczenia do użytku szkolnego podręczników z dnia 8 czerwca ( Dz. U. z 2009 r. Nr 89, poz. 730 ). oraz
Ustawy o Ochronie Zdrowia Psychicznego z dnia 19 sierpnia 1994 r. Niezbędna okazała się fachowa literatura metodyczna, pomocne okazały się także własne doświadczenia. Jestem nauczycielem kontraktowym z 5-letnim stażem pracy na stanowisku nauczyciela zajęć rewalidacyjno – wychowawczych. Dwa pierwsze lata prowadziłam indywidualne zajęcia w domach wychowanków, co pozwoliło mi przyjrzeć się funkcjonowaniu dzieci w środowisku domowym, a uzyskane doświadczenie przenieść na warunki szkolne.
Program będzie realizowany w roku szkolnym 2009/2010 w ramach zespołowych zajęć rewalidacyjno – wychowawczych w Specjalnym Ośrodku Szkolno – Wychowawczym w Damnicy, raz w tygodniu.
Zajęcia prowadzone będą w sali zespołowych zajęć rewalidacyjno – wychowawczych, w sali snoezelen i w sali integracji sensorycznej.
Czas trwania uzależniony będzie od aktualnego stanu i możliwości indywidualnych każdego wychowanka. Zaplanowane oddziaływania przeprowadzę dwukrotnie ( wprowadzenie, powtórzenie), by móc porównać reakcje i zachowania dzieci.

CELE:

CEL GŁÓWNY

Poprawa orientacji w schemacie własnego ciała, gromadzenie nowych doświadczeń oraz obudzenie ciekawości i radości eksperymentowania.

CELE SZCZEGÓŁOWE

• gromadzenie nowych doświadczeń i rozwijanie zdolności postrzegania
• poprawa precyzyjności ruchowej, wzmacnianie palców
• rozwijanie wrażliwości dotykowej
• rozwijanie aktywności ruchowej
• mobilizowanie podejmowania aktywności ruchowej
• rozwijanie wiedzy o otaczającym świecie
• odczuwanie wszelkich rodzajów ruchu
• zdobywanie nowych doświadczeń zmysłowo-ruchowych
• zaspokojenie potrzeby kontaktu z druga osobą, z rówieśnikami w grupie
• poczucie bycia sprawcą
• budzenie potrzeby ruchu spontanicznego i celowego
• wywołanie pozytywnych emocji
• zaspokojenie poczucia bezpieczeństwa
• dostarczanie optymalnej ilości bodźców stymulujących zmysły ( szczególnie zmysł dotyku, równowagi i propriocepcji )
• uaktywnienie układu oddechowego i układu krążenia
• nabieranie świadomości istnienia

PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW SZCZEGÓŁOWYCH

W pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo w stopniu głębokim, trzeba nieustannie poszukiwać właściwych działań, metod i form pracy, rozwijać własne umiejętności i kompetencje
Metody, zasady i formy pracy rewalidacyjnej dostosuje do aktualnych możliwości i potrzeb dziecka, rodzaju i stopnia zaburzeń, poziomu sprawności i wydolności fizycznej, rozwoju umysłowego dziecka, wieku, zaleceń poradni psychologiczno – pedagogicznej oraz warunków lokalowych szkoły.
W pracy z osobami upośledzonymi, gdzie opieka, wychowanie i nauczanie ściśle związane są z rehabilitacją, obowiązują wszystkie podstawowe zasady wychowania, dydaktyki oraz terapii.
Każdy z nas potrafi odnaleźć się w nowej sytuacji, pokonać na swój sposób stres. Jednak świat dziecka głęboko upośledzonego bywa niezrozumiały zarówno dla niego jak i otoczenia, brak u niego poczucia bezpieczeństwa, wszystko, co nowe wywołuje lęk. Aby zapewnić moim wychowankom niezbędne poczucie bezpieczeństwa oraz przewidywalność zdarzeń, rozpoczynając swoją pracę, odwołałam się do poniższych zasad:
• jedność czasu:
- zajęcia powinny odbywać się według ustalonego harmonogramu;
- zajęcia powinny być poprzedzone określonym sygnałem;
• jedność miejsca:
- określony rodzaj zajęć, powinien odbywać się zawsze w tej samej sali;
- dziecko musi mieć własne miejsce do pracy, posiłku, a także odpoczynku;
- wyposażenie sali powinno być uporządkowane, każdy przedmiot powinien znajdować się na swoim miejscu;
• jedność osób:
- określony rodzaj zajęć powinny prowadzić te same osoby;
w miarę możliwości powinno być ich jak najmniej.

Oprócz tego w mojej pracy przyświecają mi ogólnie znane zasady w/g. Wł. Dykcika:

1. Zasada akceptacji – takim, jakie ono jest.
2. Zasada podmiotowości i indywidualności – łączy się ściśle z poszanowaniem praw dziecka upośledzonego i jego możliwościami, potrzebami i oczekiwaniami oraz partnerskim podejściem do niego we wszelkich działaniach rewalidacyjnych.
3. Zasada refleksyjności – polega na systematycznym analizowaniu podjętych działań i twórczym modyfikowaniu ich w zależności od postępów w rozwoju dziecka.
4. Zasada systematyczności i konsekwencji dająca swym „uporządkowaniem działań” poczucie bezpieczeństwa, przewidywalność zdarzeń, a przez to szanse na przygotowanie się do nich oraz poczucie niezależności i wzmocnienie poczucia własnej wartości.
5. Zasada komfortu psychicznego – wymagająca pozytywnych stosunków miedzy dzieckiem upośledzonym a pedagogiem, terapeutą, odpowiedniego czasu prowadzenia zajęć i wykorzystywania optymalnych momentów ( o szczególnej motywacji do podjęcia zajęć przez upośledzonego) jako istotnych wyznaczników efektywności pracy rewalidacyjnej.
6. Zasada liczenia się z innymi osobami uczestniczącymi w realizacji programu wychowawczego – chodzi tu o potrzeby, możliwości i oczekiwania rodziny i najbliższego dziecku kręgu osób).

Praca w grupie rewalidacyjno - wychowawczej wymaga również stosowania różnych form pracy. Rozróżniamy formy uczenia się przez:

1. Naśladownictwo
2. Poprzez zabawę
3. Mimowolną obserwację
4. Przez praktyczne działanie
5. Drogą ćwiczeń i powtórzeń

Dziecko z głęboką wieloraką niepełnosprawnością (głęboko upośledzone umysłowo) wymaga odpowiednio dobranych metod i technik pracy, których głównym celem będzie nauczenie dziecka rozumienia informacji płynących z otoczenia.
Metody pracy powinny być tak dobrane, aby spróbować przezwyciężyć występujące ograniczenia we własnej aktywności i samostanowieniu. Należy wybrać taką metodę lub metody, aby dziecko poddawane terapii odczuwało zmianę jakości swojego życia i z czasem mogło wykorzystać swoje możliwości rozwojowe.
Podstawową metodą pracy rewalidacyjno-wychowawczej jest metoda wzmocnienia pozytywnego – zauważanie wszystkich najdrobniejszych postępów i wyraźne, jednoznaczne ich wzmacnianie.
Bardzo ciekawą i skuteczną metodą usprawniania dzieci o różnym nasileniu niepełnosprawności intelektualnej i ruchowej są „Programy aktywności. Świadomość ciała, kontakt i komunikacja” autorstwa Marianny i Christophera Knillów. Wspomaganie specjalnym akompaniamentem muzycznym, mają pomóc dzieciom w tworzeniu schematu ciała i zwiększaniu kontroli nad swoimi ruchami. Specjalnie skomponowany podkład muzyczny, towarzyszący poszczególnym ćwiczeniom, ułatwia ich rozpoznawanie i wykonywanie ruchów zgodnie z rytmem muzyki.

Metoda W. Sherborne zalecana jest dzieciom o zaburzonym schemacie ciała. W proponowanych ćwiczeniach dochodzi do integracji własnego ciała i jego poznania. Poczucie wzajemnej bliskości ćwiczących partnerów ułatwia akceptację niedoskonałej cielesności dziecka. Ćwiczenia dają poczucie bezpieczeństwa oraz zaufania do siebie i innych. Wykonywane w grupie budują więzi grupowe i interpersonalne.
Zajęcia metodą W. Sherborne stanowią element doskonałej zabawy. Dając chwile odprężenia, są czynnikiem w rozładowaniu napięć i tym samym obniżają spastyczność.
Zabawa powinna przebiegać w atmosferze spokoju. Nie wolno zmuszać dziecka do ćwiczeń, łamać jego oporu siłą, by przez to nie wyzwolić przekory, lęku czy agresji.
Zestawy ćwiczeń dobieramy według potrzeb indywidualnych każdego dziecka, stopnia trudności przystosowawczych, możliwości psychofizycznych, wieku, wskaźnika lęku, jaki przejawia, zdobytych doświadczeń.

W pracy terapeutycznej wykorzystam również elementy muzykoterapii.
Znaczenie muzyki dla stymulacji i usprawnienia dziecka upośledzonego umysłowo nie sposób przecenić. Istotne wartości, jakie niesie muzyka to:
- oddziaływuje na zmysły, wprawia w wibrację cały organizm,
- muzyka wyzwala radość, która jest nowym bodźcem do rozwoju,
- muzyka przenika bariery intelektualne, emocjonalne, charakterologiczne i motoryczne,
Muzykoterapia obejmuje dwie grupy oddziaływań: muzykoterapię receptywną, polegającą na wykorzystaniu muzyki na psychofizyczny rozwój człowieka oraz muzykoterapię aktywną, łączącą dobierane bodźce dźwiękowe z aktywnością ruchową.
Muzyka uwrażliwia na odbiór bodźców z otoczenia, wpływa na rozwój świadomości własnego ciała, koncentracji uwagi, pamięć, wyobraźnię. Pobudza ciało w zakresie ruchów dowolnych. Kształtuje umiejętności współdziałania w grupie.
Muzyka daje możliwość odbioru miłych, przyjemnych doznań, może być źródłem odprężenia, pomaga nawiązać kontakt z drugim człowiekiem.
W trakcie zajęć muzykoterapeutycznych osoby głęboko i wielorako niepełnosprawne mają możliwość przeżycia i doświadczenia czterech podstawowych sytuacji terapeutycznych:
- odreagowania,
- rytmizacji,
- relaksacji,
- aktywizacji.

Muzykoterapia to metoda, przy pomocy, której można tworzyć sytuacje dostarczające sposobności do zaspokajania potrzeb psychicznych osób głęboko i wielorako niepełnosprawnych.

Ćwiczenia bierne całego ciała oparte o metodę relaksacji H. Wintreberta
H. Wintrebert – neuropsychiatra dziecięcy, opracował w latach 1951-1957 w Paryżu metodę relaksacji przeznaczoną dla dzieci w wieku szkolnym.
Istotę tej metody stanowi wykonywanie ruchów biernych całego ciała przez osobę prowadzącą na osobie leżącej na plecach z nogami wyprostowanymi, rękami ułożonymi wzdłuż tułowia. Dziecko kładzie się w pomieszczeniu przyciemnionym i odizolowanym od hałasu na dywanie lub kocu. Metoda ta posiada duże wartości terapeutyczne:

- umożliwia dziecku wykonywanie ruchu
- stanowi podstawę do wywołania aktywności ruchowej dziecka
- pozwala dziecku na poznanie własnego ciała
- możemy w tej metodzie decydować o tempie wykonywania ruchów

Schemat ruchów biernych obejmuje kolejno: ręce, szyję, twarz, nogi.
W metodzie tej wyróżniamy następujące rodzaje ruchów: ruchy unoszenia i opuszczania, obroty, huśtanie (balansowanie). Masaż ruchów biernych może dotyczyć tylko jednej części ciała, ale możemy go wykonywać również w całości. Metoda ruchów biernych może być poprzedzona masażem, który sprzyja redukcji napięć mięśniowych.

Masaż. Jednym z najwcześniej rozwiniętych zmysłów jest dotyk. Ma on fundamentalne znaczenie dla całego organizmu i wpływa na fizyczny i psychiczny rozwój dziecka. Dzieci, których rozwój psychoruchowy przebiega nieprawidłowo, z powodu ograniczonej możliwości poruszania się i zaburzonego współdziałania, mają duży niedosyt wrażeń czuciowych. Dlatego trzeba pamiętać o dostarczaniu ich w odpowiedni sposób. Można to osiągnąć wykonując systematycznie masaż całego ciała.
Masaż dostarcza wrażeń czuciowych, ale jest także przygotowaniem do ćwiczeń ruchowych oraz pomocą w rozwoju prawidłowego odczuwania własnego ciała. Pobudza czynności fizjologiczne, zwiększa koordynację mięśni i dobrze wpływa na wszechstronny rozwój psychofizyczny dziecka.
Wpływ masażu na ustrój człowieka.
1. Wpływa na skórę – usuwane są ze skóry w postaci łusek obumarłe komórki i warstwy zewnętrzne. Sprzyja to polepszeniu „oddychania skóry” oraz wzmożeniu czynności wydzielniczych gruczołów łojowych i potowych. Dzięki masażowi naczynia skórne, krwionośne rozszerzają się, poprawia się obieg krwi, odżywianie skóry oraz znajdujących się w niej gruczołów.
2. Wpływ masażu na mięśnie – pod wpływem masażu tkanka mięśniowa jest lepiej zaopatrzona w tlen i substancje odżywcze. Masaż zwiększa zdolność mięśnia do pracy.
3. Wpływ masażu na stawy, ścięgna – pod wpływem masażu zwiększa się elastyczność i wytrzymałość aparatu więzadłowego, stopień ruchomości stawów.
4. Układ krwionośny i limfatyczny – zwiększa ukrwienie, prąd krwi i limfy ulega przyspieszeniu, sprzyja to zasileniu organizmu w tlen i substancje odżywcze.
5. Wpływ na układ nerwowy – działa na obwodowy układ nerwowy, poprzez korę na centralny układ nerwowy. W zależności od użytych chwytów działa kojąco – takim chwytem jest głaskanie, oraz pobudzająco – ugniatanie.

Metoda Felicie Affolter – skupia się na wyzwalaniu celowego i skutecznego działania dłoni i poznania własnego działania. W tej metodzie instruktor kładzie ręce na grzbietowej stronie dłoni i lekko ukierunkowuje ich działanie, wyczuwając, czy i kiedy pacjent, który przeżywa wysiłek jako własny, doznaje siebie jako sprawcę.

RODZAJE STYMULACJI W ZAKRESIE SOMATOGNOZJI

Pomoc w odczuwaniu własnego ciała mogę dziecku dostarczyć poprzez:

1. MASAŻ:
• łagodny masaż dziecięcy Shantali
• masaż wzbogacony dodatkowymi wrażeniami odbieranymi przez skórę: pocieraniem jej materiałami o zróżnicowanej fakturze, stymulowanie ciepłym powietrzem i zawijanie całego dziecka w różnorodne tkaniny
Metodyka masażu.
Wszystkie ruchy wzdłuż przebiegu naczyń ułożonych w kierunku najbliższych węzłów chłonnych:
- kończyna górna – od dłoni do stawu łokciowego, od stawu łokciowego do pachy,
- kończyna dolna – stopa do stawu kolanowego i do pachwiny,
- okolica krzyżowa i lędźwiowa – miednica w kierunku węzłów pachwinowych,
- plecy – od kręgosłupa na zewnątrz, dolne odcinki do pachwiny, górne do pachy,
- szyja – od linii włosowej w dół do węzłów podobojczykowych, jeżeli na obręcz barkową to do pachy,
- klatka piersiowa – od mostka na zewnątrz i w kierunku pachy
- płatki brzuszne – mięsień prosty brzucha od góry w dół, skośne od dołu do góry.
Główne techniki, ruchy masażu:
Głaskanie – rozpoczynamy i kończymy oraz przeplatamy następujące po sobie chwyty:
- wyciskanie
- rozcieranie
- ugniatanie
Sposoby uderzeniowe:
- siekanie
- uderzanie
- oklepywanie
Masaż wykonuje się 1-2 godziny przed jedzeniem lub po jedzeniu.
Czas trwania od 20 minut do 1 godziny.
Czas zależy od ilości użytych chwytów oraz od stanu masowanego.
Przed przystąpieniem do masażu nawiązujemy z dzieckiem kontakt wzrokowy, rozmawiamy z dzieckiem – przemawiamy do niego.

• zdecydowany powierzchniowy i głęboki masaż kończyn

2. Rozciąganie i ściskanie stawów
3. Stymulację układu równowagi ( stymulacja westybularna)
4. Naciskanie na duże powierzchnie całego ciała piłką, sakwą lub wałkiem rehabilitacyjnym
5. Zajęcia ruchowe bierne i czynne
6. Stymulacja wibracyjna przy użyciu aparatów do masażu
7. Zajęcia muzyczno – ruchowe ze wskazywaniem części ciała

Ponadto w pracy nad kształtowaniem świadomości i schematu ciała osób z głębokim upośledzeniem umysłowym wykorzystam również:

8. PROGRAMY M.CH.KNILLÓW

Na przykład Program Wprowadzający przeznaczony jest na początkowe sesje, pozwalający nawiązać kontakt z dzieckiem i przygotować je do realizowania kolejnych Programów Aktywności – trwa w przybliżeniu 8 minut i ma następujący przebieg:
- kołysanie
- wymachiwanie rękami
- pocieranie dłoni
- klaskanie
- głaskanie głowy
- głaskanie brzucha
- relaksacja

9. ELEMENTY METODY RUCHU ROZWIJAJĄCEGO W.SHERBORNE

Przykłady ćwiczeń:
- dziecko leży na kocu, a dorośli kołyszą je jak w hamaku
- ciągnięcie dziecka po podłodze za stopy lub ręce
- wspólny rowerek ( stopy dziecka oparte o stopy dorosłego)

PROPOZYCJA RUCHÓW BIERNYCH CAŁEGO CIAŁA WZOROWANA NA METODZIE WINTREBERTA:
Poczujmy dłoń:
• wykonujemy ruchy unoszenia i opuszczania dłoni, Jedną ręką przytrzymujemy przegub dziecka, drugą przytrzymujemy dłoń dziecka za palce. Podnosimy dłoń dziecka do góry i opuszczamy w dół.
• Wykonujemy ruch unoszenia i samodzielnego opadania dłoni. Trzymamy dłoń jak w poprzednim ćwiczeniu. Unosimy dłoń do góry, puszczamy i pozwalamy jej samodzielnie opaść na podłoże
• Wykonujemy ruch krążenia dłoni
• Wykonujemy ruchy dłoni w płaszczyźnie poziomej
Każdy z przedstawionych ruchów powtarzamy kilkakrotnie.

Poczujmy przedramię:
• wykonujemy ruchy unoszenia i opuszczania przedramienia. Jedną dłonią przytrzymujemy łokieć dziecka, drugą trzymamy przegub dziecka. Wykonujemy naprzemienne ruchy unoszenia i opuszczania przedramienia
• wykonujemy ruchy unoszenia i samodzielnego opadania przedramienia. Przedramię uniesione do góry puszczamy i pozwalamy jemu samodzielnie opaść na podłoże
• wykonujemy ruch przedramienia w płaszczyźnie poziomej
• wykonujemy ruch krążenia przedramienia

Poczujmy ramię:
• wykonujemy ruch unoszenia i opuszczania ramienia. Rękę dziecka przytrzymujemy od spodu za łokieć i z góry za przegub, unosimy ją do góry i opuszczamy
• wykonujemy ruch unoszenia i opadania ramienia. Unosimy rękę do góry i puszczamy, pozwalając jej samodzielnie opaść na podłoże.
• Wykonujemy ruchy krążenia ramienia
• Wykonujemy ruchy ramienia w płaszczyźnie poziomej
• Wykonujemy ruch huśtania

Poczujmy całą rękę:
• wykonujemy ruch unoszenia i opuszczania ręki. Trzymamy rękę dziecka pod dłonią, podnosimy ją i opuszczamy.
• Wykonujemy ruch unoszenia i samodzielnego opadania ręki na podłoże
• Wykonujemy ruch huśtania ręki
• Wykonujemy ruch krążenia ręki
• Wykonujemy ruchy ręki w płaszczyźnie poziomej

Poczujmy szyję:
Siadamy za głową dziecka. Obracamy ją naprzemiennie raz w lewo raz w prawo. Wykonujemy z dłoni kołyskę, podkładamy ją pod szyję dziecka i wykonujemy:
• ruchy krążenia szyi
• ruchy unoszenia i opuszczania szyi
• wykonujemy ruchy głowy w płaszczyźnie poziomej

Poczujmy twarz:
Wykonujemy masaż twarzy, wykorzystując ruchy głaskania, ugniatania palcami:
• głaskanie od podbródka do skroni
• głaskanie, ugniatanie palcami okolic ust
• głaskanie dookoła oczu z delikatnym ugniataniem w okolicy nasady nosa
• głaskanie czoła od środka do skroni

Poczujmy nogę:
Przytrzymując nogę w kostce wykonujemy stopą:
• ruchy unoszenia i opuszczania
• ruchy w płaszczyźnie poziomej
• ruchy krążenia
Przytrzymując jedną dłonią kolano dziecka od spodu, a drugą za stopę:
• podnosimy kolano do góry i opuszczamy
• podnosimy kolano dziecka i pozwalamy mu samodzielnie opaść na podłoże
• wykonujemy wyrzut zgiętego kolana w bok
• wykonujemy ruchy zginania i prostowania kolana – ruch żabki

W organizacji zajęć ruchowych zwrócę szczególną uwagę na:

• komfort dziecka – bezpieczną i wygodną pozycję ciała
• miejsce – wyposażenie sali do zajęć ruchowych
• czas – osoba z głębokim upośledzeniem umysłowym potrzebuje dużo czasu na wykonanie i możliwie pełne odczucie ruchu
• dynamikę zajęć – tempo i kolejność wykonywania poszczególnych ćwiczeń będą dostosowane do potrzeb i możliwości osób
• poczucie bezpieczeństwa – terapeuta jest osobą zaakceptowaną przez dziecko
• atrakcyjność – zajęcia będą motywować wychowanków do podjęcia wysiłku ( pomogą w tym: muzyka, kolorowe, dźwięczące przedmioty, prosta fabuła oraz gratyfikujący kontakt z nauczycielem )
• poczucie sprawczości ( przy minimum wysiłku – można osiągnąć maksymalny efekt )
• doświadczanie nowych, nie znanych dotychczas wrażeń

Każde dziecko uczestniczy w zajęciach na tyle, na ile pozwalają mu jego ograniczenia.

PRZEWIDYWANE ZMIANY U WYCHOWANKÓW.

Proponowane przeze mnie oddziaływania spowodują u wychowanków następujące zmiany:
• Poprawi się poczucie własnego ciała uczestników programu
• Wychowankowie rozwiną wrażliwość dotykową
• Odczują wszelkich rodzajów ruchu
• Zdobędą nowe doświadczenia zmysłowo - ruchowe

PRZYKŁADY ROZWIĄZAŃ METODYCZNYCH
Jako przykłady rozwiązań metodycznych proponuje dwa scenariusze zajęć, które dołączone są w postaci załączników ( załącznik nr 1, załącznik nr 2) oraz arkusz obserwacyjny ( załącznik nr 3).

EWALUACJA

Celem ewaluacji programu „Somatognozja – poznajemy własne ciało” w zespole rewalidacyjno – wychowawczym nr 1 będzie:

1. Poznanie efektów programu poprzez zbieranie i analizę dokumentacji ( arkusz obserwacyjny)
2. Wymiana informacji na temat programu z nauczycielami prowadzącymi zajęcia w zespole nr 1
3. Rozmowy z rodzicami
4. Sprawozdanie z realizacji programu autorskiego z wnioskami na przyszły rok szkolny

LITERATURA:
Błeszyński J (red.) Wspomaganie rozwoju osób z autyzmem. Kraków 2004
Borkowska M. (red.) ABC rehabilitacji dzieci – T.II.Warszawa 1989
Bobrowicz-Lewartowska L. Autyzm dziecięcy, zagadnienia diagnozy i terapii. Kraków 2000
Frohlich A. Stymulacja od podstaw. Jak stymulować rozwój osób głęboko wielorako niepełnosprawnych. Warszawa 1998
Kaja B. Zarys terapii dziecka. Bydgoszcz 1995.
Zeszyt informacyjny dla terapeutów i opiekunów – cz.1. Pomorskie Centrum Terapii Pedagogicznej. Sala Doświadczania Świata a rozwój percepcji. Koszalin 2002.
Edukacja uczniów z głębokim upośledzeniem umysłowym – przewodnik dla nauczycieli. Warszawa 2008.